2.3. Payvandlash jarayonida ishlatiladigan asosiy uskunalar
Payvandlash mashinalari turli xil metal va metalmas buyumlarni ulash, qirqish, eritish va boshqa jarayonlarni bajarish uchun ishlatiladi. Elektr yoyi xom-ashyo yoki detallarning chetlarini eritib naplavkalash, ularni birlashtirish, standart qismlarni yig‘ish jarayonlarida va turli xil qoplamalar bilan qoplashni osonlashtirishda qo’llaniladi.
Ulanish jarayonlarini mustaxkam, ishonchli va tegishli mahorat bilan hamda toza ishlov berishni ta’min etadigan texnologik jarayonlar shakllantirilib, maxsulot
miqdotini oshirish va yuqori maxsulot sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Yarim avtomatik xizmat ko’rsatuvchi payvandlash usullari. Payvandlash mashinalarining turlari va ulardan foydalanish usullari. So'nggi yillarda payvandlash mashinalarining mashinasozlikda, barcha sanoat tarmoqlarida, ishlab chiqarish va xalq-ho‘jaligida doimiy ravishda qo‘llanishi o'sib, talab oshib bormoqda. Usbu jabxaning ishlab chiqarishda qo‘llanilishi mashhurligining o'sishi tobora mamlakatimizda ko'proq iste'molchilar mutaxassislarga murojaat qilmasdan kichik, o‘rta, biznesni rivojlantirishda, korxonalarda va xususiy xojaliklarda payvandlash ishlarini bajarishni va qo‘llashni afzal, istiqbolli usullari bilan bog'liq. Shu munosabat bilan, elektr, lazer nurlari va xar xil gaz turlaridan foydalanuvchi payvandlash vositalari bozori nafaqat yirik sanoatda, balki kundalik hayotda ham qo'llanilishi mumkin bo'lgan qurilmalarning ommaviy ulushini oshirib kelmoqda.
Payvandlash, metallarni ishonchli birlashtirishning eng samarali va tejamkor
usuli sifatida, XX asrning birinchi yarmida faol ravishda joriy etila boshlangan.
Shundan buyon texnologiya ancha oldinga qadam tashladi va hozirda payvandlash
texnikasi barcha sanoat va uy xo'jaliklarida, turli sharoitlarda, sanoatda, qishloq
xo'jaligida, transportda, avtomobilsozlikda, qurilishda, ustaxonalar va garajlarda, suv ostida va hatto kosmik sharoitlarda qo'llanilmoqda. Zamonaviy sharoitda qurilishni kranlarsiz, agrosanoat majmuasini qishloq xo‘jaligi texnikasisiz, transportni yuk mashinalarisiz, avtomobilsozlikni turli rusumlarisiz, temir yo‘llarsiz, kemalar va samolyotlarsiz tasavvur qilish qiyin. Bu jabxalarni qanchalik bizga etib kelishini o'ylamaymiz, lekin kundalik hayotda ishlatiladigan deyarli har bir metall ob'ekt yoki mexanizm payvandlash jarayonlari yordamida amalga oshiriladi. Payvandlash uchun "Payvandlash uskunalari" umumiy atamasi bilan birlashtirib payvandlangan birikmalar, tikuvlar(shovlar) va mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun asbob-uskunalar va moslamalar to'plami qo'llaniladi. Ushbu maqola orqali asosiy qurilma payvandlash jixozlarining istiqbolli rejalari muxokama qilinadi.
Payvandlash mashinalarining(vositalari) turlari qo’llash texnologiyalari.
Transformator - payvandlash mashinasining eng oddiy turlaridan biridir. Bu oddiy konstruksiyaga ega, og'ir vaznga ega, ishonchli va nisbatan arzon texnologiya
xisoblanadi. Transformator, asosan, yuqori aniqlikni talab qilmaydigan oddiy ish
uchun mos keladigan elektr yoyli payvandlash ishlarini amalga oshirish uchun
mo‘ljallangan.
Yarim avtomatik qurilma transformatorning bir turidir. Uning ajralib turadigan xususiyati qisman avtomatlashtirilgan payvandlash jarayoni bo'lib, mexnat faoliyatini osonlashtiradi (elektrodlarni almashtirish, ularning uzunligini nazorat qilish va h.k.).
Inverter - bu deyarli barcha turdagi payvandlash uchun mos keladigan keng
funksionallikka ega payvandlash mashinasi. Inverter kichik vaznga ega, juda
murakkab konstruksiyaga ega, payvandlash esa yuqori sifatli payvandlashni
ta'minlaydi.
Yarim avtomatik inverter - qisman avtomatlashtirilgan payvandlash jarayoni
bilan inverterning zamonaviy va universal modifikatsiyasi xisoblanadi.
Spotter - nuqtali payvandlash uchun mo'ljallangan payvandlash mashinasi.
Xozirgi kunda transformator va invertor tipidagi spotterlar mavjud. Avtomobilsozlik sanoatida bukish va dazmollash ishlarini amlga oshirish va tana(kuzov) ishlarida keng qo'llaniladi.
1-rasm. Yarim avtomatik va Plazmali payvandlash mashinalari
Yarim avtomatik va Plazmali payvandlash mashinalari. Payvandlash mashinalarining xususiyatlari va ularga tavsif. Maxsulot xomashyosining qalinligi, payvandlash mashinasi ishlashi mumkin bo'lgan quvvatini aniqlanadi. Maksimal elektr toki. Turli modellarda elektrodlar orqali o'tadigan eng yuqori kuchlanish (amperda) ko'rsatkichi 25A dan 7000A va undan yuqori qiymatlargacha etadi. Xo‘jalik ishlariga mo‘ljallangan modellarida qiymatlar 200A gacha, professional ishlarda - 300A gacha; sanoat soxalarida - 300A dan ortiq belgilanadi. Maksimal tokning qiymati qanchalik yuqori bo'lsa, elektr energiyasini iste'mol qilish shunchalik ko'p bo'ladi va payvandlash paytida tikuv yanada qo'pol shakllanadi. Yupqa qismlar (2-3 mm) bilan ishlash uchun minimal tok oqimi darajasiga e'tibor berish talablari o’rganiladi.
Ta’minot tarmog‘idan oziqlanish turiga ko'ra, bir fazali uch fazali va universal payvandlash mashinalari mavjud. Bir fazali qurilmalar xo‘jalik rozetkasiga (220 V) ulanadi. Bir fazali quvvat kichik va o'rta quvvat birlikdagi agregatlarida qo'llaniladi.
Payvandlash mashinasini ulash elektr tarmog'idagi yukni oshiradi, shuning uchun yuqori sifatli elektr simlari talab qilinadi. Uch fazali payvandlash mashinalari (380 V) turli soha ishlab chiqarishlarida qo'llaniladi. Yuqori quvvatni ta'minlash uchun ular ishlab chiqarish zallari va ustaxonalardagi maxsus rozetkalarga ulanadi. Universal payvandlash mashinalari bir fazali (220 V) va uch fazali (380 V) tarmoqdan foydalangan xolda ishlashi mumkin.
Payvandlash toki. O'zgaruvchan tok bilan payvandlash mashinalari to'g'ridanto'g'ri rozetkaga ulanadi, past sifatli payvandlashni ta'minlaydi va qora metallarni qo'lda elektr yoyli payvandlashda qo'llaniladi. To'g'ridan-to'g'ri doimiy tokda xomashyolarni ulash qiyinroq (qo'shimcha uskunalar talab qilinadi), lekin ayni paytda ular yuqori sifatli payvandlashni ta'minlaydi, ular yarim avtomatik payvandlashda, zanglamaydigan po'latdan, rangli metallar va boshqalarda qo'llaniladi.
Payvandlash mashinasining ma'lum bir modelini yaroqlilik darajasi koeffitsienti (YDK (KПД)). Payvandlash mashinasi uchun maksimal elektrod diametri materialga, qismlarning qalinligi va boshqalarga bog'liq bo‘ladi. Turli qurilmalar uchun maksimal diametri 2,5 dan 8 mm gacha va undan yuqori qabul qilingan. Payvandlash mashinasini sotib olayotganda, kerakli elektrod diametrlari bilan ishlash uchun mos yoki yo'qligini tekshirish lozim bo‘ladi. Payvandlash simlarining diametri to'g'ridan to'g'ri payvandlanadigan materialning qalinligi va tok kuchiga bog'liq - yuqori tok kuchida va materialning katta qalinligida payvandlash uchun kattaroq po'lat sigma ehtiyoji aniqlanadi. Turli xil payvandlash mashinalari uchun sim diametri 0,6 dan 2 mm gacha (va undan yuqori). Sanoatda asosan 0,8 mm diametrli eng ko'p ishlatiladigan similar xisoblanadi. Agar payvandlash mashinasi etarli quvvatga ega bo'lmasa yoki aniqroq ishni bajarish kerak bo'lsa, diametri 0,6 mm bo'lgan sim ishlatilishi mumkin.
Zamonaviy payvandlash mashinalari maishiy va yarim professional
uskunalarning ko'p sonli modellari bilan ifodalanadi. Kundalik hayotda kamdan-kam foydalanish uchun payvandning yuqori sifati bilan ajralib turmaydigan, nisbatan arzon payvandlash mashinalari mos keladi. Bunday qurilmalarning kamchiliklari quyidagilar bo'lishi mumkin: sifati past yig'ilgan, elektrodlarni uzoqroq qizdirishi, elektr simlari kalta va x.z. Kundalik hayotda yoki sanoatda muntazam va intensive payvandlash ishlari uchun payvandlash uskunalarini ixtisoslashgan ishlab chiqaruvchilarning ishonchli uskunalarini tanlanishi yoki korxona tomonidan texnologik xujjatlarida berilgan kafolat tasdiqlari Davlat organlari tomonidan tavsiya etilishiga qaratilishi lozim. Ushbu darajadagi payvandlash mashinalari qimmatroq, lekin ular yuqori sifat va samaradorlikka ega bo'lib, katta hajmdagi ishlarni bajarishda uzoq vaqt ishlashi va ta’mirtalab bo‘lishi mumkin.
Uskunalar qanday maqsadlarda qo'llanilishiga qarab - shuningdek, payvandlash mashinasining egalik darajasiga qarab, barcha payvandlash birliklarini bir necha tiplarga bo'lish mumkin. Eng oddiy tipi - payvandlash transformatori orqali. Uning yordami bilan siz qismlarni yopishtirish va bir-biriga tikish mumkin, lekin u o'zgaruvchan tokda ishlaydi - tikuv tekis bo'lib chiqishi uchun ishchi-payvand ko'p harakat qilishi kerak bo'ladi. Bunday o'rnatish faqat qora metallar, po'lat va bir necha turdagi quyma temirni payvandlashi mumkin va u faqat yuqori malakaga ega bo'lgan payvandchilar uchun mo‘ljallangan.
Payvandlash to‘g‘rilagichi - o'zgaruvchan tokni doimiy tok oqimiga aylantiruvchi qurilma. Bunday quvvat manbai bilan payvandlash mashinasi ajoyib
natijalarni ko'rsatadi - tikuv tekis, sifatli va qattiq bo‘ladi. Ushbu qurilmadan foydalanish oddiy va oson. Payvandlashda jiddiy tajriba talab etmaydi, ishchi xizmatchilar uskuna bilan umumiy tilni osongina topishi mumkin. Manbani
to‘g‘rilovchi yordamida ishlab chiqarish nafaqat po'lat va quyma materiallarni, balki alyuminiy, mis, nikel va titan qotishmalarini ham payvandlashda qo‘llash mumkin.
Nuqtali payvandlash mashinalari metall qismlarni lokal ulash uchun mo'ljallangan. Nuqtali ulanis ikkita mis elektrod tomonidan amalga oshiriladi, ular orqali tok oqimi o'tib, metall eriydi va keyin bir xil nuqtada siqilib erish oqibatida ikkita plastina yopishadi. Bunday qurilmalar avtomobil sanoatida keng qo'llaniladi. Uni har bir avtoulov ustaxonasida, shuningdek, oddiy garajda xam tamirlash jarayonlarda foydalanish mumkin.
|
