ASOSIY QISM
Maydon tranzistor
a) b)
–rasm.
Shunday qilib, kanal orqali oqib o’tayotgan tokni UZI kuchlanish qiymatini (kanal kesimini o’zgartiradi) hamda USI kuchlanish qiymatini (tok va kanal uzunligi bo’ylab kesimni o’zgartiradi) boshqarish mumkin. Istok tomonda kanal kengligi berilgan UZI qiymati bilan, stok tomonda esa UZI+ USI yig’indi qiymati bilan aniqlanadi. USI qiymati qancha katta bo’lsa, kanalning ponaligi (klinovidnost) va uning qarshiligi shuncha katta bo’ladi.
Kanalning ko’ndalang kesimi nolga teng bo’ladigan vaqtdagi zatvor kuchlanishi berkilish kuchlanishi UZI.BERK. deb ataladi.
UЗИ
UСИ.ТЎЙ. kuchlanish berkilish kuchlanishiga UZI.BERK ga teng bo’ladigan
vaqtdagi stok kuchlanishi to‘yinish kuchlanishi USI.TO‘Y. deb ataladi.
Bu yerdan
UСИ. ТЎЙ. UЗИ .БЕРК .
(3.11)
UСИ UСИ.ТЎЙ.
vaqtidagi tranzistorning ishchi rejimi esa to‘yinish rejimi deb
ataladi. To’yinish rejimida USI kuchlanish qiymatining ortishiga qaramay IC tokining ortishi deyarli to’xtaydi. Bu holat bir vaqtning o’zida zatvordagi UZI kuchlanishining ham ortishi bilan tushuntiriladi. Bu vaqtda kanal torayadi va IC tokini kamayishiga olib keladi. Natijada IC dreyfrli o’zgarmaydi.
Biror uch elektrodli asbob kabi, maydoniy tranzistorlarni uch xil sxemada ulash mumkin: umumiy istok (UI), umumiy stok (US) va umumiy zatvor (UZ). UI sxema keng tarqalgan sxema hisoblanadi.
Maydoniy tranzistorni statik xarakteristikalari va asosiy parametrlari
Zatvordagi kuchlanish UZI yordamida stok toki IC ni boshqarish stok – zatvor xarakteristikasidan aniqlanadi. Bu xarakteristika tranzistorning uzatish xarakteristikasi deb ham ataladi. 29 a-rasmda USI=const bo’lgandagi stok zatvor xarakteristikalar oilasi IS =f (UZI) keltirilgan.
Stok – zatvor xarakteristikadan ko’rinib turibdiki, UZI=0 bo’lganda tranzistor orqali maksimal tok oqib o’tadi. UZI qiymati ortishi bilan kanal kesimi tusha boshlaydi va ma‘lum UZI.BERK. qiymatga yetganda nolga teng bo’lib qoladi va
stok toki IS deyarli nolga teng bo’lib qoladi. Tranzistor berkiladi. USI ortishi bilan xarakteristika tikkalasha boradi, bu holat kanal uzunligining uncha katta bo’lmagan kamayishi bilan tushuntiriladi. Stok – zatvor xarakteristika tenglamasi quyidagi qo’rinishga ega bo’ladi:
IC I
C.ТЎЙ
(1
U ЗИ
U ЗИ .БЕРК .
)2 . (3.12)
b–rasmda maydoniy tranzistorning chiqish (stok) xarakteris-tikalari keltirilgan. Stok xarakteristika - bu ma‘lum UZI =const qiymatlaridagi IS =f (USI) bog’liqlik. USI ortishi bilan IS deyarli to’g’ri chiziqli o’zgaradi (tekis o’zgarish rejimi) va USI= USI.TO‘Y. qiymatiga yetganda (b nuqta) IS ortishi to’xtaydi.
b)
– rasm.
MT asosiy parametrlari. Maydoniy tranzistorlarning asosiy parametrlaridan biri bo’lib xarakteristika tikligi hisoblanadi
S dIC
dU ЗИ
(mA/V),
va uni quyidagi ifodadan aniqlash mumkin
S S
max
(1
U ЗИ
U ЗИ .БЕРК
) , (3.13)
bu yerda Smax – UZI=0 bo’lgandagi maksimal tiklik. (3.12) (3.13) ifodalardan ko’rinib turibdiki, UZI ortishi bilan stok toki va maydoniy tranzistor xarakteristika tikligi kamayadi.
Statik xarakteristikalardan maydoniy tranzistorning boshqa parametrlarini ham aniqlash mumkin.
Tranzistorning differensial (ichki) qarshiligi istok va stok oralig’idagi kanal qarshiligini ifodalaydi
R dUCИ
i dI
UZI =const bo’lganda (3.14)
C
To’yinish rejimida (VAX ning tekis qismida) Ri bir necha MOmni tashkil etadi va USI ga bog’liq emas.
Kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffisienti tranzistorning kuchaytirish xususiyatini ifodalaydi:
Bu koeffisient stokdagi kuchlanish stok tokiga zatvordagi kuchlanishga nisbatan qanchalik ta‘sir ko’rsatishini ifodalaydi. ―Manfiy‖ ishora kuchlanish o’zgarishi yo’nalishlarining qarama-qarshiligini bildiradi. Har doim ham bu koeffisientni xarakteristikadan aniqlab bo’lmaganligi sababli, bu kattalikni quyidagicha hisoblash mumkin:
| 