16
11.2-rasm. Dilatometrik termometrlarni tuzilishi.
o‘zgaradi va shu asosda muhitning harorati aniqlanadi.
Bimetalli kuzatgichlarda, sezuvchan element sifatida uzunligi bo‘yicha ikkita kavsharlangan,
haroratga xos chiziqli kengayish koeffitsenti turlicha (masalan misdan, va invardan) bo‘lgan
metallik plastinalar - 1,2 (11.3-rasm) tarkib topgan plastina va spiraldan foydalaniladi.
Muhit haroratini o‘zgarishida bimetalli plastinka (spiral) uzatgichni sezuvchan elementini
aralashtirgan xolda yoki kontaklarni qayta ulash bilan buklanadi.
11.3-rasm. Bimetalli termometrlarni tuzilishi.
Ishlab chiqarishda ikki pozitsiyali bo‘lgan DTKB (bimetalli) turdagi va TUDE (dilatometrik)
turdagi, shuningdek uch pozitsiyali bo‘lgan TB-EZK (bimetalli)
turdagi termodatchiklardan
foydalaniladi.
Barcha modifikatsiyadagi dilatometrik va bimetalli termodatchiklar istalgan holatda montaj
qilinadi (vertikal, og‘ma, gorizontal). DTKB turidagi bimetalli kameraga xos datchiklar poldan
1,8...2 m balandlikda o‘rnatiladi.
Quvur o‘tkazgichda muhit haroratini o‘lchashda dilatometrik termometrni sezuvchan
elementining o‘rtasi oqim o‘qi bilan muvofiq kelishi darkor. Zarur bo‘lganda sezuvchan element
gilzaga joylanadi, lekin bunda termometrni issiqlik inersionligi kuchli o‘sib boradi.
Bimetalli rele-
datchiklarni chuqurchalarga va turli dekorativ elementlar orqasiga o‘rnatish kerak emas, ular asbob
yaqinida havoni me’yorda aylanishlariga to‘siqlik qiladi, o‘lchash xatoliklarini muxim darajada
oshirib yuboradi. SHuningdek Bimetalli rele - datchiklarni tashqi issiqlik manbai ta’siri mavjud
bo‘lgan joylarda (isitgich batareyalari, quyosh radiatsiyasi va sh.o‘.) o‘rnatilmaydi.
Asbobdan
devorgacha bo‘lgan masofa 50...70 mm.dan kam bo‘lmasligi kerak. Montaj qilishda va
foydalanishda asbob atrofida havoni erkin almashinishi, atrof-muxitni nisbiy namligi - 30...80 %
bo‘lishiga e’tibor berish lozim.
Bimetalli termometrlar xona haroratini o‘lashda juda keng tarqalgan. Termometrni asosiy
xatoliklari boshqaruv diapozonidan 1-3% ni tashkil etadi. Bimetalli termometrlarni asosiy
kamchiliklaridan biri bo‘lib, individual darajalanishni
talab qilinishi sanaladi, u namunaviy
17
termometr ko‘rsatkichlarini taqqoslash yo‘li bilan olib boriladi, bu esa sezuvchan bimetall
plastinkalarni tezda almashtirishga imkon bermaydi.
Termodinamik datchiklarga texnik xizmat ko‘rsatish - metrologik xizmati o‘rnatilgan grafik
bzyicha davriy ko‘rikdan o‘tkazib turish va ko‘rsatilgan aniqlik sinfiga
mos kelishini tekshirib
turishdan iborat.
