|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi tdpu ning O'zbek tili va adabiyot fakulteti O'zbek tili va adabiyot yo'nalishining
|
| bet | 6/7 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 46,77 Kb. | | #240556 |
Bog'liq Xo\'jamurotova MSaltanat – mamlakat; cherik – qo‘shin; sipoh – askar; raiyat –
xalq; dorug‘a – shahar hokimi; ziroat – dehqonchilik; valiahd – toj-u
taxt vorisi; rabot – karvonsaroy; suvoriy – otliq askar.
O‘quvchilarning ayrimlaridan sozlarni yozib ko‘rsatishni talab
qildim. Masalan: Dehqonchilik, Sipoh sozlarini yozib
ko‘rsatish ularning imlo savodxonligini oshirishga yordam beradi. ....
... ...
Bu o‘yindan keyin o‘quvchilarga savol-topshiriqlar yozilgan kartochkalar
tarqatdim.
So‘ng g’olib guruhni aniqlab, darsda faol ishtirok etgan o‘quvchilarni
baholadim.
Demak, ona tili darslari boshqa o‘quv predmetlaridan alohida, mustaqil yashay
olmaydi. Aksincha u ta’lim bosqichlarida o‘rganiladigan xilma-xil o‘quv
predmetlari, xususan,tarix, adabiyot, matematika, fizika, informatika, xorijiy tillar bilan
o‘zaro aloqadorlikda o‘rganilsa, o‘z samarasini beradi. Chunki ta’lim tizimida
fanlararo aloqadorlik – integratsiya darslarini tashkil etisho‘quvchilarning mavzuni
tez va oson anglashiga olib keladi. Ona tili darslari asosida so‘z va matn turgani
uchun ham bu imkoniyat yanada kengayadi. Chunki matn vazifasini istagan o‘quv
fani materiali bajara oladi. Umuman olganda, fanlararo aloqalarni amalga
oshirishning turli xil usullari mavjud. Ona tili darslarida badiiy matnning til
xususiyatlarini, uslublarini o‘rganish, shu orqali o‘quvchilarning nutq madaniyatini
rivojlantirishda bajariladigan ish turlaridan biri undan biror til hodisasi yoki
uslubini aniqlash va izohlash, bunda o‘quv fanlararo integratsiyalashdan
foydalanishdir.
2.3. Ona tili fanini integratsiyalab o‘qitishga doir mashq va topshiriqlar
tizimi
Integratsiyalab o‘qitishga doir mashq va topshiriqlar tizimiga quyidagi mashgulotlarni oquvchilarga tuslab berib ularda ona tili faniga nisbatan yanada qiziqish uygotishimiz mumkin;
1. Sevimli mashg‘ulotingiz yoki mashg‘ulotingiz haqida ona tilingizda qisqa insho yozing. Yozuvingizni qiziqarli qilish uchun tavsiflovchi til va shaxsiy anekdotlarni qo'shing.
2. O‘z ona tilingizda ikki qahramon o‘rtasida madaniy an’analarni asrab-avaylash muhimligi haqida suhbat quring. Tilingizning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi haqiqiy iboralar va idiomatik iboralardan foydalaning.
3. Ona tilingiz madaniyatidan turli xil an'anaviy taomlarni ko'rsatadigan vizual taqdimotni loyihalashtiring. Har bir taomda ishlatiladigan ingredientlar va tayyorlash usullarining tasvirlari, tavsiflari va tushuntirishlarini qo'shing.
4. O‘z ona tilingiz madaniyatidan taniqli yozuvchi yoki shoir haqida ilmiy loyiha olib boring. Ularning adabiyotga qo'shgan hissasi va jamiyatingizning madaniy o'ziga xosligiga ta'siri haqida aks ettiruvchi insho yozing.
5. Ikki tilli ta’lim mavzusida sinfda bahs-munozara tashkil etish, xususan, ona tilini ikkinchi til bilan bir qatorda o‘qitishning afzalliklari va kamchiliklariga e’tibor qaratish. Talabalarga turli rollarni belgilang va ularni o'z ona tillarida puxta o'ylangan dalillar keltirishga undash.
6. Ona tilingiz madaniyatiga oid an’anaviy xalq ertaklari yoki miflari to‘plamini tuzing. Har bir hikoyaning qisqacha xulosasi va tahlili bilan tasvirlangan buklet yarating, ular etkazgan axloqiy yoki madaniy qadriyatlarni ta'kidlang.
7. Sinfdoshlaringiz bilan hamkorlikda ona tilingizda qisqacha spektakl yoki spektakl tayyorlang. Muloqot sizning hamjamiyatingiz uchun muhim bo'lgan ijtimoiy muammo yoki madaniy voqea atrofida aylanishi kerak, bu sizning tengdoshlaringiz o'rtasida muhokama va tushunishni rag'batlantirishi kerak.
8. Maktab ma'muriyatiga ona tilini o'rgatish va mashq qilish uchun ajratilgan sinf yoki davrni kiritishni so'rab ishonarli xat yozing. O'z argumentingizni ona tilingizda kuchli til ko'nikmalarini saqlab qolishning ijobiy ta'sirini ko'rsatadigan misollar va tadqiqotlar bilan qo'llab-quvvatlang.
9. O‘z mahallangizdagi ona tilingizni yaxshi biladigan oqsoqol bilan suhbatlashing. Suhbatni yozib oling va ularning tajribasidan nimani o'rganganingiz va tilingiz va madaniyatingizni saqlab qolish muhimligi to'g'risida fikr yuritadigan jurnalga yozuv yozing.
10. O‘z ona tilingizdan yoshga mos, madaniy ahamiyatga ega she’r yoki qo‘shiqni sinf bilan baham ko‘ring. Har qanday qiyin lug'at yoki madaniy ma'lumotnomalarning tarjimalari va tushuntirishlarini taqdim eting va sinfdoshlarni ularning sharhlari va taassurotlarini muhokama qilishga undash.
Ona tili fani mavzularini adabiyot faniga bog‘lab badiiy asarlar, hikmatli so‘z
va maqollar, she’rlar bilan tahlil etilsa, bu ham ta’limiy, ham tarbiyaviy mohiyat
kasb etadi. “So‘zlarda hissiy-ta’siriy munosabat ifodasi” mavzusida ijobiy va
salbiy bo‘yoqdor so‘zlarni o‘rganishda badiiy asarlardan foydalanish samaralidir.
1. “Ziqna bo‘lmay, o‘l! – deb o‘yladi xotinini so‘kib, – azaldan qurumsoq edi,
zamon og‘irlashgandan buyon battar bo‘ldi”. Ichkarida chaqaloq yig‘ladi.
Beshikning g‘ichirlagani eshitildi. Bola xuddi shuni kutib turganday, battar
big‘illay boshladi. Kattasi ham uyg‘onib ketdi shekilli, qo‘shilishib yig‘lashga
tushdi. Shoikrom siltanib qaddini rostladi. – Ovozini o‘chir, Xadicha! Ichkaridan
xotinining beshikni mushtlagani, zardali tovushi eshitildi. – Ovozi o‘chsa,
koshkiydi! To‘qqiz ko‘chasida jin tekkan bunga!
2. “Menga desa, otib yubormaydimi! – deb o‘yladi u ayvon labiga cho‘qqayib
o‘tirgancha usti yopiq simni ochiq simga ildam ularkan.
– Harna bitta haromxo‘rni o‘ldirganim. Bittasi o‘lsa, boshqalari adabini
yeydi” (O‘tkir Hoshimov. “Urushning so‘nggi qurboni” hikoyasidan).
3. Xursand bo‘lib ketganidan otaxon meni obdon mehmon qildi, keyin
termosdan choy quyib berayotib: – Obbo o‘g‘lim-ey, obbo toychog‘imey, – deb
qo‘ydi.
4. O‘zimizning agranom oblastga ko‘tarilib ketdi. Umringdan baraka topkur,
ko‘p azamat yigit edi. Nima, dadang agranommi deyman? (X. To‘taboyev. “Sariq
devni minib” asaridan).
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, kasb-hunar kollejlarida umumta’lim
fanlarining o‘qitilishida integratsiya usulidan foydalanish o‘quvchilarning o‘zi
tanlagan kasb-hunarga e’tiborini kuchaytirib, kasb mahoratini oshirishga yordam
beradi.
Xulosa
Maktabda o‘qitiladigan ona tili fanining maqsadi o‘quvchining ona tilini bilish qobiliyatini saqlash, tarbiyalash va rivojlantirishdan iborat. Bu fan o‘quvchilarning o‘z ona yoki meros tilida o‘qish, yozish, gapirish va tushunish kabi til ko‘nikmalarini oshirishga mo‘ljallangan. Ona tiliga e’tibor qaratish orqali o‘quvchilar o‘z madaniyati, an’analari, merosi haqida chuqurroq tushunchaga ega bo‘ladilar, ularning ildizlari bilan mustahkam aloqada bo‘ladilar.
Ona tili fani ham maktablarda multikulturalizm va rang-baranglikni targ‘ib qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bu talabalarga turli tillar va madaniyatlarni qadrlash va hurmat qilishga yordam beradi, inklyuzivlik va tushunish tuyg'usini rivojlantiradi. Bundan tashqari, ona tilini bilish kognitiv rivojlanish, tanqidiy fikrlash va qo'shimcha tillarni samaraliroq o'rganish qobiliyati kabi ijobiy kognitiv va akademik afzalliklarga ega bo'lishi mumkin. Qolaversa, ona tili fani ham o‘quvchilarda o‘zlikni anglash va o‘ziga bo‘lgan ishonch hissini shakllantirishga yordam berishi mumkin, chunki ular o‘z ona tilida o‘z fikrini yanada samarali ifodalay oladilar. Bu, ayniqsa, ikki tilli yoki ko'p tilli bo'lgan talabalar uchun muhim bo'lishi mumkin, chunki bu ularga o'z madaniy merosi bilan mustahkam aloqani saqlab qolish va shu bilan birga ta'lim tilini bilish imkonini beradi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, maktabda o‘qitiladigan ona tili fani o‘quvchilarda ona tillarini qo‘llashni asrab-avaylash va targ‘ib qilish, madaniy g‘ururni, lingvistik kompetentsiyani, turli jamiyatga mansublik va inklyuziya hissini tarbiyalashga xizmat qiladi.
Ona tili darslarida fanlararo yondashuvlarni integratsiyalash o‘quvchilar uchun ko‘p foyda keltiradi. Ulardan ba'zilari:
1. Kengaytirilgan tushuncha: ona tili darslariga tarix, adabiyot va ijtimoiy fanlar kabi turli fanlarni integratsiyalash orqali o‘quvchilar o‘z tillarini real dunyo kontekstida to‘liqroq tushunishlari mumkin. Bunday yondashuv ularga ona tilining o‘z hayotining turli jabhalarida dolzarbligini ko‘rish imkonini beradi va tilni yanada yaxlitroq tushunish imkonini beradi.
2. Tanqidiy fikrlash qobiliyatlari: fanlararo integratsiya talabalarni bir nechta manbalardan olingan ma'lumotlarni tahlil qilish va sintez qilishga undaydi, bu esa tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishi mumkin. Tilni turli ob'ektivlar orqali o'rganish orqali o'quvchilar ona tilining murakkabliklari va uning turli fanlardagi o'rni haqida chuqurroq tushunchaga ega bo'lishlari mumkin.
3. Til malakasini oshirish: fanlararo integratsiya o‘quvchilarga o‘z ona tillarini turli kontekstlarda qo‘llash imkoniyatini berib, ularning til ko‘nikmalarini yaxshilashga yordam beradi. Bu o‘quvchilar o‘z ona tilida turli mavzular bilan shug‘ullanar ekan, so‘z boyligini yaxshiroq egallashga, yozish ko‘nikmalarini yaxshilashga va og‘zaki ravonlikni oshirishga olib kelishi mumkin.
4. Motivatsiya va faollikni oshirish: Tilni oʻrganishni boshqa fanlar bilan bogʻlash oʻquv tajribasini oʻquvchilar uchun yanada jozibador va dolzarbroq qilishi mumkin. Fanlararo yondashuvlar talabalarga ona tilining turli sohalarda amaliy qo‘llanilishini ko‘rishga yordam beradi, bu esa ularning tilni o‘rganish va undan foydalanish motivatsiyasini oshirishi mumkin.
5. Madaniy onglilik va o‘ziga xoslik: ona tili darslarida fanlararo mazmunni integratsiyalash o‘quvchilarga til ob’ektivi orqali ularning madaniy merosi, an’analari va qadriyatlarini o‘rganish imkonini beradi. Bu madaniy o'ziga xoslik hissi va ularning til merosi bilan faxrlanishga hissa qo'shishi mumkin.
Umuman olganda, ona tili darslarida fanlararo yondashuvlarni integratsiyalash o'rganish tajribasini boyitishi, tilni tushunishni chuqurlashtirishi va til va boshqa ta'lim sohalari o'rtasida qimmatli aloqalarni ta'minlashi mumkin.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi tdpu ning O'zbek tili va adabiyot fakulteti O'zbek tili va adabiyot yo'nalishining
|
