|
-MAVZU: О‘RTA OSIYOLIK ALLOMALARNING EKOLOGIK MEROSI
|
| bet | 4/10 | | Sana | 27.01.2023 | | Hajmi | 1.91 Mb. | | #39717 |
Bog'liq Ekologik madaniyat Мустақил таълим 1, Tashakuroma, Klinik Labarator Diagnostika, Ertak terapiya, Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ahamiya-fayllar.org, Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ahamiya-fayllar.org (1), Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi6-MAVZU: О‘RTA OSIYOLIK ALLOMALARNING EKOLOGIK MEROSI
Buyuk mutafakkirlarimiz Abu Nasr Forobiy (A), Abu Ali ibn Sino (B), Abu Rayhon Beruniy (C)larga mansub asarlarni ajrating va mos raqamlarni jadvalning “javobi” qismiga yozing.
1)Saydana
|
2)Kitob almabodi al-insonia
|
3)Mineralogiya
|
4)Kitob ash-shifo
|
5)Qadimgi avlodlardan qolgan yodgorliklar
|
6)Risolat fi-azo al-inson
|
7)Ixsoa al-ulum va al-ta’rif
|
8)Tib qonunlari
|
9)Kitob fi-azo al-hayvon
|
|
javobi
|
A-2;6;7;9
|
B-4;8;
|
C-1;3;5;
|
7-MAVZU: MUHIT VA EKOLOGIK OMILLAR
Hayvonlarda suv balansini idora etish usullarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qо‘ying.
1) ichish.
2) terida yog‘ tо‘planishi.
3) terining muguz qatlami.
4) siydik qopida suv jamg‘arish.
5) yugurish.
6) reabsorbsiya.
7) terlash.
8) suv manbaini topish.
9) guanin moddasini ajratish.
№
|
Hayvonlarda suv balansini idora etish usullari
|
Javob raqamlar
|
1.
|
Morfologik
|
|
2.
|
Fiziologik
|
|
3.
|
Xulqiy hatti-harakatlar
|
|
8-MAVZU: ASOSIY EKOLOGIK OMILLAR VA ORGANIZMLARNING EKOLOGIK GURUHLARI
Topshiriqlarni bajaring:
Asosiy ekologik omillarga kо‘ra tirik organizmlarning guruhlarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qo‘ying.
1) gidrofit.
2) termofil.
3) sitsofit.
4) mezofit.
5) geliofit.
6) kserofit.
7) sukkulent.
8) fakultativ geliofit.
9) psixrofil.
10) gidatofit.
12) sklerofit.
13) gigrofit.
№
|
Asosiy ekologik omillar
|
Javob raqamlar
|
1.
|
Namlik omiliga kо‘ra guruhlar
|
|
2.
|
Yorug‘lik omiliga kо‘ra guruhlar
|
|
3
|
Harorat omiliga kо‘ra guruhlar
|
|
9-MAVZU: MUHITGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI
Adabiyotlardan foydalanib quyidagi jadvalni tо‘ldiring:
10-MAVZU. SUV MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI
Topshiriqlarni bajaring
1. Gidrofitlar (A), mezofitlar (B), kserofitlar (C)ga xos xususiyatlarni aniqlang va jadvalning “javobi” qismiga yozing.
1) о‘rtacha namlikka moslashgan
|
2) barglari metamorfozlashgan
|
3) yozgi tinimga о‘tadi
|
4) mexanik tо‘qimasi kuchsiz rivojlangan
|
5) barglari yirik-yirik
|
6) ildiz sistemasi kuchsiz taraqqiy etgan
|
7) barglari qirqilgan, tuklar bilan qoplangan
|
8 ) vegetatsiya davri qisqa
|
9) vegetativ organlari shilliq bilan qoplangan
|
10) yarmi suvda yarmi quruqlikda joylashgan
|
11) vaqti-vaqti bilan suv talab qiladi
|
12) ildizi uzun bо‘lib, yerning chuqur qatlamidan suv oladi
|
javobi
|
A-
|
B-
|
S-
|
11-MAVZU: ORGANIZMLARNING MUHITGA MOSLASHUVI
Tо‘g‘ri fikrlarni aniqlang. Jadvalga “ha” yoki “yo’q” sо‘zdarini yozing.
Abiotik omillarga quyidagi guruhlar kiradi.
A. Iqlim, yorug‘lik, harorat, havo, namlik (har xil shakllardagi yog‘ingarchiliklar, tuproqning namligi, havoning namligi, qor qoplami);
B. Edafik (yoki tuproq. gurunt) - tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari.
C. Moslanuvchanlik-organizmlarning biror bir muhitga yoki sharoitga moslashishi
D. Topografik (yoki orografik)-relyef sharoiti.
E. О‘zgaruvchanlik –bir turga kiruvchi organizmlar о‘rtasidagi farqlar.
F. Yorug‘lik, harorat, havo, namlik
G. Tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari
Javob:
12-MAVZU: TUPROQ MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI
FSMU texnologiyasi
Savol
|
Tuproqning pestitsidlar bilan ifloslanishi
|
F-fikringizni bayon eting
|
|
S-Fikringiz bayoniga sabab kо‘rsating
|
|
M-kо‘rsatilgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
|
|
U- fikringizni umumlashtiring
|
|
13-MAVZU: TIRIK ORGANIZMLARNING HAYOTIY SHAKLLARI.
T.A.Rabotnov о‘simliklar jamoasidagi о‘simliklar hayotini yoshi bo‘yicha quyidagi asosiy davrlarga bо‘lingan tariflari bilan juftlang.
№
|
Tarifi
|
№
|
Atamalar
|
1
|
О‘simliklarning yoshi kattalashgan sari generativ kо‘payish xususiyatini yo’qotadi, shundan boshlab о‘simlikning qarish davri kuzatiladi.
|
A
|
Latent davri.
|
2
|
О‘simlik hayotida sporalar yoki urug‘lar bilan kо‘payishning boshlanishi bilan tavsiflanadi.
|
V
|
Virginil davri.
|
3
|
Bunda о‘simlik spora, urug‘ yoki mevalar hosilda tinim davrida uchraydi. Tinim davri har xil о‘simliklarda har xil davom etadi. Qulay sharoyt vujudga kelishi bilan о‘nib chiqadi. Terakning urug‘i hayotchanligini 3-4 kundan to 3 haftagacha saqlay oladi, bazi bir begona о‘t о‘simliklar esa urug‘ining hayotchanligini bir necha о‘n yillab saqlay oladi.
|
S
|
Generativ davr.
|
4
|
Bu davrda о‘simlikning nihollik, yosh о‘simliklar va voyaga yetgan holatidir. Nihollar yosh о‘simliklardan urug‘palla barglarining bо‘lishi bilan farqlanadi.
|
D
|
Senil (qarilik) davri.
|
Javob:
|
1 -
|
2 -
|
3 -
|
4 -
|
14-MAVZU: О‘SIMLIK VA HAYVONLARDAGI SUTKALIK, OYLIK VA YILLIK MAROMLARI
Quyidagi terminlarni tо‘g‘ri berilgan ta’riflari bilan juftlang.
1
|
biologik ritm
|
A
|
rivojlanish siklidagi fiziologik о‘zgarishlar kun uzoqligiga bog‘liq bо‘lmagan turlar
|
2
|
fotoperiodizm
|
B
|
aniq bir vaqt oraliqlarida organizmlardagi aniq bir fiziologik jarayonlarning ketma ket kechishi bu-
|
3
|
neytral
|
C
|
tabiatning mavsum boyicha rivojlanishi qonuniyatlarini о‘rganuvchi fan bu -
|
4
|
fenologiya
|
D
|
kun uzoqligining mavsum buyicha о‘zgarishiga tirik organizmlarning reaksiyasi bu -
|
Javob:
|
1-
|
2 -
|
3 -
|
4 -
|
15-MAVZU: POPULYATSIYALARNING ASOSIY XUSUSIYATLARI
Mavzular bо‘yicha keys-stadi texnologiyasi asosida topshiriqlar tо‘plamiga javob bering.
Keys bayoni: Populyatsiyalar eksponensial qatorlarda о‘sishi mumkin, agarda atrof muhit oziq-ovqat, joy, havo, namlik, issiqlik, yashash makoni va boshqa omillar bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri ta’minlansa yaxshi natija beradi. Siz ehtimol kо‘rgan bо‘lishingiz mumkin, ya’ni meva pashshalari pishgan mevalar yoki boshqa mevalar yaqinida pirpirab uchadi. Meva pashshalari ilmiy laboratoriyalarda tez о‘sish imkoniyatiga ega sanaladi. Pashshalar probirka kulturasida saqlanadi va maxsus tayyorlangan oziqa parchalari bilan boqiladi.
Keys savollari: 1. Siz bu standart о‘stirish metodi yoki boshqa metodlar orqali ham populyatsiyaning tezroq о‘sishiga erishishini ta’minlay olasizmi? 2. Birgina ekologik omil meva pashshasi populyatsiyasining о‘sishiga ta’sir kо‘rsata oladimi?
Manba: Ma’ruza matnidan “Populyatsiyalar ekologiyasi” mavzusi, О‘.E.Xо‘janazarov, SH.T. Yakubjonova, “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish” о‘quv qо‘llanma, 2018 yil.
Keys tahlili: Populyatsiyaning eksponensial о‘sishi organizmlar soni ortishining potensial imkoniyatini tavsiflaydi. Tabiiy populyatsiyalarda eksponetsial о‘sish juda qisqa vaqt davomida kuzatilishi mumkin. Bunda populyatsiya umuman juda katta tezlik bilan о‘sadi. Cheklovchi tashqi muhit sharoitida kо‘pchilik tirik organizmlar uchun populyatsiyalar sonining logistik о‘sishi xosdir.
|
| |
