O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturlari

I sinf

• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish janrlari;
  
• 
  badiiy asar mazmunini bilish;
  
• 
  asardagi eng qiziqarli lavhalarni bilish
  

• 
  matndagi so‘zlarning ma’nolarini izohlay olish;
  
• 
  matn mazmunini ko‘rgazmalar vositasida to‘liq qayta hikoyalay bilish;
  
• 
  tayyor reja asosida asarni to‘liq qayta hikoyalay olish;
  
• 
  asar qahramonlarining (salbiy va ijobiy) xatti-harakatlarini aniqlash va baholay olish.
  

• 
  so‘z tarkibida tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish;
  
• 
  so‘zlarni bo‘g‘inlab, so‘ng sidirg‘a (tekis) o‘qish;
  
• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, rivoyat, tez aytish janrlaridagi
  

• 
  bir daqiqada 25-30 so‘zni o‘qish;
  
• 
  o‘qigan asari yuzasidan o‘z fikr-mulohazalarini bildirish;
  
• 
  o‘qilgan asar asosida rasm chizish;
  
• 
  o‘quv yili yakunida 5 ta she’rni yoddan aytib berish.
  

O‘quv yili yakunida 2- sinf o‘quvchisining tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar:

hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, xalq qo‘shiqlarini farqlay olish;

she’riy va nasriy ( hikoyaviy) asarlar

Ko‘nikma:

• 
  matndagi so‘zlarning ma’nolarini izohlay olish;
  
• 
  badiiy asarga o‘qituvchi yordamida reja tuza olish;
  
• 
  bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini mustaqil o‘qiy olish;
  
• 
  maktab kutubxonasidagi kitoblardan foydalana bilish;
  
• 
  badiiy asar mazmuni asosida o‘z fikr va mulohazalarini bayon qila olish;
  

• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyat, hikoyat, masal, xalq qo‘shiqlarini to‘g‘ri, ongli va ifodali o‘qish;
  
• 
  tuzilishi murakkab ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarni bo‘g‘inlab, so‘ng sidirg‘a (tekis) ravon o‘qish;
  
• 
  tuzilishi sodda so‘zlarni yaxlit o‘qish;
  
• 
  bir daqiqada 40-50 so‘zni o‘qish;
  
• 
  asarni janr va mavzusiga ko‘ra ajratish;
  
• 
  o‘qituvchi rahbarligida matnni qismlarga bo‘lish va har bir qismga sarlavha o‘ylab topish;
  
• 
  reja asosida asarni qayta hikoyalash;
  
• 
  matn mazmunini ko‘rgazmalar vositasida hikoyalash;
  
• 
  asar yuzasidan o‘z fikr-mulohazalarini mustaqil ravishda bayon etish;
  
• 
  asar mazmuniga doir rasmlar chizish va nomlash;
  
• 
  o‘qigan asar yuzasidan bahs, munozara qilish;
  
• 
  o‘quv yili yakunida 10 ta she’rni yoddan aytib berish.
  

• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, latifa, rivoyat, hikoyat, masal, ibora, afsonani janriga ko‘ra farqlay olish;
  
• 
  badiiy asar mazmuniga munosabat bildira olish;
  

• 
  matndagi so‘zlarning ma’nolarini izohlay olish;
  
• 
  maktab kutubxonasidagi kitoblardan unumli foydalana bilish;
  
• 
  asardagi qahramonlar haqida kichik hikoya tuza olish;
  
• 
  bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini mustaqil ravishda
  

• 
  tanlab o‘qiy olish.
  

• 
  ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, xalq qo‘shiqlari, qissalardan parchalarni to‘g‘ri, ongli, ifodali, sidirg‘a o‘qish;
  
• 
  o‘qilgan badiiy asarga reja tuzish;
  
• 
  asar mazmunini qayta hikoyalashda o‘xshatish;
  
• 
  asar mazmunini qisqartirib, qayta hikoyalash;
  
• 
  o‘qigan asari yuzasidan o‘z fikr-mulohazalarini erkin bildirish;
  
• 
  bir daqiqada 60-70 ta so‘z o‘qish;
  
• 
  o‘quv yili yakunida 15 ta she’rni yoddan ifodali aytib berish;
  
• 
  mustaqil o‘qish uchun bir mavzu doirasida bir nechta asar tanlay bilish va ifodali o‘qish;
  
• 
  o‘qilgan asar asosida kichik sahnalar qo‘yish.
  

O‘quv yili yakunida 4- sinf o‘quvchisining tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar:

• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyat, hikoyat, masal, latifa, lof, ibora, afsona, xalq qo‘shiqlari haqida tushuncha;
  
• 
  badiiy asar mazmunining mustaqil tahlili;
  

• 
  matndagi so‘z, ibora, gaplarning ma’nolarini izohlay olish;
  
• 
  bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini tanlab, mustaqil o‘qib, ijodiy so‘zlay bilish;
  
• 
  maktab kutubxonasidagi kitoblardan unumli foydalana bilish;
  
• 
  asardagi qahramonlar haqida kichik hikoya tuza olish;
  
• 
  o‘qilgan asar asosida ijodiy ravishda rasmlar chiza bilish;
  
• 
  xabar, tabiat tasviri, kuzatgan voqea va hodisalar ishtirok etgan kichik hajmdagi insho yoza olish;
  

• 
  hikoya, she’r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyat, doston, hikoyat, masal, latifa, lof, ibora, afsona, xalq qo‘shiqlari, doston va qissalardan parchalarni to‘g‘ri, ongli, ifodali, sidirg‘a o‘qish;
  
• 
  badiiy asarga mustaqil reja tuzish;
  
• 
  bir daqiqada 80-90 so‘zni o‘qish;
  
• 
  matn mazmunini reja asosida to‘liq yoki qisqartirib, ijodiy qayta hikoyalash;
  
• 
  asar qahramonlarining xatti-harakatini baholash, ularga shaxsiy munosabat bildirish;
  
• 
  mustaqil o‘qish uchun bir mavzu doirasida bir nechta asar tanlash va ifodali o‘qib, so‘zlab berish;
  
• 
  asar asosida bahs - munozara, mushoira qilish;
  
• 
  o‘qilgan asar asosida kichik sahna ko‘rinishlarida faol qatnashish;
  
• 
  tuman, shahar kutubxonalariga sayr qilish va a’zo bo‘lish, kitob
  
• 
  haftaliklarida faol qatnashish;
  
• 
  o‘quv yili yakunida 20 ta she’rni yoddan aytib berish.
  

(68 soat)

“O‘zbekiston -Vatanim manim” bo‘limida bolalarga barcha quvonch- shodliklar baxsh etuvchi ona maskanimiz – O‘zbekiston ekani haqida dastlabki tushunchalar beriladi. Tanlangan asarlar o‘quvchilarda ona Vatan-oldidagi burch va masuliyatni anglashlarini ta’minlaydi, Vatanga muhabbat hissini tarbiyalaydi.

1. Vatan – bu... 2. Buyuklar vatani. 3. O‘zbekiston askarlari. 4. Ota rozi - Vatan rozi. 5. Suv – shifo. 6. Qish. 7. Oy allasi. 8. Charxpalak.

“Biz – buyuklar avlodi” bo‘limida xalqimiz orasidan chiqqan ulug‘ allomalar hayotiga bag‘ishlangan asarlar misolida milliy qadriyatlarimiz yuzasidan tushuncha beriladi. O‘quvchilar xotirasiz kelajakning bo‘lmasligi haqida elementar tasavvurga ega bo‘ladilar.

1. 
   Amir Temur. 2. Rivoyat. 3.G‘azal mulkining sultoni. 4.Alisherning yoshligi. 5.Non isi. 6.Abu Ali Ibn Sino. 7.Kitobga mehr. 8.Buyuk munajjim. 9.Ulug‘bek bobom. 10.Shoh va shoir. 11.Ona sabog‘i.
   

“Ko‘klam – yashnaydi olam” bo‘limida fasllar kelinchagi, yashash-yasharish faslining o‘ziga xos xususiyatlari, inson hayoti va uning tabiatga ta’siri haqida hikoya qilingan asarlar o‘rin olgan.

1. 
   Bahor. 2.Lola. 3.Ona allasi. 4.Mehribon oyijonim. 5.Bekinmachoq.
   

“Ilm – aql chirog‘i” bo‘limiga kiritilgan badiiy asarlarni o‘qish bolalarga kitobning inson hayotidagi ahamiyati, ilm olish aqliy tafakkur, ma’naviy kamolot taraqqiyotiga ta’sir qilishi haqida tasavvur hosil qilishlariga yordam beradi.

1. 
   Maktab – oftob qo‘shig‘i. 2. Kitobni asrang. 3.Kitob - mening do‘stimsan.
   

“Xalq o‘giti – baxt kaliti” bo‘limiga bolalar qalbiga ona allasi bilan kirib kelgan og‘zaki ijod namunalari kiritilgan bo‘lib, ezgulik, to‘g‘ri so‘zlik, sofdillik, nafosat, do‘stlik, o‘rtoqlik, ahillik haqida tasavvur hosil qiladi.

1. 
   Sher va sichqon. 2. Maymun va duradgor. 3. Rostgo‘y bola. 4.Laylak keldi - yoz bo‘ldi. 5.Latifalar.
   

“Odob – insonga husn” bo‘limiga kiritilgan asarlar fahm-farosat, hayo va odob, qanoat kabilar insonning ma’naviy-axloqiy qiyofasini belgilovchi asosiy omillar ekani yuzasidan ilk tushunchalar berishga mo‘ljallangan.

1. 
   Oftob va odob. 2. Odob. 3. Kapalak. 4. Maslahat. 5. Ochko‘z sichqon. 6. Dil so‘zlari. 7.Chiroyli salom.
   

“Mehnatning tagi-rohat” bo‘limida mehnat tufayli inson baxtga erishishi, ona yerning insonlar mehnati tufayli boylik manbaiga aylanishi haqidagi tushunchalar tarkib toptiriladi.

1. 
   Aqlli bog‘bon. 2. Soqi bilan onasi. 3. Yer nima der? 4. Tugma. 5. Maqtanchoq g‘oz. 6. Hakka va uning bolalari. 7. Ona yer. 8. Yurak.
   

O‘quv yilining ikkinchi yarmidan ongli, to‘g‘ri va bo‘g‘inlab sidirg‘a o‘qishga o‘rgatish; sodda so‘zlarni bo‘g‘inlab tekis o‘qish; gaplarni ohangiga, to‘xtamlariga, tinish belgilariga rioya qilib, qiroat bilan o‘qish.

Asarni qismlarga ajratish, uning xat boshi bilan aloqadorligi haqida tasavvur hosil qilish. Asar matnini eshitganlari, ko‘rganlari, kuzatganlari asosida to‘ldirish – ijodkorlik sifatlarini tarkib toptirish. Asarda ishtirok etuvchilarni bilib olish, ularga eng oddiy tavsif berish: yaxshi- nima uchun yaxshi, yomon- nima uchun yomon ekanini dalillash.

Asarlarni mavzu doirasiga ko‘ra guruhlash. Asar yuzasidan tuzilgan rejani qayta o‘qish orqali o‘rgatish.

Asardagi ayrim so‘zlarning ma’nolarini izohlashga (gap orqali, sinonimi, antonimini keltirish orqali) o‘rgatish, matndagi ayrim so‘zlarga ma’nodosh, qarama – qarshi ma’noli so‘zlar topishga o‘rgatish.

Shaxslarni, tabiat manzaralarini tasvirlovchi badiiy ifodalarni o‘qituvchi yordamida aniqlash o‘quvchilar nutqiga kiritish, ko‘p ma’noli so‘zlar ishtirokida birikmalar yoki gaplar tuzdirish, diqqatini so‘zning ma’nosiga qaratish, “O‘qish kitobi” mundarijasidan kerakli asarni topish.

Sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish

Sinfdan tashqari o‘qish uchun 8-16 betli kichik hajmdagi asarlardan tuzilgan bolalarbop kitoblar tanlanadi. Sinfdan tashqari o‘qish darsida 1-1,5 betli asardan foydalaniladi. Ular bilan o‘quvchilar o‘qituvchining o‘qib berishi orqali tanishtiriladi. Sinfdan tashqari o‘qish dasturining asosiy vazifasi o‘qish malakalarini takomillashtirish, bilimlarini boyitish, kitob bilan mustaqil ishlashga o‘rgatishdir.

Haftada oxirgi o‘qish darsining 20 daqiqasi sinfdan tashqari o‘qish uchun ajratiladi.

O‘qish mavzusi sinfda o‘qiladigan asarlar mavzusi bilan uyg‘unligiga, ta’lim tarbiya birligida, mavsumiy, bosqichli va bolalar qiziqishiga rioya qilgan holda belgilanadi hamda asarlar tanlanadi. Asosan quyidagi mavzular rejalashtiriladi.

1. Gulla – yashna hur O‘zbekiston.

2. O‘zbekistonning qahramon o‘g‘lonlari.

3. Tabiat – bizning uyimiz.

4. Bola odobi bilan aziz.

5. Bilim ol, hunar o‘rgan.

Sinfdan tashqari o‘qishning asosiy vazifasi bolalarni mustaqil amaliy faoliyatga o‘rgatish, bilimini boyitish va o‘qish ko‘nikmalarini takomillashtirishdir. O‘qituvchilarga sinfdan tashqari o‘qish darslarida o‘qishlari zarur bo‘lgan kitoblar, ular bilan tanishish tartibi yuzasidan ko‘rsatmalar beriladi. Maktab kutubxonasi bilan birgalikda kitob ko‘rgazmalari tashkil etiladi.

Kitob muqovasi tituli, betlarini farqlay olish, asar muallifi, nomlarini, rassomlarni tanib, bilib olish. Rasm asosida asarlarning nima haqida ekanini, mazmunini aniqlashga erishish. O‘quvchilarning o‘qigan kitoblari ro‘yxatini yozib borishga o‘rgatish.

O‘quvchilarda muayyan mavzularda tavsiya etilgan asarlar ichidan kitob tanlash va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish, o‘qigan asari mazmunini qisqacha so‘zlab berishga o‘rgatish.

O‘qish mavzulari:

O‘quvchilarga bizning ona yurtimiz–O‘zbekiston Respublikasi, uning poytaxti Toshkent ekanini, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg‘ona, Andijon, Namangan, Qashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax, Sirdaryo, Toshkent, Navoiy kabi viloyatlari borligi uqtiriladi .

Har kim o‘z ona yurtini sevishi, uning tinch, go‘zal bo‘lishi uchun harakat qilishi o‘quvchilarga hayotiy misollar bilan tushuntiriladi .

O‘zbekiston xaritasidan mamlakatimiz hududi va undagi qadimiy shaharlar ota – bobolarimiz o‘z ona ozodligi yo‘lida kurashib kelganliklari, bugungi vatanimiz go‘zalligi, xalq farovonligi yo‘lida o‘qish va mehnat qilish kerakligi haqida o‘qtiriladi.

1. 
   O‘zbekiston. 2. O‘zbekiston – mening Vatanim. 3. O‘zbekistonim. 4. Istiqlol. 5. Humo qushi. 6. Toshkent. 7. Toshkent metrosi. 8. O‘lka. 9. Hikoyat. 10. El-yurt uchun fidoyi insonlar. 11. Sohibqiron bobomiz.
   

O‘quvchilarga maktab muqaddas dargoh, kitob mo‘tabar ekanligi haqida amaliy tushunchalar beriladi. Ularga o‘qituvchi ustoz-murabbiy ekanligi, u bolalarga bilim chashmalarini ochuvchi ulug‘ va mo‘tabar inson sifatida e’zozlanishi, bilim manbai – kitobni sevish, ardoqlash, asrash o‘quvchilarning burchi ekanligi, kitoblar ularga ko‘p voqea-hodisalar haqida hikoya qilishi, shuning uchun ham ular katta boylik deb ta’riflanishi haqidagi bilimlar singdiriladi. O‘quvchilarga kitob o‘qish qoidalariga rioya qilish eslatiladi.

1. O‘quvchiga esdalik. 2. Kitob. 3. Kitob deydi. 4. Orzular. 5. Mayib kitob.

6. Alisher bilan Bobur. 7. Shoir bilan shoh. 8. Navoiy hikmatlari. 9. Inoqlikda gap katta. 10. Barcha bola do‘st bo‘lsa. 11. Vaqt qadri. 12. Muallimim. 13. Bahs. 14. Maktabdan kelganimda. 15. Kitob. 16. Kitobimni qancha sevsam oz bo‘lur.

Mazkur bo‘limdagi matnlar o‘quvchilarda mehnat qilishga, hunar o‘rganishga ixlos qo‘yish kabi xislatlarni tarbiyalaydi. O‘quvchilarga mehnatkash ota-bobolarimizning mehnatdan baxt-saodat topganliklari, o‘lkamizda bog‘-rog‘lar, ekinzorlar yaratganliklari, ularning faol mehnatlari haqidagi lavhalar tavsiya etiladi. Ular mehnat haqidagi hikmatli o‘gitlar, maqol va masallar mazmuni bilan tanishtiriladi.

O‘quvchilarga mehnat tufayli to‘q-farovon yashash mumkinligi, bolalarning kattalarga yordami, ular oldida farzandlik burchini bajarishlari, orasta va saranjom- sarishta bo‘lishlari, oila iqtisodi, tejamli bo‘lish haqida tushunchalar beriladi.

O‘quvchilarning sinfda va mustaqil o‘qishlari lozim bo‘lgan asarlar:

1. 
   Bilim ol, hunar tanla. 2. Ish ishtaha ochar. 3. Aka-uka. 4. Hunarli kishi xor bo‘lmas. 5. Me’mor bo‘laman. 6. Qaychi. 7. Kiyimlar nimalardan tikiladi?. 8.O‘roq va kombayn. 9. Tejamli bo‘ling.
   

Kuz fasliga doir asarlar. Kuzda insonlar mehnati, ularning tabiatga munosabatlari. Tabiatga sayr va sayohat. Kuz mavzusida insho yozish.

1. Kuz 2. Olma. 3. Dehqonbobo. 4. Kuz ne’matlari. 5. Bog‘da. 6. Dehqonga ta’zim. 7. Kuzda.

Odob–axloqqa doir fazilatlarni shakllantira borish, ota-bobolarimizning durdona fikrlarini yod olish, ularga amal qilish, ibratli voqea–hodisalar ifodalangan matnlarni o‘qish, ulardagi ma’nolarni tahlil qilish, misollar keltirish. O‘quvchilarda milliy an’analarga mehr uyg‘otish.

1. 
   Salom. 2. Suhbat odobi. 3. Dangasa o‘g‘il. 4. Iqror bo‘ldi. 5. Yolg‘onchi.
   

9. Oltin tarvuz. 10.

Qish tabiati, dala va bog‘larning qishki ko‘rinishi, o‘quvchilarning qishki ta’til kunlari, qishki o‘yinlar. Qorbobo, qorqiz - bolalar mehmoni. Qishda tabiatga sayr va sayohat.

1. 
   Yil fasllari. 2. Qish manzarasi. 3. Qorboboning sarhisobi. 4. Javdar non. 5. Qish. 6. Musavvir Qorbobo. 7. Qishda. 8. Chumoli bilan chigirtka. 9.Qorbobo. 10. Tabiat. 11. Bayramingiz bo‘lsin muborak.
   

Bahor tabiati, gullar, o‘simliklarning hayoti, kishilarning mehnati, bolalarning o‘yinlari haqidagi asarlar va she’rlar. 8-mart onalarimiz bayrami. Bahorda tabiatga sayr va sayohatlar.

1. 
   Bahor. 2. Bahor keldi. 3. Nilufar. 4. Bahor. 5. Ko‘klam yomg‘iri. 6. Tomchi haqida ertak. 7. Kuyni sevgan gullar haqida ertak. 8. Jayron bolasi. 9.Bolalar o‘ynasin deb. 10. Shamol botir. 11. Ona hurmati. 12. Ona aziz. 13. Gullar suhbati. 14. Marvaridgul. 15. Xaloskor. 16. Navro‘z – bahor bayrami. 17 .Sumalak
   

Qushlar va hayvonlar haqidagi hikoyalar, she’rlar va ertaklar.

1. Qushlar – bizning do‘stimiz. 2. Tog‘dagi voqea. 3. Oymoma. 4. Zarg‘aldoq.

5. Turnalar. 6. Kuchukcha bilan uloqcha. 7. Yomg‘ir. 8. Buzoq.

9. Ertaklar – yaxshilikka yetaklar (13 soat).

Ertaklar olamiga sayohat. Nima yaxshi-yu, nima yomonligini ertaklardagi voqea-hodisalar orqali uqib olish. Ertak qahramonlarining holatini so‘zlab berish, voqealarni rasmda ifodalash.

1. 
   Quyoshbobo nurlari. 2. Maqtanchoq ayiq. 3. Nima totli? 4. Ertaklar.
   

5. 
   Mashhur rassom. 6. Baxtli bo‘lish osonmas. 7. Ko‘ngilchan o‘tinchi.
   

Yoz tabiati, pishiqchilik, o‘quvchilarni yozgi ta’til kunlaridagi dam olishlari va mehnatlari haqidagi she’rlar, matnlarni o‘qish hamda yod olish.

Yoz tabiati haqida hikoya tuzish, insho yozish.

Tabiatni kuzatish, sayr-sayohatga borish.

1.Erka chumolivoy. 2. Ob-havo darakchilari. 3. Yoz.

Bolalarni tabiatga yaqinlashtirish maqsadida u haqidagi ajdodlarimizning nasihatlari, shoir va yozuvchilarning asarlaridan namunalar, matn mazmuniga mos rasmlar beriladi. Darslikda berilgan asarlar o‘quvchilarni tabiatga ongli munosabatda bo‘lishga o‘rgatadi.

Atrofimizdagi olam darsi bilan bevosita bog‘lanib, mujassamlashgan savollar berish maqsadga muvofiq deb hisoblanadi.