295
Nazorat savollari
1.
Sof monopol bozor qanday xususiyatlarga ega?
2.
Monopol raqobat bozorining mukammal
raqobatlashgan bozor
bilan oʻxshash tomonlari va farqlarini tushuntirib bering.
3.
Monopol bozoriga kirish toʻsiqlarini sanab bering.
4.
Oligopolik bozor qanday xususiyatlarga ega?
5.
Kurno muvozanatini izohlab bering.
6.
Duopolik
bozorda
harakat
qilayotgan
firmalar
uchun
quyidagilardan qaysi biriga erishish afzalroq: Kurno muvozanatiga,
raqobatlashgan muvozanatga va kelishgan holda harakat qilishga?
296
XIV BOB. ISHLAB CHIQARISH OMILLARI BOZORI
14.1. Mehnat munosabatlari va mehnat resurslaridan
foydalanish koʻrsatkichlari
Ishlab chiqarish
omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo,
kapital, er va boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi.
Resurslar bozoridagi talab va taklif iste’mol tovarlari bozori ta’sirida
shakllanadi. Shuning uchun ham resurslarga boʻlgan
talab hosila talab
boʻlib, firmaning ishlab chiqarish hajmidan va uning xarajatlariga
bogʻliq.
Ishchi kuchiga boʻlgan talabni alohida firma uchun qaraymiz. Bozor
(tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa
qarashli firmalar talablari
yigʻib chiqiladi.
Qoʻshimcha yollangan bitta ishchi kuchidan olinadigan qoʻshimcha
daromad mehnatning chekli daromadliligi deyiladi va u
L
MRP
orqali
belgilanadi.
Mehnatning
chekli daromadliligi
L
MRP
ning iqtisodiy ma’nosi
shundan iboratki, ya’ni u qoʻshimcha
bir birlik ishchi kuchidan
foydalanib qoʻshimcha ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini
)
(
L
MP
,
qoʻshimcha bir birlik ishlab chiqarilgan
mahsulotdan olinadigan
qoʻshimcha daromad
MR
ga koʻpaytirish orqali aniqlanadi:
MR
MP
MRP
L
L
,
(1)
bu erda
L
MRP
- mehnatning chekli daromadliligi;
L
MP
- mehnatning chekli mahsuloti;
MR
- chekli daromad.
297
Ushbu
muhim
boʻlgan
(1) munosabat iste’mol bozori
raqobatlashganmi yoki yoʻqmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori
uchun oʻrinlidir.
Masalan, kapital bozori uchun:
,
MR
MP
MRP
K
K
bu erda
K
MRP
- kapitalning chekli daromadliligi;
K
MP
- kapitalning chekli mahsuloti;
MR
- chekli daromad.
Er bozori uchun:
MR
MP
MRP
t
t
.
Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli
daromad bozor narxiga
teng, ya’ni
P
MR
boʻlgani uchun, chekli mehnat daromadliligi
quyidagicha aniqlanadi:
.
P
MP
MRP
L
L
(2)
Chekli daromadning kamayish qonuniga koʻra,
mehnatning chekli
mahsuloti ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak,
L
MRP
chizigʻi
narx oʻzgarmasa ham pastga qarab yoʻnalgan boʻladi (1-rasm).
1-rasm.
