MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI VA HAJMI
(1-2-semestr)
№
|
|
Mustaqil talim mavzulari
|
Ajratilgan vaqt (soatda)
|
Ball
|
Modul
|
|
1-2-Semestr
|
EKOLOGIYA
|
1
|
Ekologiya va atrof muhit muhofazasi fanining maqsad-vazifalari va tadqiqot metodlari, bо‘limlari
|
2
|
0.7
|
2
|
Ilmiy texnika revolyusiyasining tabiatga ta’siri.
|
2
|
0.7
|
3
|
Tabiat va jamiyat orasidagi munosabatlar.
|
2
|
0.7
|
4
|
Biologik xilma-xillikni saqlash muammolari
|
2
|
0.7
|
5
|
Chiqindilar muammosi va uni hal etish yo‘llari.
|
2
|
0.7
|
6
|
О‘rta Osiyolik allomalarning ekologik merosi
|
2
|
0.7
|
7
|
Muhit va ekologik omillar.
|
2
|
0.7
|
8
|
Asosiy ekologik omillar va organizmlarning ekologik guruhlari.
|
2
|
0.7
|
9
|
Muhitga organizmlarning moslashishi
|
2
|
0.7
|
10
|
Suv muhitiga organizmlarning moslashishi
|
2
|
0.7
|
11
|
Organizmlarning muhitga moslashuvi.
|
2
|
0.7
|
12
|
Tuproq muhitiga organizmlarning moslashishi
|
2
|
0.7
|
13
|
Tirik organizmlarning hayotiy shakllari.
|
2
|
0.7
|
14
|
О‘simlik va hayvonlardagi sutkalik, oylik va yillik maromlari.
|
2
|
0.7
|
15
|
Populyatsiyalarning asosiy xususiyatlari.
|
2
|
0.7
|
16
|
Populyatsiya tuzilmalari (yosh, jins, hulqiy, fazoviy).
|
2
|
0.7
|
17
|
Biotsenoz, biogeotsenoz xususiyatlari.
|
2
|
0.7
|
18
|
Biosfera haqida Vernadskiy ta’limoti. Noosfera.
|
2
|
0.7
|
19
|
Biosferada modda va energiya almashinuvi
|
2
|
0.7
|
20
|
Matematik modellashtirish metodini tahlili
|
2
|
0.7
|
21
|
Tirik organizmlarning biokimyoviy xususiyatlari va funksiyalari
|
2
|
0.7
|
22
|
Ekotizimlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
|
2
|
0.7
|
23
|
Ekotizimda modda va energiya о‘zgarishi.
|
2
|
0.7
|
ATROF MUHIT MUHOFAZASI
|
24
|
Atmosferaning tarkibi va tuzilishi
|
2
|
0.6
|
25
|
Muhofazaga olingan hududlar haqida tushuncha.
|
2
|
0.6
|
26
|
“Qizil kitob” ning ahamiyati
|
2
|
0.6
|
27
|
Ekologik madaniyatni shakllantirishning о‘ziga xos xususiyatlari.
|
2
|
0.6
|
28
|
Barqaror taraqqiyot konsepsiyasi
|
2
|
0.6
|
29
|
Barqaror tarqqiyotning asosiy omillari.
|
2
|
0.5
|
30
|
О‘zbekistonda tabiatni muhofaza qilish.
|
2
|
0.5
|
|
Jami:
|
60
|
20
|
|
|
|
|
EKOLOGIK MADANIYAT VA BARQAROR TARAQQIYOT ASOSLARI FANIDAN MUSTAQIL TA’LIM MASHG‘ULOTLARI
1-MAVZU: EKOLOGIK MADANIYAT VA BARQAROR TARAQQIYOT ASOSLARI FANINING MAQSAD-VAZIFALARI VA TADQIQOT METODLARI, BО‘LIMLARI
1-Topshiriq: Berilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlang.
Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari fanining maqsad-vazifalari.
Ekologiya fani organizm va tabiyat o’rtasidagi bo’gliqlikni o’rganadi
Fanning maqsadi: talabalarda ekologik madaniyat, tabiatdan oqilona foydalanish va uni asrash bo’yicha bilim ko’nikmalarni shakllantish
Fanning vazifasi:
Tabiiy resurslardan to’g’ri foydalanish;
Tabiat muhitini yaxshilash;
Insonning tabiyatga bo’lgan salbiy tasirini oldindan o’rganib, unga baho berish;
Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari fanining tadqiqot metodlari.
Umumiy metodlar guruhi
umumnazariy metodlar
ijtimoiy psixologik metodlar
sotsial metodlar
matematik-metodlar metodlar
An’anaviy metodlar guruhi
qiyosiy metod
tarixiy metod
adabiy metod
Yangi (zamonaviy) metodlar guruhi
geofizik metod
aerometod
tabiiy indikatsiya metodlari
statistik metod
geokimyoviy metod
Eng yangi (istiqbolli) metodlar guruhi
matematik metod
modellashtirish metod
kosmik fotosuratlar
ekspert baholash metodi
bashoratlash
2-Topshiriq:_Ekologiya_bо‘limlariga_berilgan_tо‘g‘ri_tarif_bilan_juftlang.'>2-Topshiriq: Ekologiya bо‘limlariga berilgan tо‘g‘ri tarif bilan juftlang.
1
|
Autekologiya
|
A
|
Yekosistemalarni tadqiq qilishning rivojlanishi ushbu talimotni vujudga keltirgan. Ushbu talimot asoschisi Vernadskiy V.I. hisoblanadi.
|
2
|
Populyatsion ekologiya
|
B
|
Uning manosi «birgalikda» demakdir. Biogeotsenozlarning tuzilishi va xossalarini, ayrim о‘simlik va hayvon turlarining о‘zaro aloqalarini hamda ularning tashqi muhit bilan bо‘lgan munosabatlarini о‘rganadi.
|
3
|
Sinekologiya
|
C
|
Yunoncha sо‘z bо‘lib «о‘zi» degan manoni bildiradi. Ayrim turlarning ular yashab turgan muhit bilan munosabatlarini turlarning qanday muhitga kо‘proq va uzviy moslashganligini yoritadi.
| |
4
|
Biosfera
|
D
|
«aholi» degan manoni bildiradi. Dinamikasi, malо‘m sharoitda turli organizmlar sonining о‘zgarishi biomassa dinamikasi sabablarini tekshiradi.
|
Javob:
|
1-C
|
2 –D
|
3 - B
|
4 – A
|
2-MAVZU: ILMIY TEXNIKA REVOLYUSIYASINING TABIATGA TA’SIRI
Quyidagi rasmni izohlang
1-Topshiriq
Orol dengizi okean sathidan 53m balandlikda, Markaziy Osiyo cho’llarining markazida joylashgan. 1960-yillargacha u, maydoni bo’yicha, dunyodagi to’rtinchi eng katta (64,500 km²) ko’l hisoblangan va uning o’rtacha chuqurligi-16m, eng chuqur nuqtasi esa 68m ni tashkil etgan.
O’zining tarixi mobaynida, Orol dengizi sathi goh ko’tarilib goh pasayib turgan. Kaznozoy davrida u Kaspiy dengizi bilan bog’langan edi.
Orol dengiziga Markaziy Osiyoning ikki eng katta daryosi-Amudaryo va Sirdaryo suvlari quyilgan. Ushbu daryo suvlaridan irratsional foydalanish, shunindek, 70-yillarda Amudaryoning Orol dengiziga quyilishini to’sib qo’yilishi, Orol dengizi qurishining asosiy sabablari hisoblanadi. So’nggi 30-40 yillar mobaynida, dengiz sathi keskin pasaydi. XX asrning 50-60 yillarida dengiz sathi Boltiq balandlik tizimi bo’yicha 53,5m ni tashkil etgan. Orol dengizi suvi sathining o’zgarishi
1970-yildan (o’shanda suv sathi 2.4 m pasaygan) boshlab izchil o’rganilgan. 2009-yilgi ma’lumotlarga ko’ra, Orol dengizining markaziy qismining butunlay qurishi kuzatildi. Ushbu davrda uning maydoni atigi 11,800 kv.km.ni, umumiy suv hajmi esa- 1960 yilgi suv hajmining 10%ni tashkil etgani qayd etildi. Hozirgi kunda Orol dengizi uchta alohida suv havzasiga (akvatoriy) bo’lingan: shimoliy Kichik dengiz, Katta dengizning G’arbiy va Sharqiy havzalari. Orol suvining sho'rlanishi, dengiz hayvonot olamining keskin pasayishga olib keldi va uning sayozlanishi- cho'llanish va iqlim o'zgarishini keltirib chiqardi.
1970-yillargacha Orol dengizi hududida 34dan ortiq, ulardan 20dan ortig’i tijoriy ahamiyatga ega bo’lgan baliq turlari mavjud edi. Ammo XX asrning 80-yillarning boshlarida, dengizning qurilishi tufayli baliqchilik faoliyati qisqardi. Shunga qaramasdan, dengiz suvining hozirgi holati qisqichbaqasimonlarning ( artemiyalar) ko’payishiga qulay sharoit yaratadi.
2-Topshiriq
Ekologik fojeaning sababi berilgan tо‘g‘ri javoblarni juftlari bilananiqlang?
1
|
Havoning isishi
|
A
|
Zavodlarning kо‘pligi
|
2
|
Texnikaning rivojlanishi
|
B
|
Transportlar turining ortishi
|
3
|
Chiqindilarning tо‘planishi
|
C
|
Ichimlik suvining kamayishi
|
4
|
Orolning qurishi
|
D
|
Ozontuynigining ochilishi
|
Javob:
|
1-D
|
2 -B
|
3 - A
|
4 – C
|
Hamma javob tо‘g‘ri
|
3-MAVZU:TABIAT VA JAMIYAT ORASIDAGI MUNOSABATLAR
Quyidagi tushunchalarni izohlang:
Tushunchalar
|
Tushunchalar izohi
|
Parnik effekti
|
Parnik effekti bu yerdagi quyoshdan kelgan issiqlikning malum qismi chiqib ketmaslifidir. Ya’ni Quyoshdan Yerga Issiqlik keladi va ma’lum qismi qayta koinotga chiqib ketishi kerak. Ammo Insonlar tomonidan chiqarilgan turli xil gazlar chiqib ketishi kerak bo’lgan issiqlikni yutadi. Oqibatda issiqlik yer atmosferasida saqlanib qoladi. Va shuning yerda me’yoridan ortiq issish kuzatiladi
|
Ozon qatlami
|
Ozon qatlami atmosferaning yuqori qismi, Yer yuzasidan taxminan 15 dan 35 km (9 va 22 milya) balandlikda joylashgan . Ozon qatlami to'lqin uzunligi 290 nm dan kam bo'lgan deyarli barcha quyosh nurlanishini, shu jumladan ultrabinafsha (UV) va ko'pchilik tirik mavjudotlarni o'ldirishi mumkin bo'lgan ba'zi turdagi nurlanish turlarini samarali tarzda to’sish xususiyati bor.
|
Kislotali yomg‘irlar
|
Zavod va fabrikalardan chiqayotgan yoki moshinalardan chiqayotgan zararli gazlar(Oltin gugurt, karbonat angdrid, metan, is gazi kabilar) atmosferda toplanadi va kislotali yomg’irlarni paydo qiladi.
|
Antropogenomillar
|
Insonning tabiatga bo’lgan ta’siri
|
Bevosita omillar
|
Bevosita tasiri bu insonning ordaganizmga tog’ridan tog’ri tasir ko’rsatishidir. Yani ko‘mir qazib olganda, yog‘och kesganda inson ko‘mir yoki o‘rmonga nisbatan to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi.
|
Bilvosita omillar
|
Odamning tabiatga bilvosita taʼsiri iqlimni, atmosfera va suv havzalarining fizik holati va kimyoviy tarkibini, yerning ustki qatlamini, tuproq strukturasi va boshqalarni oʻzgartirishidir.
|
Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar
|
Atmosferaning Ifloslanishiga ikki xil omil sabab tabiiy va notabiiy omillar. Tabiiy omil bu tabiyatda yuz beradigan omillar ya’ni vulqon otilishi tog’ jnslarining yemirilishi o’simlik va hayvonlarning qoldiqlari, o’rmondagi yong’inla. Misol bo’lishi mumkin.
Notabiiy omillar bu inson zavodlardan, moshinalardan chiqadigan zararli gazlar oqibatida ifloslanishidish
|
Teri raki kasalligi
|
Ozon qatlamining yemirishi oqibati quyoshdan kelayotgan zararli nurlar, ultrabinafsha nurlarining inson teriga tog’ridan-tog’ri tushishi oqibatida vujutga keladigan onkologiik kasallik.
|
|
