|
Qarshi davlat universiteti geografiya kafedrasi
|
| bet | 21/76 | | Sana | 21.06.2024 | | Hajmi | 1,32 Mb. | | #264992 |
Bog'liq Qarshi davlat universiteti geografiya kafedrasiDunyo okeani to‘rtga: Tinch, Atlantika, Hind va Shimoliy muz okeanlariga bo‘linadi.
Okeanlarning materik ichkarisiga yorib kirgan qismini dengizlar deyiladi.
Dengizlar uch turga bo‘linadi.Agar okean suvining bir qismi materik ichkarisiga yorib kirsa va okean bilan bo‘g‘ozlar orqali ajralib tursa ichki dengiz hosil bo‘ladi. Qora Balktika,Azov dengizlari ichki dengizlardir.
Okean suvi quruqlik ichiga bir oz yorib kirib, undan orollar orqali ajralib tursa, tashqi dengizlar deyiladi; chunonchi Barens,Bering,Yapon,Oxata dengizlari.Nihoyat,materiklar orasida joylashgan dengizlar esa o‘rta dengizlar deb yuritiladi:O‘rta dengiz, Karib dengizi,Qizil dengiz va boshqalar.
Okean suvining sho‘rligi va undagi gazlar. Dunyo okeani massasining 96.5 ptotsenti suvdan, qolgani esa erigan har xil tuzlardan, gazlardan va mayda zarrachalardan iborat. Okean suvida erigan holda ma’lum bo‘lgan hamma ximiyaviy elementlar bo‘lib, ularning ko‘pchiligi tuzlardir. Tuzlar ichida eng ko‘pi natriy xlor (Nacl-77.9 ptotsenti), magniy xlor (Mgcl-10.9 protsent). Shuningdek, okean suvida oltin, kumush, mis, fasfor, yod kabi moddalar ham mavjud.
Okeanlardagi mineral moddalarning miqdori 5.10 tonna bo‘lib, butun okean suvi massasining 3.5 protsentini tashkil etadi. Okean suvida erigan holdagi minerallar ichida eng ko‘pi tuzlardir. Agar bu tuzlarni yer shari yuzasiga yotqizilsa, qalinligi 45 m tuz qatlami vujudga kelar edi.
Okean suvida minerillar erigan holda bo‘lsa sho‘rligi deb aytiladi.
Okean suvining sho‘rligi promille (%) bilan belgilanadi. Okeanlarda suvning o‘rtacha sho‘rligi 35%. Lekin suvning sho‘rligi okeanlarning turli qisimlarida turlichadir.Yer sharining ekvator atrofidagi joylarida suvning sho‘rligi 34%. Chunki bu yerlarga yog‘in ko‘p tushadi. Okeanlarning 20* bilan 30*grafik kengliklar orasida,ya’ni subtropik mintaqada joylashgan suvlarda sho‘rlik 36-37% ga teng. Bu joylarda xarorat yuqori, yogin kam.
Mo`tadil va sovuq mintaqalarda okean suvining shorligi 30 – 32 %. Chunki bu mintaqalarda quyosh issiqligi va yorugligi kamayadi yogin kop daryolar koplab chuchuk suv keltiradi.
Okeanlar bilan tutashib turgan tashqi dengizlarning sho`rligi 30 – 32 protsent bolsada lekin materik ichkarisidagi dengizlarning shorligi okean shorligidan ancha past. Yarim tashqi dengiz hisoblangan Oxoto dengizining shorligi 32% Yapon dengiziniki 33% bolsa ichki dengiz hisoblangan. Qora dengizning shorligi 14 – 30 %. Baltika dengiziniki 8 – 12 %. Baltika dengizining koplab chuchuk daryo suvi quyiladigan Botnik qoltigida shorlik 3% dir. Lekin yoz issiq boladigan teritoriyalardagi bazi ichki dengizlar chunonchi qizil dengizda suvning shorligi 41 % ga yetadi.
|
| |
