O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi




Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/26
Sana15.05.2024
Hajmi1,89 Mb.
#234596
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   26
Bog'liq
85. Mustaqillikka erishish arafasida o‘zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar (1)

Paxta ishi 
Qatag'onlikning navbatdagi yangi bosqichi 80-yillarga to‘g'ri keldi. Bu 
qatag'onlik sovetlar hukumatining yana bir navbatdagi nayrangi bo‘lib, «O‘zbek 
ishi», «paxta ishi», «O‘zbek mafiyasb», «qo‘shib yozish» kabi izohli lug'atimizga 
mustamlakachilar tomonidan kiritilgan yangi so‘zlar bilan bog'liq. «O‘zbek ishi, - 
deb yozadi O‘tkir Hoshimov - 30- va 50-yillardagi qatag'onlarning mantiqiy 
davomidir. Sovet siyosati har 10-15-yilda kalla olib turmasa ko‘ngli joyiga 
tushmagan. To‘g'ri, o‘sha paytlar O‘zbekistonda qo‘shib yozishlar, poraxo‘rliklar 
bo‘lgan. Buni inkor qilmaymiz. Ammo bunday harakatlar butun sobiq Ittifoqda avj 
olgan edi. Unday bo‘lsa, nima uchun markaz ayni O‘zbekistonni tanladi, degan savol 
11
«Xalq so‘zi», 1991 yil, 15 avgust. 


17 
tug'iladi. Buning sababi oddiy. Biz anchagina loqaydmiz, darrov qovusha 
qolmaymiz»
12

Ha, juda adolatli va to‘g'ri aytilgan gaplar. Aslida «O‘zbek ishi» degani nima 
o‘zi va qachon paydo bo‘ldi. Bu «ish» aslida 80-yillarda O‘zbekiston Davlat 
Xavfsizlik Qo‘mitasi (DXQ)ning raisi bo‘lib ishlagan Melkumov (millati arman) 
bilan O‘zbekiston KP MQning birinchi kotibi Sh.Rashidov o‘rtasidagi o‘zaro 
kelishmovchiliklardan boshlangan. O‘sha kezlarda Buxoro viloyati BXSS boshlig'i 
Muzaffarov va Buxoro shahar savdo idorasining direktori Qudratovlarning 
poraxo‘rligiga taalluqli ma`lumotlar DXQda bo`lgan. Bu shaxslar Buxoro viloyati 
firqa qo‘mitasining birinchi kotibi A.Karimov himoyasida bo`lgan va unga 
«oshirib» turishgan. A.Karimov esa o‘z navbanda Sh.Rashidov bilan yaqin aloqada 
bo`lgan. Shu bois Melkumov va uning gumashtalari o‘z oldilariga Muzaffarov va 
Qudratovni fosh qilish orqali A.Karimovga chiqish va so‘ngra u orqali 
Sh.Rashidovni «nishonga» olishni mo‘ljallab harakat qilganlar. 1983-yilda 
Buxoroda ilgaridan o‘ylab rejalashtirilgan va amalga oshirilgan «operatsiya» tufayli 
Muzaffarov va Qudratovlar qamoqqa olindilar. Ular xalqqa ma`lum bo`lgan birinchi 
o‘zbek millionerlari bo‘lib chiqdi. Bu ish darhol Moskvaga oshirildi va markazda 
ana shu tariqa «o‘zbek ishi» paydo bo‘ldi. 
SSSR Prokuraturasining tergov qismi boshlig'i G.P.Karakozov darhol tergov 
guruhi tuzib, unga boshqa bir armani - T.X.Gdlyanni rahbar qilib tayinladi. 
Tergovchilar guruhiga kiritilgan vakillarining deyarlik hammasi Gdlyan bilan yaqin 
va hamtovoq bo`lgan shaxslar edi. 
«Paxta ishi», «qo‘shib yozishlar» masalasi ham aslida 1983-yilda boshlangan. 
O‘zKompartiya MQning XVI plenumi va unda Inomjon Usmonxo‘jayevning 
Markazdan O‘zbekistonga kadrlar bilan «yordam berish»ni so‘rab qilgan 
murojaatidan so‘ng bu ish avj oldi. O‘zbekistonga yuzlab, minglab kadrlar yuborildi. 
Bu «kadrlar desanti» tarkibida o‘zbek xalqi, turkiylar va musulmonlarga qalbida 
nafrat va shovinizm g'oyalari burqsib turgan jallod-fashistlar ko‘p edi. Bular 
Anishev, Ogaryuk, Klepikov, Satin, Nesterenko, Buturlin, O.Gaydanov, 
E.Didorenko, Lyubimov, Ivanov, Galkin, Kartashyan va boshqalardir. «Paxta ishi» 
bo‘yicha juda ko‘p guruhlar tashkil qilindi. «Barcha Konstitutsiyaga ko‘ra 
O‘zbekiston suveren davlat sanalsa ham uning prokurori, respublika rahbariyati 
bilan maslahatlashilmagan holda SSSR Bosh prokurori tomonidan tayinlanardi». 
Qisqa muddat ichida O‘zbekiston SSR prokuraturasining eng yuqori, eng 
muhim lavozimlaridan tortib, oblast, rayon prokurorlarigacha Markazdan doimiy 
ishlashga yuborilgan vakillar bilan almashtirildi. O‘zbekistonga tashlangan bu 
«sotsialistik desant»ning soni esa yuzdan ortiq edi. 
12
«O‘zbekiston adabiyoti va san’ati», 1996 yil, 19 aprel. 


18 
1984-yilda O‘zbekiston SSR prokurori, uning muovinlaridan uchtasi, eng 
katta boshqarmalarning boshliqlari lavozimlariga Markazdan kelgan odamlar 
qo‘yildi. Bu bilan cheklanilmasdan, asta-sekin oblast darajasidagi prokurorlar - 
Buxoro oblasti prokurori (Matyushov G.N) Samarqand oblasti prokurori 
(Yeremenko V.I.), Xorazm oblasti prokurori (Titarenko A.D.), Navoiy oblasti 
prokurori (Suxaryev A.P.) Surxandaryo oblasti prokurori (Jetkov V.M), 
Qoraqalpog'iston ASSR prokurori (Donsov V.V.) va Toshkent shahar prokurori 
(Fillipenkov G.P) ham Moskva tomonidan yuborildi. Keyingi bosqichda esa rayon 
prokurorlari lavozimi ham «mehmonlar» uchun bo‘shatildi
13

Ana shunday «mehmonlar» Respublika Ichki ishlariga ham joylashtiriladi. 
O‘sha paytdagi Ichki ishlar vazirining o‘rinbosari general G'afur Rahimovnnig 
dalillariga ko‘ra, vazirlik tarkibidagi 27 boshqarma va bo‘limdan bor-yo‘g'i 
ikkitasinigina o‘zbek millatiga mansub kishilar boshqargan. U ham bo‘lsa, xo‘jalik 
va tibbiyot boshqarmalari edi
14

Mahalliy xalqning «xarakter va psixologiyasi»ni yaxshi bilgan jallodlar bu 
guruhlarga tub yerlik prokuror va tergovchilarni bosh qilib, ularga «yaxshi 
konsultatsiya»lar berdilar va shu tariqa o‘z sopini o‘zidan chiqardilar. Yuqori 
saviyada «maslahat va konsultatsiya» olgan guruh a'zolari amaliy ishga tushib 
ketdilar. Ular 70-80-yillarda mamlakatda keng tus olgan qo‘shib yozishlar bo‘yicha 
jinoyatchilarni aniqlab berishlari kerak edi. Haqiqatdan ham shu yillarda paxta, 
chorva va boshqa sohalar bo‘yicha qo‘shib yozishlar davlat rejalarini sun'iy ravishda 
bajarish usuli bo‘libgina qolmay, million so‘mlab davlat va jamoat mablag'larini 
suiiste'mol qilish va talon-taroj etish bilan bog'liq bo‘lib, hamma yerda poraxo‘rlik 
avjiga mingan edi. Bunday qo‘shib yozishlar poraxo‘rliklarning asosiy ilhomchisi 
va tashkilotchisi Moskovning o‘zi bo‘lib, respublika, viloyat, tuman rahbarlari, 
davlat xo‘jaligi direktorlari, jamoa xo‘jaligi raislari, paxta tayorlash korxonalari va 
paxta tozalash zavodlari rahbarlari bu ish bilan bog'liq edilar. Ular asosli ravishda 
jinoiy javobgarlikka tortildilar va sudlandilar. Shu bilan bir qatorda, qo‘shib 
yozishlarga bevosita aloqador bo‘lmagan, bu ishga ongsiz suratda yoki tasodifan 
o‘ralashib qolgan, rahbarlarning ta'siri va tazyiqi ostida qo‘shib yozishlarga, noiloj 
qo‘shilib qolgan, undan hech qanday moddiy manfaatdor bo‘lmagan yuzlab va 
minglab gunohsiz kishilar ham jabr ko‘rib, aziyat chekdilar. «O‘zbeklar ishi», 
«Paxta ishi» bo‘yicha qancha odamning qamoqqa olinganligi to‘g'risida turlicha 
ma'lumotlar bor. Ba'zi manbalarda 22 ming, boshqasida 30 ming, hatto 48 ming
15
odam hibsga dinganligi ko‘rsatiladi. «O‘zbeklar ishi» ayni quturgan va avjiga 
chiqqan paytda O‘zKP MQning birinchi kotibi l.Usmonxo‘jayev, yozuvchilar bilan 
13
Azizxo‘aev A.
 
Ko‘rsatilgan adabiyot. 31-bet. 
14
O`sha asar. 48-bet. 
15
«Sovet O‘zbekistoni». 1987 yil,16 feral. 


19 
uchrashuvda respublikada qo‘shib yozish va poraho‘rlik avj olib ketgani tufayli 
yigirma uch ming kishi qamoqqa oling:anini aytgan edi. Shu damlarda Kompartiya 
fidoyisi o‘zining ham taqdiri yaqin kelajakda ne ahvollarga tushajagini albatta 
tasavvur ham qilia olmagan, albatta. Chunki l.Usmonxo‘jayev Qomfirqaning 
so‘zsiz irtotkor qo‘g'irchoq rahbari sifatida O‘zKP MQning IV plenumida so‘ziab 
«1986-yilda rahbar xodimlardan salkam 750 kishi. shu jumladan 8 obkom sekretari, 
shahar, rayon partiya komitetlarining 10 sekretari, shahar rayon partiya 
komitetlarining 10 sekretari, shahar va rayon ijroiya komitetlarining 40 raisi, 
ministrliklar va idoralarning 18 rahbari...»ni almashtirganligi bilan ko‘krak kergan 
edi.
Yana bir kuni Gdlyan ovi baroridan kelgan yirtqichdek xursand bo‘lib, ikki 
qo‘lini ishqalar ekan: «Bilishimcha qizing juda ketvorgan emish, Qarshilik 
bezorilarga «hadya» etsam mendan hursand bo‘lishar-a, nima deysan» dedi. Bunday 
tahqirlarga qanday ota bardosh bera oladi-ua!»
16
. Birgina Inomjon Buzrukovichning 
ishi yuzasidan uning qarindosb-urug'laridan 23 kishi qamoqqa olingan. U bunday 
deydi: «Urishganda mayliydi. Lekin, qarindosh-urug', xotin, bola-chaqaga azob 
berishsa qiyin bo‘lar ekan»
17

Inomjon Usmonxo‘jayev sovetlar sudlov organlari ishining naqadar chirkin, 
adolatsiz va dahshatli ekanligini fosh etib, quyidagilarni yozadi: «Tergov ham, sud 
ham nohaqlikdan iborat bo‘ldi. Odam qiyofasidagi vahshiy tergovchilar tirik jonni 
emas, balki temirni ham eritishga va singdirishga qodir ekanliklarini o‘z boshimdan 
kechirdim. Men mana shunda birinchi bor sovet tuzumi naqadar aldoqchi ekanligini, 
uning tergov organlari o‘z muddaosi uchun har qanday vahshiylik ham qilishi 
mumkinligini his qildim. His qildim-u, butun umr mana shu tuzum, mana shu 
jamiyat, mana shu partiya uchun e'tiqod qo‘yganimga, bor hayotimni shu yo‘lda 
baxshida qilganimga achinib o‘kinib-o‘kinib yig'ladim. Kaltakdan bir joyingiz sinsa, 
buning azobi o‘tib ketadi. Lekin bir umrlik e'tiqodingiz sinsa, bunga chidab bo‘lmas 
ekan... Ular bilan uchrashib suhbatdosh bo‘lmagan odam buni tasavvur eta 
olmaydi». 
Mahbuslarni tergov chog'ida ko‘z ko‘rib quloq eshitmagan qiynoq usullariga 
solish va vahshiyliklar qilishda SSSR prokuraturasining mas'ul xodimi Viktor 
llyuxinning yozishicha Kartashyan va Pirsxalava kabi tergovchilariga teng 
keladigani bo‘lmagan. Pirsxalava ayniqsa dahshatli bo‘lgan ekan. U Gdlyanning eng 
suyukli shogirdi bo‘lgan va qilgan «xizmatlari» evaziga uning yordamida amal 
pillapoyasidan shiddat bilan ko‘tarilib borgan. Ammo SSSR prokuraturasi 
«o‘zbeklar ishi» masalasini qaytadan ko‘rib, Pirsxalavani qamoqqa olish haqida 
hukm chiqarganida Gurjistondan xat va telegrammalar yog'ilib ketgan. Hatto Gdlyan 
16
“Fan va turmush”, 1990 yil. 7-son. 25-bet. 
17
«Yosh leninchi», 1991 yil, 15 noyabr. 


20 
va Pirsxalavalarni himoya qiluvchi mahsus guruhlar tuzilgan. Oxir-oqibatda Gruziya 
prokurori ham SSSR Prokuraturasiga norozilik maktubi yo‘llagan. Xatda 
prokuraturada xodimlarning majlisi bo‘lganligi va bu majlisda quyidagi qaror qabul 
qilinganligi aytilgan edi:
«1. SSSR Bosh Prokurori oldiga SSSR Bosh Prokurori o‘rinbosari 
l.l.Abramovni va boshqarma boshlig'i V.l.llyuxinni Gruziya SSR Prokuraturasi 
Jamoasi bilan uchrashish uchun xizmat safariga yuborish masalasi qo‘yilsin. 
K.A.Pirsxalava zudlik bilan qamoqdan ozod qilinsin, unga nisbatan qilayotgan 
jinoiy ta'qbirlar to‘xtatilsin. 
SSSR Prokuraturasi kollegiyasidan Gruziya SSR Prokuraturasining ushbu 
talablarini muhokama etish so‘ralsin. Bunda keltirilgan talablarning rad etilishi 
respublikadagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni jiddiylashtiribgina qolmasdan, balki 
Gruziya SSR Prokuraturasi Jamoasi yig'ilishida ta'kidlanganidek, bu hoi respublika 
huquqni himoya qilish organlari tomonidan SSSR Prokuraturasi rahbarligiga qarshi 
bir qator norozilik harakatlarining boshlanishiga sabab bo‘lishi ham nazarda 
tutilsin»
18

V.Ilyuxin ushbu ma'lumotni keltirar ekan, qonuniy va haqli savolni qo‘yadi. 
Gurji xalq bo‘lganida o‘zbek xalqi xalq emasmi? Nima sababdan o‘n minglab, o‘ttiz, 
qirq minglab o‘zbekni qamoqqa olishsalarda bu xalqning nafasi chiqmaydi? Buning 
sababi shundaki, sovetlar saltanati yillarida o‘zbeklarda millat, milliy ong, milliy 
vijdon, milliy birlik tushunchalari so‘nib ketdi. «Bir kishi hamma uchun, hamma bir 
kishi uchun» degan tushunchalardan begonalashdik, «o‘zingni bil o‘zgani qo‘y» 
asosiy shiorimiz bo‘ldi. Faqat jig'ildonni, o‘z cho‘ntagimizni o‘ylaydigan bo‘lib 
qoldik, O‘zbekiston hukumatichi, fuqarolarning insoniy haq-huquqlarini himoya 
qilish lozim bo`lgan davlat organlari, ularning rahbarlarichi? Nega ular ham 
Gurjiston Prokuraturasi xodimlari singari o‘z fuqarolari to‘g'risida o‘ylamadilar. 
Albatta O‘zbekiston rahbarlari ham o‘yladilar. Faqat ular o‘z shaxsiy manfaatlarini 
o‘yladilar, o‘zlarining mansablari va lavozimlaridan ketib qolishdan qo‘rqib, Gdlyan 
va Ivanovlar singari gazandalarning ko‘nglini olishni o‘yladilar. Ularga baribir edi. 
Necha ming odam hibsga olinib, qirilib qatag'on qilinsada ularning o‘zlari mansab 
kursisida omon qolsalar bo‘lgani, Chunki rahbar ham o‘z xalqiga munosib bo‘ladi. 
«Qozi muttaham bo‘lsa, o‘g'ri peshgir bo‘ladi», degan xalq maqoli juda to‘g'ri 
aytilgan. «Argumentы i faktы» haftanomasining 1988-yil, 30-sentabr sonida 
bosilgan O‘zbekiston KP MQning birinchi kotibi R.N.Nishonovning quyidagi 
qarorini o‘qigan har bir kimsa yuqorida qo‘yilgan qonuniy savollarga aniq javob 
topa oladi. O‘zbekiston taqdiri, millat va xalq taqdiri uning qo‘liga ishonib 
topshirilgan mamlakatning birinchi odami nimalar bilan «faxrlangan» ekan? 
18
«Sharq yulduzi», 1992 yil, 9-son, 56-bet. 


21 
«Respublikada jamiyat hayotining barcha jabhalarini sog'lomlashtirish uchun 
turg'unlik davri merosiga qarshi qattiq, og'ir kurash ketmoqda. 
Markaziy Komiteti keyingi to‘rt yilda O‘zbekistonga yuzlab tajribali kadrlar 
yubordi. Avvalo respublikaga shunday ko‘lamli yordam keyingi 30 yil mobaynida 
birinchi marta amalga oshirilganini ta'kidlamoqchiman. Yangi xodimlarning kelishi 
bizning chinakam baxtimiz bo‘ldi... Respubhkada so‘nggi to‘rt yil ichida 58 ming 
mas'ul xodim vazifasidan bo‘shatildi. Men o‘zim shaxsan Telman Xoreonovich 
Gdlyan 
gruppasining 
ishini 
g'oyatda 
ijobiy 
baholayman. 
Biz 
SSSR 
Prokuraturasining xodimlari bilan qo‘lni qo‘lga berib ish olib bormoqdamiz, ular 
Respublikada adolat o‘rnatish, Rashidov atrofidagi yaqin odamlarni javobgarlikka 
tortishda jon kuydirib ishlamoqdalar. Keskin kurash keftnoqda. Shuni ro‘y-rost 
aytishim kerakki, Gdlyan gmppasi respublika partiya organlari tomonidan qattiq 
qo‘llab-quvvatlanmaganida va har tomonlama yordam ko‘rsatmaganida edi, ular bu 
qadar samarali ishlay olmasdilar, albatta». 
Bu misol «O‘zbeklar ishi» Moskvaning topshirig'i va ko‘rgazmasi bilan 
amalga oshirilgan bo‘lsada, uning asosiy jaholat izi va o‘zagi O‘zbekistonning 
o‘zida bo‘lganligini aniq isbotlaydi. «O‘zbeklar ishi» kampaniyasi davrida 
O‘zbekistonda xalqni talab olib ketilgan summa miqdori to‘g'risida ham turlicha 
raqamlar tilga olingan. Jumladan Gdlyanning o‘zi O‘zbekistondan 140 million so‘m 
topdik, deb maqtangan. Keyinchalik «100» raqami noma'lum sabablarga ko‘ra 40 
millionga tushirilgan. Biroq bu pullar sinchiklab tekshirilganda xalqdan o‘marilgan 
pul atigi 15 million so‘m chiqqan, xolos. Qolgan pullar O‘zbekistonda «samarali» 
ishlaganlarning o‘pqonlariga tushib ketgan bo‘lsa ne ajab? 80-yillarda «desantchilar 
guruhi» O‘zbekistonda «paxta ishi», «o‘zbeklar ishi» bahonasida ijtimoiy hayotning 
deyarlik barcha sohalanga o‘z burinlarini tiqib «poklik» va «adolat» o‘rnatmoqchi 
bo‘ldilar. Hatto ular O‘zbekiston fani rivojiga ham «munosib hissa» qo‘shganlar. 
Akademik Vosil Kobulov ma'lumotlariga qaraganda O‘zbekiston birinchi 
rahbarlarining yo‘l qo‘yib berganligidan foydalangan «desantchilar» respublika 
Markaziy Qo‘mitasida «pinhona kabinet» tuzib olgan edilar va shu kabinet tavsiyasi 
bilan FAning «Kibernetika birlashmasi»ni 80-yillarda tekshiraverib ilma-teshik 
qilib yubordilar. Tekshirish uchun esa birlashmada «iqtisodiy samara», «qoloq 
loyiha» va «uemakxona» (kormushka) kabi masalalar asos qilib olindi. Birinchi va 
ikkinchi masalalardan ish chiqmadi. «Yemakxona»ning asosi ham topildi. Bu 
tekshirish boshlanganga qadar «Kibernetika birlashmasi»da 628 kishining
19
doktorlik va nomzodlik dissertatsiyalarini himoya qilganliklari va ular 
aksariyatining yerli millat vakillari bo‘lganida edi. Shovinist va alchoq Anishev 
bilan Ogaryok akademik V.Kobulovning bunday «shakkokligi» uchun uning 
«ko‘zini ochib» qo‘ymoqchi bo‘lganlar. 
19
«Yosh leninchi», 1990 yil, 1 dekabr. 


22 
Qatag'onlik yillarida O‘zbekistonda sodir etilgan bunday dahshatli 
vovuzliklar, adoiatsizlik va bedodliklarm o‘z ko‘zi bilan ko‘rib, unga guvoh bo‘lgan 
jurnalist va publitsist Komil Holmuhammad taryod soladi, qalamidan o‘t chaqnab 
mamlakatda bo‘layotgan vo-qealarga o‘z munosabatini izhor etib yozadi: 
«tarixchilar o‘n yillardan keyin 1980-yillarning ikkinchi yarmida O‘zbekiston 
jumhuriyatida yana ZO-50-yillarning sovuq dahshatli qora ko‘lankasi kezib 
yurganliginu jur'at etib yozishar, lekin shu narsa aniqki, 1983-yilning sentabridan 
O‘zbekistonda ish boshlagan va had-hududsiz vakolat bilan SSSR Bosh Prokurori 
nomidan kelgan Gdlyan va Ivanovlar o‘zbek xalqi farzandlanni, milliy kadrlarimizni 
qirib tashlashni asosiy maqsad qilib olishgan. Xo‘sh, butun bir xalqning taqdirini 
belgilashga ularga kim bunchalik huquq berdi. Axir, O‘zbekiston Sovet Sotsialistik 
Respublikasi «mustaqil suveren» respublikami o‘zi?
20
Ha, hamma gap, balo va fojia 
yolg'onchi Konstitutsiyada O‘zbekistonning mustaqil, suveren respublika, amalda 
esa u ilgarigidek Rossiyaning hech qanday huquqqa ega bo‘lmagan mustamlaka 
o‘lkasi bo‘lib qolayotganligida edi. Bu nohaq berilgan qurbonlar, ona xalqimizning 
gunohsiz farzandlari boshlari uzra o‘ynagan azob va jahannam gurzilari uchun tarix 
oldida, Ollohu Karim oldida kimlardir ertadir-kechdir javob berishlari kerak-ku. 
O‘zbekiston Respulikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov 
«
O`zbekiston 
jamoatchiligi o‘zining eng yaqin tarixidagi Gorbachyov, Ligachyov komandasi 
xalqni jilovda tutib turish, uning o‘sib kelayotgan milliy va siyosiy ongini bo‘g'ish 
niyatida «paxta ishi», «o‘zbeklar ishi» deb atalmish tuhmatlarni to‘qib chiqargan, 
biz o‘zbeklarga turli-tuman sharmandali tamg'alar yopishtirilgan fojiali sahifalarni 
hech qachon unutmaydi»

Download 1,89 Mb.
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   26




Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish