|
Ta’lim bosqichlarida ona tili darslarini integratsiyalab o‘qitishning
|
| bet | 3/7 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 46,77 Kb. | | #240556 |
Bog'liq Xo\'jamurotova M1.2. Ta’lim bosqichlarida ona tili darslarini integratsiyalab o‘qitishning
bugungi holati
Bugungi kunda ko‘pgina ta’lim tizimlarida ona tili darslarini turli ta’lim bosqichlarida integratsiyalash muhimligi e’tirof etilmoqda. Bu yondashuv ona tilidan faqat til o‘rgatishga e’tibor qaratishdan ko‘ra, o‘qitish vositasi va turli fanlarni o‘rgatish vositasi sifatida foydalanishning ahamiyatini e’tirof etadi.
Ona tili darslarini integratsiyalashgan holda o'qitishga oid hozirgi vaziyat turli mamlakatlarda va ta'lim sharoitlarida farq qiladi. Hozirgi vaziyatning ba'zi asosiy jihatlari:
1. Siyosat va qo'llab-quvvatlash: Ba'zi mamlakatlarda ona tili darslarining turli ta'lim bosqichlarida integratsiyalashuvini qo'llab-quvvatlovchi aniq siyosat va ko'rsatmalar mavjud. Ushbu siyosatlar ona tilidan o'qitish uchun foydalanishning afzalliklarini ta'kidlashi, ko'p madaniyatli ta'limni rivojlantirishni ta'minlashi va madaniy va til xilma-xilligini saqlashga urg'u berishi mumkin. Bunday hollarda maktablar va o'qituvchilar ona tilini integratsiyalashgan o'qitishni amalga oshirish uchun o'quv rejalari, o'qituvchilarni tayyorlash dasturlari va o'quv materiallari kabi aniq yordam olishlari mumkin.
2. Ko'p tilli sinflar: Globallashuv va migratsiyaning kuchayishi bilan bugungi kunda ko'plab sinflar xilma-xil bo'lib, turli tillardagi talabalardan iborat. O'qituvchilar va siyosatchilar o'quvchilarning ona tillari va madaniyati qadrlanadigan va o'quv dasturiga kiritilgan inklyuziv ta'lim muhitini yaratish muhimligini tan oladilar. Bunday sinflarda o'qitishning integratsiyalashgan yondashuvlari o'quvchilarga tegishlilik tuyg'usini rivojlantirish va o'quvchilarning til rivojlanishi va akademik muvaffaqiyatlarini qo'llab-quvvatlash uchun rag'batlantiriladi.
3. O‘quv dasturlarini loyihalash: ona tili darslarini turli ta’lim bosqichlari bo‘yicha birlashtirgan o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va ishlab chiqishga harakat qilinmoqda. Bu ona tilini o'qitishni o'z ichiga olgan holda mavjud o'quv dasturlarini qayta ko'rib chiqish va moslashtirishni, shuningdek, o'qitishning integratsiyalashgan yondashuvlarini qo'llab-quvvatlovchi materiallar va resurslarni loyihalashni o'z ichiga oladi. O‘quv dasturlari ko‘pincha ona tili darslarida til ko‘nikmalari, mavzu mazmuni, madaniy bilimlar va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini birlashtirishga urg‘u beradi.
4. O‘qituvchilar malakasini oshirish: ona tilini o‘qitishni turli fanlar bo‘yicha samarali integratsiyalash uchun pedagoglarni zarur ko‘nikma va bilimlar bilan jihozlash maqsadida o‘qituvchilarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish dasturlari amalga oshirilmoqda. Ushbu dasturlar pedagogik yondashuvlar, o'quv dasturlarini loyihalash, baholash strategiyalari va madaniyatlararo muloqot qobiliyatlariga e'tibor qaratishi mumkin. Maqsad o'qituvchilarning til va kontentni bir vaqtning o'zida o'rganishga yordam beradigan inklyuziv va qiziqarli ta'lim muhitini yaratish qobiliyatini oshirishdir.
5. Qiyinchiliklar va imkoniyatlar: Ona tilini integratsiyalashgan holda o‘qitishning afzalliklari e’tirof etilishi ortib borayotganiga qaramay, uni amalga oshirishda hali ham muammolar mavjud. Bu qiyinchiliklar ona tilidagi cheklangan resurslar va materiallar, sifatli ona tilini o'qitishning tengsizligi, ko'pchilik tiliga ustunlik beruvchi standartlashtirilgan test talablari va o'qituvchilar va ota-onalarning o'zgarishlariga qarshilikni o'z ichiga olishi mumkin. Shu bilan birga, o‘qituvchilar o‘rtasidagi hamkorlik, til resurslarini ta’minlash uchun texnologiyalardan foydalanish va ona tilini o‘rganishni qo‘llab-quvvatlash uchun jamoatchilik ishtiroki kabi bu muammolarni hal qilish imkoniyatlari ham mavjud.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ta'limning turli bosqichlarida ona tili darslarini integratsiyalashgan holda o'qitish bilan bog'liq hozirgi vaziyat e'tirof etish, siyosatni qo'llab-quvvatlash va inklyuziv ta'lim muhitini yaratishga qaratilgan sa'y-harakatlar bilan tavsiflanadi. Muammolar mavjud bo'lsa-da, o'quvchilarning umumiy ta'lim darajasi va madaniyatini saqlab qolish uchun ona tilini o'qitishning afzalliklaridan foydalanish imkoniyatlari ham mavjud.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangi o‘quv rejalari va dasturlarga o‘tish
davrida jamiyat va atrof muhit o‘rtasidagi aloqalarni uyg‘unlashtirish atrof muhitga
jiddiy munosabatni o‘rnatish va shakllantirish masalalari muhim ahamiyat kasb
etadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlariga javob beradigan va
dars talablariga mos keladigan maqsadini aniqlash bunday yangilanishning asosiy
masalasidir. Boshlang‘ich ta’lim dars jarayonida bir qator ishlar fanlararo
aloqalarga bag‘ishlangan. Bu fanlarni integratsiyalashda o‘zbek olimlardan R.
Mavlonova, Q. Abdullaeva N. U. Bekboyeva, A. G. Grigoryans ishlarida ko‘rib
chiqilgan. Integratsiyalashgan dars natijalari o‘qituvchilarning ijodiy fanlari
rivojida namoyon bo‘ladi. Fanlararo integratsiya - bir necha o‘quv predmetning
bir- biriga taalluqli sohalarini ko‘rsatish emas, balki integratsiyalab o‘qitish orqali
o‘quvchilarga atrofimizdagi dunyoning yaxlitligi haqida tasavvur berishdir.
Olimlarning ta’kidlashicha, integratsiya o‘quvchi dunyoqarashini shakllantirishni
tezlashtiradi.
Integratsiyaning quyidagi darajalarini belgilash mumkin.
1. Tematik (mavzuiy) integratsiya
2. Muammoli integratsiya
3. Konseptual integratsiya
4. Nazariy intergratsiya
Pedagogikada uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, o‘zaro aloqadorlik
integrativ aloqadorlik darajalarida talqin etiladi. Uzviylik - o‘zlashtirilgan bilim
ko‘nikma va malakalarni asta sekinlik bilan kengayib. chuqurlashib,
mukammalashib borishini ko‘zda tutadi Predmetlararo aloqadorlik- o‘zining
mohiyatiga ko‘ra keng tushuncha bo‘lib, o‘rganilayotgan obyektning turli jihatlari,
xususiyatlarini har tomonlama ochib berilishini nazarda tutadi.
Bugungi kunda integratsiyaga asoslangan darslarni tashkil etishda bir qator
ta’lim metodlaridan unumli foydalanilmoqda. Shulardan biri “Insert” usulidir. Buni
quyidagi usulda tashkil etish mumkin:
Ma’ruza matnini o‘qib, matnning chetiga quyidagi belgilarni qo‘yib chiqing:
V – bilaman
+ - men uchun yangi ma’lumot
- - men bilgan ma’lumotni inkor qiladi
? – noaniq (aniqlashtirish talab qiladigan) qo‘shimcha ma’lumot.
2Ona tili darslarini huquq, tarix, rus tili, geografiya, biologiya, matematika
fanlari bilan bog‘lab o‘qitish o‘qituvchidan o‘z faniga bo‘lgan qiziqishlarini
uyg‘otadi.
Ona tilini biologiya fani bilan bog‘lab o‘rganish. Masalan: 5-sinfda “Daraxt
va o‘simlik nomlari” mavzusi o‘tiladi. Dars jarayonida o‘quvchilarni 2 guruhga
bo‘lish mumkin.
1-guruh ona vatanimizda o‘sadigan adirlardagi o‘simliklarni yozadilar andiz,
yalpiz, lola, va hakazo.
2-guruhdagilar tog‘ o‘simliklarini: archa, terak, chinor, bodom
va hakazo.
So‘ngra topshiriqlar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. O‘simliklar nomi bilan so‘z birikmalari hosil qilish: yashil archa, qari chinor,
foydali bodom .
2. Hokim va tobe so‘z tarkibi kengaytiriladi. Baland yashil archa. Foydali bodomlarni terib oldilar.
3. Gaplarni kengaytirib matn tuzish mumkin.
“Qo‘shma so‘zlar” mavzusini bolalarga har tomonlama puxta tushuntirishda
botanika fani materiallaridan keng miqyosda foydalanish darsni yanada qiziqarli va
samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Masalan: 5-sinf “Botanika” kitobida
o‘simliklarning ro‘yxati berilgan. Unda keltirilgan so‘zlarning 47 tasi
o‘simliklarning nomi qo‘shma so‘zlardir.
Anjirpiyoz, atirgul, boychechak, kampirkanop, ituzum, oqjo‘ra, sallagul,
dalachoy, qirqbo‘g‘im, chinnigul singarilar shular jumlasidandir.. Olingan natijalarni yozib chiqing.
|
| |
