4-Maruza: KENGAYISH TERMOMETRLARI. SUYUQLIKLI,
DILATOMETRIK VA BIMETALLI TERMOMETRLAR
Reja:
1. Suyuqlikli termometrlar.
2. Dilatometrik termometrlar.
3. Bimetall termometrlar
Suyuqlikli termometrlar. Suyuqlikli termometrlar –200°С dan +600°С
gacha oraliqdagi temperaturani o‗lchash uchun ishlatiladi.
Shisha termometrlarning
ishlatilish
usuli sodda, aniqligi yetarli darajada yuqori va arzon bo‗lgani sababli
laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. Suyuqlikli
termometrlarning ishlash
prinsipi termometr ichiga o‗rnatilgan termometr suyuqligining hajmi temperatura
ko‗tarilishi yoki pasayishida o‗zgarishiga asoslangan. Shisha termometrlarning
suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirt (etanol), kerosin, petroley efir, pentan va
boshqalar ishlatiladi. Ularning qo‗llanilish chegaralari 5.1-jadvalda keltirilgan.
Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko‗p tarqalgani simobli termometrlardir.
5.1-jadval
Termometrlarga solinadigan suyuqliklar
Suyuqlik
Qo‘llanilish chegaralari, ºC da
pastki
yuqori
Simob
–35
600
Toluol
–90
200
Etil spirti (etanol)
–80
70
Kerosin
–60
200
Petroley efir
–120
25
Pentan
–200
20
Simobning kengayish koeffitsiyentini kichikligi termometriya nuqtai nazardan
uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning issiqlikdan
kengayishi hajmiy
kengayish koeffitsiyenti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsiyent quyidagi formula
orqali aniqlanadi:
,
)
(
1
2
0
1
2
2
1
t
t
v
v
v
t
t
t
t
,
/
1
gradus
(5.1)
bu yerda
1
t
v
va
2
t
v
— suyuqlikning
1
t
va
2
t
temperaturalardagi hajmi;
v
0
— shu
suyuqlikning 0°С dagi hajmi.
koeffitsiyent qancha katta bo‗lsa, hajmiy kengayish temperaturasining 1°С
ga o‗zgarishiga shuncha ko‗proq moslashadi. Termometrlarda
hajmiy kengayish
temperatura koeffitsiyenti yuqori bo‗lgan suyuqliklardan foydalanish maqsadga
muvofiq. O‗lchashning maqsadi va diapazoniga qarab
termometrlar kengayish
koeffitsiyenti kichik bo‗lgan turli markali (GOST 1224 —71) shishalardan
tayyorlanadi. Texnikada qo‗llaniladigan suyuqlikli shisha
termometrlar quyidagi
