• Somoniylar hokimiyatining inqirozi.
  • Abu Ali Chag‘oniy
  • O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)




    Download 1,04 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet46/154
    Sana27.12.2023
    Hajmi1,04 Mb.
    #128649
    1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   154
    Bog'liq
    7-sinf Ozbekiston tarixi (@tarix)

    Iqto mulki.
     
    X asrda yirik mansabdorlarning davlat oldidagi 
    xizmati uchun yer va suvdan iborat katta-katta mulklar in’om 
    qilina boshlaydi. Bunday mulk “iqto”, unga ega bo‘lgan 
    mulk dorlar “muqto” yoki “iqtodor” deb yuritilardi. Iqto 
    tarzida esa ayrim viloyat yoki shaharlar va tumanlar hadya 
    etilgan. Iqto dastavval asosan oliy tabaqa zodagonlar: sulola 
    a’zolari – amir zodalar va yirik mansabdorlarga in’om etilgan. 
    Iqto mulklari avvalda bir umrga emas, balki ma’lum muddatga 
    berilib, nasldan naslga o‘tkazilmagan. Iqtodorlar o‘ziga in’om 
    qilingan hududlarda yashovchi aholidan olinadigan soliqlarning 
    ma’lum qismini yig‘ib olish huquqiga ega bo‘lganlar.
    Barzikor-qo‘shchilar.
     
    IX–X asrlarda katta yer egalari 
    kadivarlarni ishlatishdan ko‘ra, o‘z yerlarini qishloq jamoa-
    larining kam yerli a’zolariga ijaraga berishni afzal ko‘ra dilar. 
    O‘sha zamonda ijarachilar “barzikor” yoki “qo‘sh chilar” 
    deb atalardi. Davlat soliqlari (xiroj va ushr) yer egasidan ham
    qo‘shchilardan ham alohida-alohida olinar edi.
    Somoniylar hokimiyatining inqirozi.
     
    Somoniylarning 


    52
    har biy yurishlari, hukmron sulolaning ichki nizolari, mahalliy 
    ho kim larning boshboshdoqlik harakatlari borgan sari avj olib 
    bordi. Oqibatda mamlakatda iqtisodiy tanglik sodir bo‘ldi. Hatto 
    harbiylar, shu jumladan, amirning muntazam turk sarbozlari 
    qo‘shiniga maosh to‘lash uchun mablag‘ topilmaydi. Bunday 
    og‘ir ahvoldan chiqish uchun 942-yilda aholidan ikki marta 
    soliq undirib olinadi. Behad tartibsizlik mamlakatda vaziyatni 
    yanada keskinlashtirib, aholi turli tabaqalarining hokimiyatga 
    qarshi qo‘zg‘alishiga sabab bo‘ladi.
    Siyosiy vaziyat Nuh (943–954) va uning nabirasi Nuh II 
    (976–997) hukmronlik qilgan davrda nihoyatda keskin tus 
    oladi. 947-yilda Nuh ibn Nasrning amakisi Ibrohim isyon 
    ko‘ taradi. Saroy sarbozlari va Chag‘oniyonning yirik yer-mulk 
    ega si Abu Ali Chag‘oniy yordamida Ibrohim Buxoro taxtini 
    egallab oladi.
    Ko‘p vaqt o‘tmay Abu Ali Chag‘oniyning o‘zi ham hukm-
    dor 
    ga qarshi isyon ko‘taradi. Nuh qo‘zg‘olonni kuch bilan 
    bos tira olmaydi. 952-yilda Abu Ali Chag‘oniyni u avval 
    Chag‘oniyonga, so‘ngra Xurosonga hokim qilib tayinlashga 
    majbur bo‘ladi. 961-yilda Buxoro harbiy askarlarining g‘ala-
    yoni ko‘tariladi. Qo‘zg‘olonchilar amir saroyini talaydilar va 
    unga o‘t qo‘yib yuboradilar. Bunday voqealarning tez-tez qay-
    tarilib turishi, shubhasiz, markaziy hokimiyatning zaiflashib 
    qol ganidan dalolat berardi.

    Download 1,04 Mb.
    1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   154




    Download 1,04 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

    Download 1,04 Mb.
    Pdf ko'rish