O‘quvchilarning sinfda va mustaqil o‘qishlari lozim bo‘lgan asarlar

1.Yashil odam – yaxshi olam. 2. Shudring. 3. Tonggi so‘z. 4. Yulduzlar. 5. Tabiatning jonli bezagi. 6. Momaguldurak. 7. Aziz insonlar xotirasi.

Ertak, she’r, hikoyalarni janriy xususiyatlariga ko‘ra farqlay olish. Darslik mundarijasi bilan ishlay olish.

O‘qish materiallari. 8-30 bet hajmdagi bolalarbop badiiy, ilmiy-adabiy kitoblar. O‘quvchi ovozsiz mustaqil o‘qish va tanlab ovoz chiqarib o‘qish uchun 1-5 bet hajmli she’r, ertak va hikoyalar.

O‘qish mavzulari. Ona- Vatan va ota-bobolar jasorati, o‘simliklar, qushlar hamda hayvonlar haqidagi asarlar.

Kitobning muqovasi (tituli), betlarini farqlay olish.

Kitobning nomi, muallifi va rasmlari asosida mazmunini aniqlay olish. Kim yoki nima haqida o‘qidingiz? savoliga javob berish; mazmunini aniqlash. Qahramonlarning xatti-harakatini, xulqini va ular boshidan kechirgan voqea-hodisalarni mustaqil baholay olish.

3 SINF

Sinfda, sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish

(170 soat)

O‘qish mavzulari:

Bu bo‘limda o‘quvchilarga O‘zbekiston Respublikasining mustaqil mamlakat ekanligi, yurtimizda so‘nggi yillarda amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari haqida tushuncha beriladi. Har bir kishi o‘zi tug‘ilib o‘sgan ona – Vatanini sevishi, ona tilini qadrlashi, ozod mamlakatning chin farzandi bo‘lishi, yurt faravonligi, xalq hayoti va mehnati, fidoiy zamondoshlarimiz haqidagi badiiy asarlar berilgan.

1. Bayramingiz qutlug‘ bo‘lsin. 2. Salom maktab. 3. Vatanni suymak. 4. Vatan mo‘tabardir. 5. Ona – Vatan. 6. Toshkentim – onam. 7. Mustaqillik ahillikdan. 8. Matonatli ustoz. 9. Til qudrati. 10. Ona tilim. 11. Vatan iftixori. 12.O‘qituvchining o‘gitlari.

Bu bo‘limda xalq og‘zaki ijodiga oid qo‘shiq, ertak, masal, maqol, latifa, topishmoqlar kiritilgan. Ular orqali o‘quvchilarga xalqning orzu – umidlari, do‘stlik, ahillik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, halollik, fazilatlari ulug‘lanishi, salbiy xislatlarning qoralanishi uqtiriladi.

1. Qo‘shiq. 2. Botir mergan va chaqimchi. 3. Halollik. 4. Donishmand yigit.

5. Qaysar buzoqcha. 6. Chumoli va tipratikan.

3. Kuz manzarasi va mehnat (14 soat)

Mazkur bo‘limda yurtimizning o‘ziga xos kuzgi tabiat manzarasi, kishilar mehnati, mehnat tufayli shahar-qishloqlarning obod bo‘lishi, mehnat zavqi, milliy urf-odatlarimiz, she’r, hikoya, rivoyatlar aks ettirilgan.

1. 
   Oltin kuz. 3. Kuz kelganda. 4. So‘nggi axborot. 5. Olma. 6. Mehrjon sayli. 7. Qo‘riqchining sabog‘i. 8. Bebaho boylik. 9. Ilmli ming yashar. 10. Xazonchinak. 11. Qo‘shterak.
   

Bo‘limda ona – Vatanimizning buyuk o‘tmishi, ajdodlarimizning Vatan va xalq uchun jon fido qilganliklari haqidagi adabiy – badiiy asarlar: she’r, hikoya, ertak va afsonalar kiritilgan.

1. Toshkent. 2. Jaloliddin Manguberdi. 3.

Ushbu bo‘limdan qish manzarasi, tabiati, hayvonlarning qishki hayoti, kishilar mehnati, bolalarning qishki o‘yinlari, yangi yil bayrami haqidagi adabiy – badiiy asarlar o‘rin olgan.

1. Qish. 2. Birinchi qor. 3. Bosh kitob. 4. Qish zavqi. 5. Chana. 6. Ayamajiz.

7. Qish ertagi. 8. Yangi yil archasiga.

6. Vatan himoyachilari (6 soat )

Bo‘limga shoir va yozuvchilarning istiqlol, vatanimiz himoyachilarining vatan oldidagi o‘z burchlarini qanday o‘tayotganliklari, ona yurtga bo‘lgan tengsiz sadoqatlari, Qurolli kuchlar safida harbiy xizmatni o‘tash har bir o‘g‘il bolaning yuksak yigitlik burchi ekanligi haqidagi adabiy – badiiy asarlar kiritilgan.

1.O‘zbekiston posbonlari. 2. Bugun bolamiz, ertaga askar bo‘lamiz. 3.Dunyoni saqlar bolalar. 4. Bobonur. 5. Botir askarcha. 6. Istiqlolga sharaf – shon.

Bo‘limda o‘zbek shoir va yozuvchilarining kichik yoshdagi tengqurlar hayoti, ularning qiziqishlari, orzu – umidlari, do‘stligi, odob – axloqi, kattalar va biri- birlariga yordamlari, ustoz va shogird munosabatlari yoritilgan, adabiy – badiiy asarlari o‘rin olgan.

1. 
   Biz – istiqlol farzandlarimiz. 2. Yaxshilik. 3. Kompyuter olami. 4.
   Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.
   “Istiqlol” kemasi. 5. Sayyoralar. 6. Sohiba kimdan xafa? 7. Ikki qiz.
   

Mazkur bo‘limga o‘quvchilarni o‘tmishda yashab xalqi va Vatani uchun, ma’rifat rivoji uchun xizmat qilishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan allomalarning bolaliklari, bolalikdagi qiziqishlari, jasoratlari, kasb–hunar, bilim egallash yo‘lidagi sa’y-harakatlari xalqqa ko‘rsatgan g‘amxo‘rliklari, yurt obodonchiligidagi xizmatlari to‘g‘risidagi fikrlar kiritilgan.

1. 
   Hisob ilmidagi yangilik. 2. Ibn Sinoning shogirdlari. 3. Elim deb, yurtim deb yashagan inson. 4. Sohibqiron Temur bobo. 5. Donolarning donosi. 6. Zahiriddin Muhammad Bobur. 7.
   Bobur (taxallusi; toʻliq ismi Zahiriddin Muhammad ibn Umarshayx Mirzo) (1483.14.2, Andijon 1530.26.12, Agra) - oʻzbek mumtoz adabiyotining yirik vakili: buyuk shoir; tarixchi, geograf; davlat arbobi, isteʼdodli sarkarda; boburiylar sulolasi asoschisi, temuriy shahzoda.
   Saylda. 8. Hotami toyi.
   

Bu bo‘limda bahor tabiati, bu faslning go‘zalligi, kishilar mehnati, Navro‘z bayrami, bahor faslidagi bayramlar, insonlarining tabiat bilan o‘zaro munosabati, jonivorlarning hayoti haqidagi asarlar berilgan.

1. Erta bahor. 2. Bahor yaqin. 3. Tabiat bilan suhbat. 4. Boychechak. 5. Quyoncha. 6. Bayramingiz muborak. 7. Ko‘klam yomg‘iri. 8. Varrak. 9. Qaldirg‘och. 10. Navro‘z – yurtim bayrami. 11. Yurtim kamoli. 12. Daraxtlarni oqlaganda. 13. Lola.

Ushbu bo‘limdan tabiat va uning insonlarga xizmat qilishi, o‘lkamiz tabiati, ona-yurtimiz, uning boyliklarini asrash, o‘simliklar, dov-daraxtlar, hayvonot olami va parrandalarga g‘amxo‘rlik qilish to‘g‘risidagi asarlar o‘rin olgan.

1. 
   Ona tabiat. 2. Yer sevarni – el sevar. 3. Suhbat. 4. Non haqida. 5. Soy suvi haqida ertak.
   

Bu bo‘limdan chidamli, mehrli, g‘ayratli bo‘lish, ota-onalar mehnatini qadrlash, odob, do‘stlik, ahillik hunar egallash, tejamkorlikning foydasi haqidagi asarlar, noahillik, manmanlik hamda shoshqaloqlikning yomon oqibatlarga olib kelishi ifodalangan matnlar joy olgan.

1. 
   Onani rozi qilish haqida. 2. Ota – onani hurmatlash haqida. 3. Bobur va Humoyun. 4. Ota-ona duosi. 5. Ona mehri. 6. Yordam berdi. 7. Qalamning o‘kinchi. 8. Hassa. 9. Kamtarlik haqida. 10. Chin o‘rtoq. 11. Do‘stlar. 12. Noaqillik oqibati. 13. Bahs. 14. Bobongiz xafa bo‘lsalar maylimi? 15. Yaxshilik yerda qolmas. 16. Hunarni sev.
   

Bu bo‘limda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan 9 may-Xotira va Qadrlash kuni deb e’lon qilinganligi, ushbu qutlug‘ kunda ustozlar, qarindosh – urug‘lar, yolg‘iz qariyalar holidan xabar olish, ularga uy ishlarida ko‘maklashish, betob insonlarga beminnat yordam berish, xayru saxovatli bo‘lish haqidagi adabiy – badiiy asarlar berilgan.

1. 
   Eng muqaddas kun. 2. Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor. 3. E’zoz. 4. Mag‘zi shirin.
   

Bu bo‘limda yoz manzarasi, yozning noz-ne’matlarga boyligi, yozda kishilarning dala va bog‘larda mehnat qilishi, jonivorlar, qushlar, hasharotlar hayoti, bolalarning ko‘ngilli dam olishi, yozgi o‘yinlari yoritilgan badiiy asarlar kiritilgan.

1. Yoz. 2. Yo‘lda. 3. O‘ktam avlod. 4. Gulzorda.5. Quvnoq o‘tsin ta’tilingiz.

So‘zlarni butunicha sidirg‘a o‘qish; matn mazmunini ongli o‘zlashtirish; hikoyadagi voqea – hodisalarining izchilligini belgilashda, o‘zaro bog‘lanish, tasviriy vositalarni matnda qo‘llanishini bilish; maqol va iboralarda so‘zlarni to‘g‘ri tanlay olish; mavzuni adabiy tilda talaffuz etishga o‘rgatish.

Sinfdan tashqari o‘qish o‘quv dasturi bilan chambarchas bog‘liq. Shuning uchun o‘quvchilarda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalash, ularni oddiy kitobxondan ijodkor kitobxon darajasiga ko‘tarish talab etiladi. O‘quvchilarda kitobga havas uyg‘otishda har bir bolaga yakka tartibda yondashish, shaxsiy qiziqishlarini hisobga olish zarur. Bolalarda kitob ustida ishlash malakasini shakllantirish ularda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalashning muhim omilidir.

Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlari ikki haftada bir marta o‘tkaziladi va o‘qish uchun ajratilgan soatlardan foydalaniladi. Badiiy – adabiy asarlar mustaqil ravishda va izchil o‘qib borilsa o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirishga, shakllantirishga xizmat qiladi.

Sinfdan tashqari o‘qish tanish bo‘lmagan muallifning kitoblari muqovasi, titul varag‘i, kirish so‘zi, mundarijasi va suratlariga qarab asarning taqvimiy mazmunini aniqlash vazifasini amalga oshirishga xizmat qiladi.

Bolalarda ezgulikka muhabbat, yovuzlikka nafrat hislarini uyg‘otish, ularning bog‘lanishli nutqini o‘stirish, adabiy– estetik tafakkurini yuksaltirish o‘qish darslarining tub mohiyatini tashkil etadi.

4 - SINF

O‘qish va nutq o‘stirish (170 soat)

Sinfda, sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish

O‘qish mavzulari:

1. Istiqlolim - istiqbolim (6 soat)

Taniqli bolalar yozuvchilarining istiqlolga bag‘ishlangan asarlari, ularda xalqimiz hayoti va Vatanimiz taraqqiyotidagi jahonshumul ahamiyati aks ettirilgan asarlar tahlili. «Istiqlol farzandimiz» mavzusida ijodiy suhbat.

1. Mangulikka tatigulik kun. 2. Iqboli buyuksan. 3. Assalom, Neksiya!

O‘zbekiston va uning viloyatlari, shahar va qishloqlarida yashovchi har bir kishi uchun Vatanning muqaddasligi, yurt obodligi, farovonligi xalqning kuch-qudrati, saxovatpeshaligi tufayli yuzaga kelgan to‘kin-sochinlik to‘g‘risida tushuncha berish, vatanning yagonaligi va unga bo‘lgan muhabbat tuyg‘usini uyg‘otish.

1. 
   Serquyosh o‘lka. 2. Dehqon bobo va o‘n uch bolakay qissasi.
   

Oltin fasl sifatida e’zozlanadigan kuzning inson va tabiat hayotida tutgan o‘rni to‘g‘risida hikoya qilingan asarlar. Tabiat quchog‘iga sayohat. «O‘lkamiz (qishlog‘imiz, shahrimiz) tabiati» mavzusida ijodiy insho.

1. Saxovatli fasl. 2. Kuz. 3. Qovun sayli. 4. Dehqon.

Inson ma’naviyatini yuksaltirishga, ayniqsa, bolalarni ezgulikka muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan, axloq-odob me’zonlari xususida bahs yuritilgan asarlar, ularda axloq-odob, go‘zal insoniy fazilatlar to‘g‘risida muayyan tasavvur – tushuncha berish.

1. 
   Salomlashish odobi. 2. Odamdan nima qoladi? 3. Har kim ekkanini o‘rar.
   

Xalqimizning ming yillar mobaynida yaratgan sehrli-fantastik ertaklari, xalq dardi, istak-xohishi, orzu-umidlari ifodalangan qo‘shiqlar, bolalarning quvnoq o‘yin-qo‘shiqlari, hozirjavoblik, topqirlikni taqozo etadigan topishmoqlar, xalqning hayotiy xulosasi tarzida yuzaga kelgan purhikmat maqollar, sehr-jozibaga yo‘g‘rilgan rivoyatlarni o‘qish.

1. 
   Boychechak. 2. Oftob chiqdi olamga. 3. Xo‘p hayda. 4. Davlat. 5. Ilm afzal.
   

Hikoya, rivoyat, she’r va hikmatlarda Vatanimiz tarixi, uning muqaddasligi, Abu Ali ibn Sino, Pahlavon Mahmud, Alisher Navoiy kabi buyuk ajdodlarimiz hayoti, xalqimiz bosib o‘tgan mashaqqatli yo‘l to‘g‘risida hikoya qilish.

1. 
   Pahlavon va shoir. 2. Alisherning yoshligi. 3. Shum bola.
   
2. 
   Bolalik.
   

Qish faslida, tabiatda sodir bo‘lgan o‘zgarishlar, qish zavqi tufayli totli tuyg‘ular ifodalangan she’r va hikoyalar, «Bizning qish» mavzusida insho yozish.

1. 
   Qor- to‘zg‘itar momiq par. 2. Rangin qorlar. 3. Qish. 4. Qor odamning sovg‘asi.
   

Badiiy - adabiy asarlarda insondagi yaxshi va yomon xulqlar, ularning oqibati, odamlar o‘rtasidagi mehr-muhabbat, halollik, poklik, to‘g‘riso‘zlik, samimiyat to‘g‘risida, ularda ma’naviy kamolot inson xulq-atvorida aks etishi, uning obro‘-e’tiborini oshirishi ezgu ishlarga yo‘naltirish, badiiy asarlarni o‘qish.

1. 
   Odobli bo‘lish osonmi? 2. Sharq hikoyasi. 3. Qodir bilan Sobir. 4. Nurxon bilan Burhon. 5. Xatosini tushungan bola. 6. To‘g‘riso‘z bola.
   

11. 
    Yomg‘ir.
    

She’r va hikoyalarda insonlarning eng yaqin do‘sti hayvonlarning va ularning yashash tarzi, o‘ziga xos hayoti, ona tabiat yaratgan mo‘jiza ekanligi, odamlarning ularga munosabatlarini bilish.

1. 
   Mo‘jiza. 2. Xatarli uchrashuv. 3. Ola buzoq. 4. Tushovli toy. 5. Jo‘ja.
   

Fasllar kelinchagi, yashash-yasharish fasli bo‘lgan bahor tabiati, uning kishilar hayotida tutgan o‘rni, dillarga beradigan zavq-shavqi to‘g‘risidagi she’r va hikoyalar, «Assalom, Navro‘z!» mavzusida ijodiy insho.

1. 
   Bahor ta’rifida. 2. Bahor. 3. Jala darakchisi. 4. Erkacholning o‘rigi.
   

Hikoya va she’riy asarlarda insonning baxt-saodati, farovon turmush kechirishi faqat Vatanning kuch-qudrati, ona zamin saxovatiga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, ayni paytda xalqlar o‘rtasida tinchlik-totuvlik, do‘stlik rishtalari haqida so‘z yuritish.

1. 
   Tinchlik qushi haqida men o‘qigan she’r.
   
2. 
   Shoira. 3. Do‘stlik. 4. Tinchlik nima?
   

Badiiy – adabiy asarlarda xalqimiz va Vatanimiz shon-shuhratini asrlar osha butun jahonga taratib kelayotgan benazir ajdodlarimizning o‘z e’tiqodlari yo‘lidagi fidoiyliklari, ularda umuminsoniy va milliy g‘urur to‘g‘risida, To‘maris, Najmiddin Kubro, Beruniy va boshqa vatandoshlarimizning vatan daxlsizligi hamda ilm- ma’rifat yo‘lidagi kurashlari haqidagi bilimlarga ega bo‘lish.

1. 
   To‘maris. 2. Sulton Mahmud va Beruniy. 3. Tanbeh.
   

Jahon bolalar adabiyotining G.Andersen, J.Svift, aka – uka Grimmlar, Ch.Aytmatov singari adabiyot namoyondalarining sehrli sarguzashtlarga boy, dunyodagi juda ko‘p tillarga tarjima qilingan asarlari va ularda bolalarga xos xususiyatlarning aks etishi.

1. 
   Bolalar gurungi. 2. Bir xurmacha shavla. 3.
   Shavla - ovqat turi. Sh. tayyorlash uchun goʻsht maydaroq boʻlaklarga boʻlinib, sabzi somon shaklida, piyoz parrakparrak qilib toʻgʻraladi. Krzonga yogʻ solib barcha masalliq xuddi palovning zirvagi kabi qovurilib, 2-3 dona pomidor yoki 2 osh qoshiq tomat qoʻshiladi.
   Rustam. 4. Gulliverning sayohatlari. 5. Jimjiloq.
   

Bolalarning ta’til davomida ona-tabiat bilan yaqindan tanishadigan yoz faslining o‘ziga xos xususiyatlari, kishilarning yozdagi mehnatlari tasvirlangan she’r va hikoyalarni o‘qish.

1. 
   Yoz. 2. Non qaerdan keladi? 2. Oydin kecha. 3. Bobomning sovg‘asi.
   

Adabiy til talaffuzi qoidalariga rioya qilgan holda ongli, to‘g‘ri o‘qish; sinfda o‘qilgan asar yoki asardan parchani mustaqil tarzda ifodali o‘qish; o‘sha asar yoki parcha qanday mavzuga bag‘ishlanganini aniqlash; unda ishtirok etuvchi qahramonlarga munosabat bildirish; qahramonlarning fe’l-atvori, xatti-harakatlariga qarab ovoz ohangini o‘zgartirish; matndagi urg‘u tushadigan so‘zlarni aniqlash; to‘xtam o‘rinlarini ajratish; o‘quvchilarda mustaqil o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish.

Asarda voqealarning bir-biri bilan uzviy bog‘liq holda asta-sekin rivojlanib borishini, matn qismlarining mazmunan bog‘liqligini mustaqil belgilay olish; asar tahlilida matndan misollar tanlay olish; asar qahramonlarining xatti-harakatlarini baholash; ularga o‘z munosabatini bildirish; murakkab bo‘lmagan asardan asosiy fikr (g‘oya)ni ajrata olish; o‘qishga bog‘liq holda nutq ko‘nikmalarining shakllanishini ta’minlash.

Badiiy matndagi so‘z ma’nolarini farqlash. Tanlab o‘qish, matndan asar qahramonlari, tabiat manzarasini ifodalash uchun zarur bo‘lgan so‘z va iboralarni topa olish. Nasriy asar mazmunini to‘liq, qisqartirib, shaxsini o‘zgartirib hikoya qilish. Ijodiy hikoyalar tuzish va ularga mos sarlavha topib qo‘yish, o‘qigan asarlari muallifi va nomlarini ayta olish, badiiy asarlarni bir-biri bilan taqqoslash, muayyan xulosalar chiqarish, darslikdagi savol va topshiriqlar ustida mustaqil ishlash, mundarijadan foydalanish, rasmlar asosida og‘zaki va yozma hikoyalar tuzish.

Sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish (17 soat)

Sinfdan tashqari o‘qish o‘quv dasturi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, unda ko‘zda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda yaqindan yordam beradi. Buning uchun o‘quvchilarda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalash, ularni oddiy kitobxondan ijodkor kitobxon darajasiga ko‘tarish talab etiladi. O‘quvchilarda kitobga havas uyg‘otishda har bir bolaga yakka tartibda yondoshish, shaxsiy qiziqishlarini hisobga olish zarur. Bolalarda kitob ustida ishlash malakasini shakllantirish ularda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalashning muhim omilidir.

Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlari ikki haftada bir marta o‘tkaziladi va o‘qish uchun ajratilgan soatlardan foydalaniladi. Badiiy – adabiy asarlar mustaqil ravishda va izchil o‘qib borilsa, o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirishga, shakllantirishga xizmat qiladi.

Sinfdan tashqari o‘qish, tanish bo‘lmagan muallifning kitoblari ham muqovasi, titul varag‘i, kirish so‘zi, mundarijasi va suratlariga qarab asarning taqvimiy mazmunini aniqlash vazifasini amalga oshirishga xizmat qiladi.

Bolalarga ezgulikka muhabbat, yovuzlikka nafrat uyg‘otish, bog‘lanishli nutqini o‘stirish, adabiy– estetik tafakkurini yuksaltirish o‘qish darslarining tub mohiyatini tashkil etadi.