Sichkoncha. (Mish).
1968 yilda Stanford Research Institute da ishlaydigan Duglas Engelbart sichkoncha ixtiro etdi. Uning ofitsial nomi “displeyda XY – koordinata kursatkichi” deb ataladi.
1973 yilda Xerox firmasi uzining Yangi kompyuterlarida sichkonchani ishlata boshladi. Baxtga karshi bu sistema tajribaviy edi va fakat ilmiy izlanish maksadida ishlatilgan.
1979 yilda Alto kompyuter iva uning dasturiy vositasi Apple kompaniyasining bir necha muxandisiga kursatildi. Ular orasida Stiv Jobs xam bor edi. Sichkonchaning grafik interfeysida xarakatlanishi Jobsda ulkan taassurot koldirdi. Shu paytning uzida Apple kompaniyasi bu kurilmani uzining Lisa nomli kompyuterga kullashni maksad kilib kuydi va Xerox kompaniyasidan 20 ta mutaxasisni taklif kildi.
Xerox firmasi 1981 yilda Star 8010 kompyuterini ishlab chikdi, uning tarkibiga sichkoncha xam kirar edi. Lekin bu kompyuter juda kimmat va shuning uchun xam yutukka erisha olmadi. Apple firmasi 1983 yilda Lisa kompyuterini chmkardi va u 10000 dollar atrofida baxolanar edi.
Bu paytda Stiv Jobs Lisa ning keyingi avlodi xisoblanadigan Macintosh kompyuterini yaratish ustida bosh kotirayotgan edi. Macintosh 1984 yilda chikdi. Boshida bu kompyuter sensatsiya chakirmadi va tez orada uning mavkei oshib bordi.
Kupchiliklar smchkonchaning kashf etilishi Apple firmasining xizmatlari deb uylashadi, lekin texnologiya va fikrning uzi SRI va Xerox dan, olingan edi. Shunga karamiay Macintosh operatsion tizimi va keyinchalik Windows va OS/2 tizimlari bu texnologiyaning shaxsiy kompyuterlar olamida rivojlanib borishiga katta ta`sir kursatdi.
Boshida shaxsiy kompyuter bozorida sichkonchaga talab juda kam edi. Keyinchalik Windows va OS/2 chika boshlangandan sung bu kurilma barcha sistemalarning zaruriy kismiga aylandi. Xozirgi kunda sichkoncha xar bir kompyuter kompdektida kiradi.
Sichkonchalar turli firmalar tomonidan ishlab chikiladi va xilma xil konstruktsiya va ulchamlarga ega. Ba`zi kompaniyalar standart sichkonchaga asoslanib trekbol yaratdilar. Uning farki shundaki foydalanuvchi kuli bilan butun kurilmani emas, balki fakat sharini aylantiradi (xarakatlantiradi).
IBM firmasi undan xam kizikarlirok bulgan Trackpoint nomli kurilma yaratdi. Uщbu kurilmani sichkoncha sifatida xam trekbol sifatida xam ishlatish mumkin. Kup xollarda trekbolda sichkonchaning sharidan kattarok shar urnatiladi. Dizaynini kurib chikadigan bulsak trekbol funktsiyasi va elektron tuzilishi jixatdan sichkoncha bilan bir xil.
Xozirgi paytda optik kayd kiluvchi kurilmalar paydo buldi. Ushbu kurilmalarni mshlab chikarishda Microsoft va Logitech kompaniyalari etakchi urinlarni egallaydi. Tashki kurinishlari xilma-xil bulsada bu kurilmalar bir xil ish printsipiga ega.
Kuyida sichkonchaning asosiy komponentlarini sanab utamiz:
-
Korpus
-
Sharik (rolik yoki optik datchik)
-
Knopkalar (tugmalar)
-
Sichkonchani sistemaga ulaydigan interfeys
Odatda sistemaga ulanish uchun oddiy kabel va raz`yomdan foydalaniladi;
Simsiz texnologiyalarda radiochastotali va infrakizil kabul kilgich va uzatgichdan foydalaniladi. Sichkoncha korpusi plastmassadan kilingan va unda xech kanaka xarakatlanuvchi komponentlar xam yuk. Korpusning yukori kismida tugmalar joylashgan. Odatda tugmalar 2 ta buladi. Lekin ularning soni xar xil bulishi xam mumkin. Kushimcha tugmalar va rolik ishlashi uchun ishlab chikaruvchi toiondan takdim etiladigan dasturiy vosita darkor. Windows 9x/Me/2000 operatsion tizim tarkibiga rolikni ishlatadigan drayverlar mavjud. Pastda rezina bilan koplangan metal sharcha mavjud. U sichkonchani stolda xarakatlantirgan paytda aylanadi. Sharning xarakati elektr signallarga aylantirilib kabel orkali kompyuterga etkaziladi.
Sichkoncha xolatini optik usulda aniklash bugungi kunda muvafakiyatli xisoblanadi. Birinchi optik sichkonchalar konstruktsiyasida koordinatali setkadan iborat gilamcha kerak edi. Bu kurilma yukori aniklikda ishlasa xam keng tarkalmadi. Microsoft kompaniyasi Intelli Mouse Explorer nomli shu tipdagi kurilmalarni ishlab chikarishni boshladi. Ushbu model oldingi optik sichkoncha singari ishlash printsipiga ega. Bu sichkonchada xarakatlanuvchi elementlar yuk. Fakatgina korpusning ustki kismida tugmalar va rolik joylashgan xolos. Shuningdek bu sichkoncha maxsus gilamchasiz xam ishlayveradi. Ushbu konstruktsiyada oddiy optik datchiklardan farkli xolda zaryadlangan alokali skanerdan foydalanildi. Ushbu skaner videokamera datchigiga uxshash va u sirtni uzgarishiga karab koordinatani aniklaydi. Sirtni yoritish funktsiyasini nur tarkatadigan diod bajaradi. Uzining universalligi va oddiy texnik xizmat kursatish bois optik sichkoncha ixtiyoriy tizim uchun kulay va foydalidir.
Sichkoncha va kompyuter orasidagi aloka maxsus drayver dasturi yordamida urnatiladi. Masalan Windows yoki OS/2 sistemasi uchun drayver shart emas. Lekin DOS dasturlari uchun u zarur. Drayver sichkonchadan kelayotgan elektr signallarni kursatkich xolati va joyi xakidagi axborotga aylantiradi.
Sichkoncha oddiy tuzilishga ega: sharik 2 ta valikka tegiladi. Birinchi valik x uki buyicha, 2- valik u uki buyicha aylanadi. Valiklarning uklariga teshikchali disklar urnatilgan. Ushbu teshikchalardan tegishli manbalardan infrakizil nurlar utadi. Disklar aylanganda nurlar uzilishi ruy beradi va tegishli fotodatchiklar shu urilishlarni kayd etadi. Xar bir nurlanish impulsi koordinatadan bir kadam utishni ifodalaydi. Ushbu optik- mexanik datchiklari kuprok tarkalgan.
Ushbu ma`ruza matnlari to`plami kasb-hunar kollejlari talabalariga EHM ishlari (o`quv amaliyoti) fani bo`yicha mashg`ulotlarni o`tish uchun tayyorlangan bo`lib, uning to`liq matni 85 sahifadan iborat. Qaolgan qismini olish uchun bizga murojaat qiling.
Qashqadaryo viloyati, Koson kompyuter texnologiya kasb-hunar kolleji maxsus fanlar o`qituvchisi – Mamatqulov Ulug`bek Boboqulovich.
Tel: +99875 313 23 22
| 