WWW.HUMOSCIENCE.COM
124
foydali
quvvat sifatida
mexanizmga uzatiladi. Mashina foydali
quvvati
ning unga beriladigan quvvat
ga nisbati foydaliish koeffitsienta
deyiladi:
Mashinada yigʻindi kuvvat isrofi kuyidagicha aniqdanadi:
Unda generatorning foydali ish koeffitsienti:
(5-39)
Dvigatelning foydali ish koeffitsienti:
(5—40)
Mashinaning foydali ish koeffitsienti yigʻindi isrof quvvat qiymatiga, bu esa nagruzka
qiymatiga bogʻlik,. Salt ishlaganda
Nagruzka qiymati oshib borganda
tez
ortib boradi va qiymati oʻzgarmas quvvat isrofi qiymati oʻzgaruvchan quvvat isrofiga
teng boʻlib,
mashinaning quvvati
boʻlganda eng katta qiymatga
erishadi.[4]
WWW.HUMOSCIENCE.COM
125
1-rasm
Mashina oʻta nagruzka bilan ishlaganda yakor zanjirida quvvat isrofi kupayishi
sababli
kamayadi (1-rasm). Quvvati 10 kVt gacha boʻlgan mashinalarda
F I K
= 0,83 . . . 0,87; 100 kVt gacha boʻlgan mashinalarda
= 0,88 . . .
0,93; 1000 kVt gacha boʻlgan mashinalarda
= 0,92 ... 0,96. Kichik quvvatli (10
Vt) mikro mashinalarning FIK 0,3 ... 0,4 boʻladi.
Mamlakatimizda oʻzgarmas tok mashinalari P yagona seriyada ishlab
chiqariladi, bular xalq xoʻjaligining turli soxalarida qoʻllaniladi.
Bundan tashqari,
oʻzgarmas tok mashinalarini maxsus soxalar: transport, koʻtarma kranlar, avtomobillar,
kemalar, samolyotlar, avtomatik rostlash sistemalarida
ishlatish uchun maxsus
seriyadagi mashinalar ishlab chiqariladi. Umumsanoat soxalarida qoʻllaniladigan
generatorlar parallel yoki aralash, qoʻzgatishli generatorlar boʻladi.
Ularning tashki
xarakteristikasi qattiq.[5]
P yagona seriyasida ishlab chiqariladigan mashinalar uch guruxga boʻlinadi:
Quvvatlari 0,3 dan 200 kVt gacha boʻlgan mashinalar (1 ... 11 gabaritlar): Quvvatlari
200 dan 1400 kVt gacha boʻlgan mashinalar (12 ...17 gabaritlar); Quvvatlari 1400
kVt dan katta boʻlgan mashinalar (18 ... 26 gabaritlar). Mashinaning gabarit noʻmeri
yakor diametrining oʻlchamini ifodalaydi. Xar bir gabaritda yakor oʻzagining uzunligi
ikki xil boʻladi. Masalan, mashina P81 boʻlsa — P seriyadagi, 8 gabaritli, yakor
oʻzagining uzunligi qisqarok mashina; oxirgi raqam 2 boʻlsa, yakori uzunroq
mashina
WWW.HUMOSCIENCE.COM
126
boʻladi. Oʻzgarmas tok dvigatelining kuchlanishi 110 yoki 220 V; generatorlarining
kuchlanishi 115 yoki 230 V boʻladi. Akkumulyatorlarni zaryadlaydigan
generatorlarning nominal kuchlanishi 135 va 270 V. Ularda kuchlanish 110 ... 160 V
va 220 ... 320 V chegarada rostlanishi mumkin. Generatorlarning aylanish chastotasi
1450 va 2850 ayl/min; dvigatellarning nominal aylanish chastotasi 600, 750, 1000,
1500 va 3000 ayl/min.[6]
12 ... 17 gabaritli dvigatellarning kuchlanishi 220, 330, 440 va 660 V, aylanish
chastotasi 300, 400 va 500 ayl/min. Generatorlarning nominal kuchlanishi 230, 330,
460 va 660 V, aylanish chastotasi 1000 ayl/min boʻladi. Xozirgi vaqtda oʻzgarmas tok
dvigatellarining P seriyasi oʻrnida (I - II) gabaritli 2P seriyadagi dvigatellar quvvatlari
0,37 dan 200 kVt gacha; aylanish oʻqining balandligi 90 dan 135 mm gacha; mustaqil
qoʻzgatishli, kompensatsion chulgʻamli, yakorining uzunligi uch xil: L — uzun, M —
oʻrtacha, S — kalta boʻlgan va quvvatlari 30 dan 160 kVt gacha generatorlar ishlab
chiqarilmokda. P seriyaning 18 - 22 gabaritlari urnida quvvatlari 110 dan 10000 kVt
gacha; aylanish oʻqining balandligi 335 dan 630 mm gacha; aylanish tezligi 200 - 1250
ayl/min boʻlgan dvigatellar ishlab chiqarilmoqda.
Bulardan tashqari, metallurgiya va koʻtarma kranlarning elektr yuritmalari uchun
D seriyadagi 2,5 - 185 kVt quvvatli dvigatellar ham ishlab chiqarilmoqda.Bunday
dvigatellarning yurgizish momenti va tezligini rostlash chegarasi ancha katta.
Oʻzgarmas tok dvigatelining markasi quyidagicha oʻqiladi.[7] Masalan, 2PN112GU4
markali dvigatel: 2PM yangi seriya;
N - ximoyalangan; 112 – aylanish oʻqining
balandligi; L – yakorining maksimal uzunligi; G taxogeneratorli; U – iqlim belgisi; 4–
oʻrnatish kategoriyasi (GOST—20569—82E).
Xulosa
Mamlakatimizda oʻzgarmas tok mashinalari P yagona seriyada ishlab
chiqariladi, bular xalq xoʻjaligining turli soxalarida qoʻllaniladi. Bundan tashqari,
oʻzgarmas tok mashinalarini maxsus soxalar: transport, koʻtarma kranlar, avtomobillar,
WWW.HUMOSCIENCE.COM
127
kemalar, samolyotlar, avtomatik rostlash sistemalarida ishlatish uchun maxsus
seriyadagi mashinalar ishlab chiqariladi.
