|
O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 17- son ilmiy tadqiqotlar jurnaliBog'liq Rashidova Aziza Xo\'jamberdi qiziO‘ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR
VA
17-
SON
ILMIY
TADQIQOTLAR
JURNALI
20.03.2023
9-sinfda Ikrom Otamurodning “O‘rin” dostonini ifodali o‘qishga o‘rgatishda olam
va odamning yaralishi, hayotda har kimning o‘z o‘rni borligi yoki aksinchaligi
anglanishiga erishiladi.
Shoir kun va tun, yer va osmon, botin va zohir, sobitlik va lafzsizlik, diyonat va
nafs, ibtido va intiho, toqatsizlik va chidam, keksa va yosh kabi bir-biriga zid
tushunchalarni yonma-yon qo‘llash orqali inson hayotining dramatik holatlarini aks
ettirishga harakat qilganiga e’tibor qilaylik:
Andisha nochor kibor tovidan.
Qadr dog‘lanadi ilashsa jabr.
Burd yo‘qolgaydir beburd sovidan.
Dilga madaddir dildagi sabr
147
.
Dostonda lirik qahramon yuragini qiymalab og‘riq berayotgan dard-alamlar
qisqagina “... Nimadir... ... Qachondir... ... Kimdir...” misralariga mohirlik bilan
singdirilgan.
Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarida ifodali o‘qish rejasi o‘qituvchining
yoddan o‘qishi, asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari haqida suhbat o‘tkazish, nutq
kompozitsiyasi ustida ishlash, intonatsiya va maromni aniqlash, qayta hikoyalash kabi
faoliyat turlarini ko‘zda tutgan holda tuziladi.
Asarni ifodali o‘qish doim uning tahlili bilan bog‘liq. Tahlil badiiy asarning o‘ziga
xosligi haqida o‘quvchilar tasavvurini chuqurlashtiradi, undagi nafosatni his qilishga
imkon beradi.
148
Masalan, 6-sinfda o‘quvchilarni Hamid Olimjon ijodi bilan chuqurroq
tanishtirishga mo‘ljallangan mashg‘ulotlarda adabiyotshunos olim N.Karimovning
“Hamid Olimjon” nomli ma’rifiy-biografik romanidan unumli foydalanish o‘quvchini
shoir shaxsiyatining noma’lum qirralaridan voqif etadi.
149
O‘qituvchining kirish so‘zi “Eng gullagan yoshlik chog‘imda”, “Xayolimda bo‘lding
uzun kun”, “O‘rik gullaganda” kabi she’rlarning yozilish tarixi bilan boyitilsa, shoir
ijodiy ustaxonasi haqida kengroq tushunchaga ega bo‘linadi.
“O‘rik gullaganda” – tabiatning yaratuvchanlik qudratidan junbushga kelgan sohir
qalb tuyg‘ulari mahsuli. She’r 1937-yilning 30-martida yozilgan, Qozog‘iston safaridan
qaytgan kuni saharlab uyg‘ongan shoir ilohiy mo‘jiza qoshida lol qoladi. “Derazadan
quyosh yog‘dusi emas, balki allaqanday pushtirang shu’la tushib, uning ko‘zini
qamashtirib yubordi.
Kuni kecha u Olmaotaga yo‘l olganida, hali mast uyquda yotgan o‘rik daraxti
chaman bo‘lib ochilgan edi”
150
. Shoirni to‘lqinlantirgan bu latiflikdan ohorli tashbehlar
dunyoga keladi: “Novdalarni bezab g‘unchalar, Tongda aytdi hayot otini...” Ushbu
voqea hikoya qilingach, she’r yoddan ifodali o‘qilishi, unga bastalangan qo‘shiq
eshittirilishi o‘quvchilarni xayolan lirik qahramonning o‘sha paytda tuygan holatni
147
Ikrom Otamurod. O‟rin. //Sharq yulduzi. –Т.: 2013. №3, – 32-bet.
148
S.I. Kambarova. Mustaqil mutolaa va adabiy tahlil. –T.: “Fan va texnologiya”, 2016. – 140 b.
149
Karimov N. Hamid Olimjon. –T.: Sharq, 2013. –144-bet
150
Berdak Yusuf. Mumtoz adabiy asarlar lug„ati. –T.: Sharq, 2010.
|
| |
