131
4. Yevropa olimlarining Amir Temur
shaxsi va uning faoliyatiga
qiziqishi qachondan boshlangan?
5. I.M.Mo‘minovning risolasi nega tanqidga uchragan deb
o‘ylaysiz?
6. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng Amir Temur-
ning nomini adadiylashtirish uchun amalga oshirilgan ishlar
haqida qo‘shimcha ma’lumotlar to‘plang. Amir Temur
haqida
qanday badiiy asarlar o‘qigansiz? O‘qigan asarlaringiz
mazmunini gapirib bering.
36-§. TEMURIyLAR DAVRIDAGI SIyOSIy
JARAyONLAR
Tayanch tushunchalar: muxolafat, saltanat taxti uchun
kurash, Shohrux hukmronligining qaror topishi.
Taxt uchun kurash.
Sohibqiron
1405-yil 18-fevral kuni
Xitoy tomon yurish vaqtida, qahraton qishda,
O‘tror shahrida
vafot etadi. Amir Temur vafot etgach, uning bir necha o‘n
yillar davomidagi sa’y-harakatlari natijasida barpo
etilgan yirik
saltanat parchalana boshladi. Buning asosiy sababi saltanat
tasarrufiga olingan yurtlar shu qadar xilma-xil, uzoq masofalarga
cho‘zilgan bo‘lib, ularni yagona bir markazdan turib boshqarish
murakkab edi. Buning ustiga ulardagi
muxolafatchi kuchlar
ajralib chiqish uchun qulay payt kutardilar.
Saltanatning parchalanishiga Amir Temur vorislari o‘rta-
sidagi toj-taxt ilinjida uzoq yillar davom etgan o‘zaro zid-
diyat va urushlar sabab bo‘ldi. Amir Temur vafoti ol-
didan taxt vorisi etib nabirasi
Pirmuhammadni (Kobul,
Qandahor va Hindiston viloyatlarining hukmdori) tayinlagan
edi.
Pirmuhammadni taxtga o‘tqazish tarafdorlari kuchli
bo‘lsa-da, biroq Mironshohning o‘g‘li
Xalil Sulton Mirzo
o‘zboshimchalik bilan
1405-yilning 18-mart kuni Samarqandni
egallab, o‘zini Movarounnahrning oliy hukmdori deb e’lon
qiladi.
Pirmuhammadning yo‘lini to‘sib,
uning rejalarini buzib
yuborish niyatida hatto u Amudaryoning o‘ng tomonidagi
yerlarni ham o‘z hokimiyatiga qo‘shib oladi.
132
Xalil Sulton garchi bobosidan qolgan xazinalar vositasida
Sohibqironning nufuzli a’yon va kiborlaridan ma’lum qismini
o‘z tarafiga og‘dirib Movarounnahr taxtini egallagan bo‘lsa-
da, ammo ko‘p vaqt o‘tmay u
Amir Temurning sadoqatli
amirlari, viloyat noiblari va shahzodalarning kuchli noroziligi
va isyoniga duch keladi. Birinchi bo‘lib Turkiston hamda
Farg‘onaning hoki mi amir
Xudoydot bilan
Shayx Nuriddin
Xalil Sultonga qarshi isyon ko‘taradilar. Hatto Xalil Sultonning
ukasi
Sulton Husayn Mirzo Amudaryoning chap sohilidagi
viloyatlarda o‘z hokimiyatini o‘rnatmoq niyatida akasiga qarshi
bosh ko‘taradi. O‘z navbatida Amir
Temur taxtining qonuniy
valiahdi
Pirmuhammad Amudaryodan kechib o‘tib,
Xalil
Sultonga qarshi Nasaf tomonga askar tortadi. Movarounnahrda
boshlangan sulola kurashlari shu tariqa avj olib ketadi.
Oqibatda davlat parchalanib, ayrim
viloyat hukmdorlari
hokimi mutlaq bo‘lib oladilar.
Pirmuhammad 1407-yil
