partiyalarda bu sohada haligacha xotirjamlik, qandaydir mudrab o‘tirish kayfiyati
hukm surmoqda. Hech kimga foydasi bo‘lmagan majlislar soatlab davom etmoqda,
tanqidiy tahlil o‘rniga mayda masalalar bilan o‘ralashib, dolzarb muammolarning
echimi chetda qolib ketmoqda”. Bugun kuchli fuqarolik jamiyatni qurish vazifasi
tobora ko‘proq dolzarblik kasb etmoqda. Uning amalga oshirilishi real va faol ko‘p
partiyali tizimni shakllantirishni talab etayotir.
O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘rganishda yuqorida ta’kidlab o‘tilgan
vazifalar qatorida jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy isloh qilishdagi o‘zbek modelining
konseptual asoslarini idrok etish, davlatimizning global va mintaqaviy integratsiya
jarayonlarida ishtiroki bilan bog‘liq masalalarning to‘g‘ri va haqqoniy tahlilini
xalqimiz va kelajak avlodga etkazish burchimizdir.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti mamlakat milliy
davlatchiligining vujudga kelishi va taraqqiy topishining eng yangi tarixini
o‘rganish, ilmiy, ilmiy-ommabop, o‘quv-metodik, ma’rifiy adabiyotlarni tayyorlash
va chop etish borasidagi etakchi ilmiy-tadqiqot muassasalaridan biri. Institutda
O‘zbekiston eng yangi tarixining turli jabhalarini tadqiq etuvchi “YAngi va eng
yangi tarix”, “Etnologiya va antropologiya”, “Tarixshunoslik va manbashunoslik”
bo‘limlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu erda eng yangi tarixni o‘rganishda tarix,
xalqaro munosabatlar nazariyasi, sotsiologiya, antropologiya, etnologiya, falsafa,
iqtisodiy nazariya, siyosiy muammolarni qamrab olgan yangi fanlararo
yondashuvlar tahlili amalga oshirilmoqda. YAna ahamiyatli jihati, institutning olti
nafar etakchi olimi Jamoatchilik kengashi a’zosi hamdir.
Olimlar tomonidan “Buyuk va muqaddas, mustaqil diyor”, “O‘zbekistonning
eng yangi tarixi: nazariy-metodologik asoslari, o‘rganish tajribasi, manba va
uslublar”, “O‘zbekiston yoshlari ijtimoiy-madaniy islohotlar jarayonida”,
“O‘zbekistonning eng yangi tarixidan lavhalar”, “Farg‘ona vodiysi shaharlarida
iqtisodiy transformatsiya jarayonlari (1991-1996 yillar)” kabi qator to‘plam va
monografiyalarning nashr etilishi O‘zbekistonning eng yangi tarixiga oid amalga
oshirilgan qator ilmiy-tadqiqot loyihalar natijasi, deyish mumkin.
Bizda, afsuski, O‘zbekistonning eng yangi tarixi turli aspektlarini o‘rganish bilan
shug‘ullanayotgan mutaxassislarning (tarixchilar, sotsiologlar, siyosatshunoslar,
faylasuflar, iqtisodchi olimlar, huquqshunoslar) tarqoqligi, ular faoliyatini
muvofiqlashtirish talab darajasida emasligi yaqqol ko‘rinib qolmoqda. Bugun ilmiy
gumanitar hamjamiyat vakillarining hamkorligisiz va birgalikda sarflanadigan kuch-
g‘ayratisiz hozirgi zamon tarixining mazmunini tushunish murakkabligi barchaga
ayon.
Ana shunday bir paytda davlatimiz rahbarining O‘zbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi huzurida O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha jamoatchilik
kengashi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi qarori kengash va tarixchilarga muhim
yo‘riqnomalarni belgilab berdi. Institut olimlari va kengashning faoliyatini qayta
ko‘rib chiqish, tariximizni mufassal ifoda etadigan tadqiqotlar, kitoblar,
monografiya va darsliklar yaratish masalasini tez va sifatli hal etmoq talabini
qo‘ymoqda.
Mazkur qarorda belgilanganidek, institut va kengash a’zolari qator rejalar,
amalga oshirilishi zarur bo‘lgan masalalarga jiddiy kirishgan. Unda siyosat, iqtisod,
madaniyat, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida sodir bo‘layotgan voqealar asosida
O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘rganish bo‘yicha kompleks yondashuvni
ta’minlash inobatga olingan. Ushbu vazifalarning ilmiy idrok etilishi va hal qilinishi
muayyan darajada tarix fani mavjud tushuncha-metodologik arsenalining tanqidiy
tahlili va tegishli tarzda O‘zbekistonning eng yangi tarixiga oid turli voqealarni
tadqiq etish bilan shug‘ullanayotgan barcha ilmiy yo‘nalishlarning nazariy
salohiyati yangilanishi bilan bog‘liqdir.
1. O‘zbekiston tarixi fanining metodologik (uslubiy) ilmiy-usul va tamoyillari
quyidagilardan iborat:
-
Ilmiy xolislik (ob’ektivlik);
-
Tarixiy – tahliliylik;
-
Mantiqiy – uzviylik;
-
Vorislik va izchillik;
-
Xronologik izchillik;
-
G‘oyaviylik va vatanparvarlik;
-
Halol va xolislik;
-
Qiyoslash va kuzatish;
-
Kuzatish va umumiylashtirish;
-
Baxslashish, munozara yuritish va isbotlash;
-
Matematik hisoblash;
-
SHakllash va modellashtirish;
-
Ayrimlikdan umumiylikka (induksiya) va umumiylikdan ayrim (juz’iy)likka
(deduksiya);
Bugungi kunda oshkoralik, shaffoflik kabi tamoyillar ilgari surilayotgan bir
vaqtda tarix qanday bo‘lsa, uni shundayligicha o‘rganish ustivor bo‘lmog‘i kerak.
CHunki yaqin tarix ko‘pchilik o‘z ko‘z o‘ngidan o‘tkazgan voqeliklardir. Uni
oshirmay, yashirmay, boricha o‘rganish zarurdir.
Umuman olganda, O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘rganish va uni
o‘qitishning dolzarb muammolari bo‘yicha keng munozaralarning zaruratini chuqur
anglagan holda olimlar, pedagog xodimlar va maorifning boshqa vakillarini tarix
ilmi va fani masalalarini keng ommaga etkazish hamda matbuotda faol muhokama
qilish zarur. Jamiyatimiz, ayniqsa, yosh avlod ona Vatanimizning yaqin o‘tmishini
tushunishga, murakkab, jo‘shqin va jadal sur’atlar bilan davom etayotgan
mamlakatimiz mustaqilligining tarix solnomasini tizimli o‘rganishga, uni to‘laqonli
anglab etishga katta ehtiyoj sezmoqda. Mazkur sharafli ijtimoiy vazifani amalga
oshirish esa o‘zbek tarixchilarining ilmiy va fuqarolik burchidir.
Ko‘p ming yillik taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan va o‘tmishida katta tarixiy
siljishlar bilan birga, tanazzullar va inqirozlarga guvoh bo‘lgan o‘zbek xalqi
hayotida XX asrning oxiri va XXI asrning boshlari muhim ahamiyat kasb etdi. Ana
shu davrda xalqimiz yaratgan buyuk bunyodkorliklar, siyosiy, iqtisodiy, huquqiy,
ijtimoiy va ma’naviy sohadagi beqiyos yutuqlar O‘zbekistonning bundan keyingi
uzoq kelajakka mo‘ljallangan taraqqiyotiga asos bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu
davrning mohiyati – butunlay yangi tuzum, yangicha turmush tarzi, zamonaviy
jahon sivilizatsiyasi talablariga javob bera oladigan aqliy salohiyat, intellektual
imkoniyat bilan bog‘liqligi muhim ahamiyatga ega.
Garchi mustaqillik davri tarixan qisqa bo‘lsada, mustabid tuzum iskanjasidan
chiqib ketish, butun bir xalqning mustaqilligi va erkinligini ta’minlash kabi g‘oyatda
tahdidli va tahlikali, ayni paytda sharafli jarayonni boshdan kechirdi.
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillik yillarida bosib o‘tgan yo‘lining
mazmun-mohiyati va xususiyatlarini obektiv baholagan holda mustaqillik davrini
quyidagi ikki bosqichga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq bo‘lar edi:
1) 1991–2016-yillar. Bu davrda milliy davlatchilik asoslari va ijtimoiy
yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini yuzaga keltirishga qaratilgan o‘tish davrining
dastlabki islohotlar jarayoniga ilk qadamlar qo‘yildi. Demokratik an’analar asosida
yangi davlat boshqaruv tizimi – qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati
tashkil etildi hamda fuqarolik jamiyati asoslari yaratildi, erkin bozor iqtisodiyotiga
o‘tila boshlandi. 2000-yildan mamlakatda faol demokratik yangilanish va
modernizatsiyalash jarayonlari kuzatildi. Jumladan, kuchli davlatdan – kuchli
fuqarolik jamiyatiga bosqichma-bosqich o‘tish asosiy vazifa qilib qo‘yildi. Natijada
mamlakatning siyosiy va iqtisodiy hayotida demokratlashtirish va liberallashtirish
jarayonlari chuqurlashdi, inson haq-huquqlari va erkinliklarini himoya qiluvchi
mustaqil sud tizimi mustahkamlandi, fuqarolik jamiyati asoslari rivojlandi. 2010-
yildan demokratik islohotlar va mamlakatni modernizatsiyalash jarayonini yanada
chuqurlashtirish masalasi ilgari surildi. Uning boshlanishi O‘zbekistonning Birinchi
Prezidenti Islom Karimov tomonidan mamlakatda fuqarolik jamiyatini
shakllantirish va demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish konsepsiyasining
ishlab chiqilishi bilan bog‘liqdir. SHuningdek, bu davr davlat hokimiyati va
boshqaruvini yanada demokratlashtirish, sud-huquq tizimi, axborotlashtirish
sohasini isloh etish, so‘z erkinligini ta’minlash, saylov qonunchiligini
takomillashtirish, demokratik bozor islohotlarini chuqurlashtirishga qaratilganligi
bilan xarakterlanadi.
2) 2017-yildan keyingi yillar. Bu davr tarixi 2016-yil dekabr oyida saylangan
O‘zbekiston Prezidenti SHavkat Mirziyoevning strategik taraqqiyotga asoslangan
keng ko‘lamli jadal islohotlar davri hisoblanadi. Natijada, hayotimizga yangi
iboralar, xususan, “xalq bilan muloqot”, “xalq qabulxonalari”, “virtual qabulxona”,
tanqidiy tahlil”, “qat’iy tartib-intizom”, “arzon uylar”, “texnoparklar”, “o‘z bolangni
o‘zing asra”, “yo‘l xaritasi”, “kafolatlangan xavfsizlik” singari tushunchalar kirib
keldi va hayotimizning ajralmas qismiga aylandi.
| 