Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming

617 
nazariyaning, ayniqsa, zamonaviy o‘quv-uslubiy ta’limga nisbatan kam o‘rganilgan 
muammolaridan biridir. Talabaning mustaqil ishi auditoriya soatiga kirmaganligi sababli, 
ko‘pincha talabalar va professor-o‘qituvchilar nazaridan chetda qolmoqda. Aksariyat 
hollarda mustaqil ish bo‘yicha topshiriqlar talabalar tomonidan o‘quv semestri yakunida 
internetdan ko‘chirilgan ma’lumotlar, tayyor referatlar shaklida o‘qituvchiga taqdim etiladi. 
Bunda mustaqil ta’limdan ko‘zga tutilgan: bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish; 
tushunish va fikrlash qobiliyatini rivojlantirish; mustaqil ishlash va xulosalar chiqarish 
ko‘nikmalarini shakllantirish kabi maqsadlarning hech biri amalga oshmaydi. Bunday holat 
talaba vaqtining besamar ketishiga sabab bo‘ladi, o‘qituvchi esa keraksiz qog‘ozlarning 
yig‘ilishidan boshqa natija olmaydi. 
Ma’lumki, bilim aynan mustaqil faoliyat ob’yekti bo‘lganda, insonni haqiqiy boyligiga 
aylanadi. Mustaqil faoliyatda egallangan bilim amaliy muhimligi bilan birgalikda katta 
tarbiyaviy ahamiyatga ega, chunki mustaqillik bir qator malaka, ko‘nikma majmuasi 
sifatida, shaxs tuzilmasida muhim o‘rin tutadigan inson xarakterini, tabiatini belgisi sifatida 
ham shakllantiriladi. Keng ma’noda mustaqil ish talabalarning auditoriyada ham, undan 
tashqarida ham, o‘qituvchi bilan aloqada bo‘lgan va u yo‘qligidagi barcha mustaqil 
faoliyatining yig‘indisi sifatida tushunilishi kerak. 
Zamonaviy ta’lim sharoitida mustaqil ish - bu o‘qitishning o‘ziga xos turi bo‘lib, o‘quv 
faoliyati sifatida ikkita: mustaqillikni shaxs xususiyati sifatida rivojlantirish va talabalar 
tomonidan kasbiy bilimlarni o‘zlashtirish, ularning kasbiy ko‘nikma va malakalarini 
shakllantirishdek asosiy maqsadlarni ko‘zlaydi. Zero, talabalarda mustaqil bilimlarni 
to‘ldirib borish, ma’lumotlar oqimi ichidan kerakligini ajratib olish va ma’lumotlarni qayta 
ishlash, tahlil qilish qobiliyatlarini shakllantirish, sifatli kadrlar tayyorlash jarayonining 
asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. 
Oliy ta’lim muassasalarida mustaqil ta’lim har bir fanning xususiyatlaridan kelib chiqqan 
holda, referat, uy vazifasi, prezentatsiya, kurs ishi va shu kabi boshqa shakllarda amalga 
oshiriladi. Talaba mustaqil ishi uchun o‘quv rejada ajratilgan vaqtga mos ravishda har bir 
fan bo‘yicha tegishli kafedralarda mustaqil ishning tashkiliy shakllari, topshiriq variantlari 
ishlab chiqiladi va fakultet o‘quv-uslubiy kengashida tasdiqlanadi. Mustaqil ishni bajarish 
uchun har bir fan bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar ishlab chiqiladi hamda tarqatma 
material sifatida fan bo‘yicha birinchi mashg‘ulotda talabalarga etkaziladi. 
Talaba mustaqil ishini tashkil etishda va uni bajarish jarayonida talabada bilish 
faoliyatini shakllantirish, uning ijodiy ishga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otish hamda o‘z 
qobiliyatiga bo‘lgan ishonch tuyg‘usini oshirish muhimdir. 
Oliy ta’limda mustaqil ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda o‘qitishning 
innovatsion texnologiyalari va noan’anaviy metodlari alohida o‘rin tutadi. Talabaning 
mutaxassislik fandan ma’lum bir texnikaviy va texnologik topshiriqni yoki amaliy ishni 
mustaqil ravishda bajarishi uchun, darslik, turli texnikaviy adabiyotlar, uslubiy 
ko‘rsatmalar, chizmalar, sxemalar, namunalar, jihozlar, jadvallar, asbob-uskunalardan 
mustaqil foydalanishi, uning ijodiy qobiliyatini oshiribgina qolmay, kasbiy mahorat va 
amaliy ko‘nikmalarni puxta egallashga yordam beradi. 
60721200-Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi (tikuv 
buyumlari texnologiyasi) yo‘nalishi o‘quv rejasidagi mutaxassislik fanlaridan biri 
hisoblangan “Tikuv buyumlari texnologiyasi” 4 semestr davomida o‘qitiladi. Bu fanni 
o‘zlashtirish natijasida talaba yengil sanoat korxonalarida, jumladan tikuvchilik 
korxonalarida buyumning gazlama holidan tayyor mhsulot bo‘lib chiqishiga qadar, barcha 
texnologik jarayonlar, kiyim bo‘laklariga ishlov berish usullar bilan tanishadi, amaliy 
mashg‘ulotlarda buyumlarni bichish, tikish, dazmollash, namlab-isitib ishlov berish kabi 
texnologik jarayonlarini bevosita bajarib, kerakli ko‘nikma va malakalarni hosil qiladi. 
Fan mavzulari ko‘lamining kengligi, belgilangan auditoriya soatlarida barcha mavzular 
bo‘yicha kerakli bilimlarni egallash imkonini bermaydi. Shu sababli, ayrim mavzularni 

618 
chuqur o‘rganishda ularni talabalarga mustaqil ish tarzida topshirishni va ularni bajarishda 
adabiyotlar, ma’lumotlar, chizma, asbob-uskunalarni o‘zida qamrab olgan o‘quv-uslubiy 
majmualar bilan ta’minlashni taqozo etadi. 
Muayyan mavzular xususiyatidan kelib chiqib, har bir talabaning o‘zlashtirish darajasi 
va qobiliyatini hisobga olgan holda, ushbu fan bo‘yicha mustaqil ishlarni tashkil etishda, 
uning quyidagi shakllaridan foydalanish tavsiya etiladi: 
1.Og‘zaki mustaqil topshiriqlar. 
2.Yozma mustaqil topshiriqlar. 
3.Grafik mustaqil topshiriqlar. 
4.Amaliy xarakterdagi mustaqil topshiriqlar. 
Tikuvchilik ishlab chiqarishining tayyorlov, bichuv, tajriba tsexlaridagi texnologik 
jarayonlar mazmunini yorituvchi mavzular bo‘yicha mustaqil ishlarni og‘zaki shaklda 
bajarilishi, talabalarda amaliyot davrida va mashg‘ulotlarda egallagan malaka va 
ko‘nikmalarini eslash, xotirada qayta tiklash va o‘z fikri, mulohazalarini tartibga solib 
bayon etishi imkonini beradi. Bunday mavzularni mustaqil o‘rganishda innovatsion 
texnologiyalar hisoblangan Keys-stadidan foydalanish yaxshi samara beradi. Keys-stadi 
asosan yangi bilim, ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga emas, o‘qituvchi va talabalarning umumiy 
intellekual va kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan. Mazkur metod 
talabalarga nazariy holatni o‘zlashtirishda hamda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda 
mustaqillikka ega bo‘lish imkoniyatini berib, talabalarning professionalizatsiya jarayoniga 
kuchli ta’sir o‘tkaza olishi, ularning kasbiy jixatdan ulg‘ayishiga xizmat qilishi, ta’lim olishga 
nisbatan qiziqish va ijobiy motivatsiyaning shakllantirishi bilan alohida ahamiyatga ega. 
Quyida ushbu fan mavzusi bo‘yicha ishlab chiqilgan Keys topshirig‘ini tavsiya etamiz: 
“Model yaratish va ishlab chiqarishga tayyorlash” mavzusi bo‘yicha tavsiya etiladigan 
Keys namunasi:
Keys bayoni. Tikuvchilik korxonasining rahbari tajriba tsexi boshlig‘ini 
huzuriga chaqirtirib, 5000 dona erkaklar ko‘ylagini tikishga buyurtma olinganini aytdi. 
Taklif etilgan fasonlar andozasini tayyorlash, buyurtmachi tomonidan berilgan razmer-bo‘y 
talabnomasiga asosan gazlama sarfini aniqlashni topshirib, yangi model buyurtmachining 
qo‘ygan talabiga mos bo‘lishi ta’minlanishini so‘radi. Tajriba tsexi boshlig‘iga vazifalarni 
kerakli guruhlarga taqsimlab, bajarish uchun 1 hafta muddat belgiladi. 
Keys topshirig‘i. Buyurtmani talab darajasida va o‘z vaqtida bajarishini ta’minlash uchun 
tajriba tsexi boshlig‘i ishlarni guruhlarga qanday taqsimlashi lozim? 
Mavzu yuzasidan talabalarga beriladigan ko‘rsatmalar: 
Muammoli vaziyatni o‘rganish davomida quyidagi savollarga javob topishga harakat 
qiling. 
1. Kiyim modeliga qo‘yiladigan iste’molchi talablar nimalarni o‘z ichiga oladi va uni ish 
jarayonida kim e’tiborga olishi zarur? 
2.Kiyimga sarflanadigan gazlama sarfini aniqlash qaysi guruhning vazifasiga kiradi va 
qanday amalga oshiriladi? 
3.Yangi modelni 1 hafta muddat ichida tikishga berish uchun qanday texnikaviy 
tayyorgarlik kerak va unga kimlar mas’ul bo‘lishi kerak? 
4. Keys (muammo)ning samarali yechimini kafolatlovchi farazlarni shaklantiring
5. Keys yechimi uchun taklif etilgan g‘oyalar, yechim va kutiladigan natijalarni asoslang. 
“Tikuvchilik buyumlari sifatini nazorat qilish bosqichlari” mavzusi bo‘yicha tavsiya 
etiladigan Keys namunasi: 
Keys bayoni. Tikuvchilik korxonasining tikuvchilik sexiga erkaklar kuylagining yangi 
modeli tikishga berildi. Sifat nazorati mobaynida kiyim boʼlaklariga ishlov berish 
jarayonida bir qancha texnologik nuqsonlar borligi aniqlandi:
1. old va ort boʼlar yelka qirqimlarining bir xil emasligi; 
2. choʼntakqopqoq enining choʼntak enidan 1 sm kichikligi; 
3. Ikkita old boʼlakda choʼntaklarning simmetrik joylashmagani. 

619 
Sifatni nazorat qilish boʼlimi boshligʼi bichiqlarni bichuv sexiga olib tushib, aniqlangan 
nuqsonlarni aytganida, bichuv sexi sifat nazoratchisi bichiqlarni tajriba sexidan berilgan 
andozalar asosida tayyorlangani va ularning xatosi emasligini aytdi. Shundan soʼng, 
bichiqlar tajriba sexiga olib kelinib, yuzaga kelgan muammolar aytildi. 
Keys topshirigʼi. Yangi tikilayotgan kuylaklardagi mavjud muammolarni yuzaga 
keltirgan sabablarni aniqlang. Ushbu vaziyatda 3- ta muammoni yechimini qanday hal 
etgan boʼlar edingiz? 
Mavzu yuzasidan amaliyotchilarga beriladigan koʼrsatmalar: 
1. Keys (muammo) bilan tanishing. 
2. Muammoning dolzarbligini baholang. 
3. Muammoni yechish uchun barcha holatlarni oʼrganing, muqobil variyatlarni tahlil 
qiling. 
4. Keys (muammo)ni samarali yechish yoʼllarini aniqlang. 
5. Keys (muammo)ning samarali yechimini kafolatlovchi farazlarni shaklantiring 
6. Keys bilan ishlash natijalarini taqdimot yoki yozma axborot shaklida tayyorlang. 
Mustaqil ta’limda Keys-stadidan unumli foydalanish talabalarni fikrlash va tahlil qilish 
ko‘nikmasini shakllantirib, turli-tumanlik nuqtai nazarni hisobga olish hamda o‘z fikrini 
asoslab berishga, tahliliy va baholash malakalarini takomillashtirishga hamda qo‘yilgan 
muammoning eng ratsional yechimini topishga o‘rgatadi. 
Har bir mustaqil ish mavzusi bo‘yicha o‘rganiladigan ma’lumotlarni ishlab chiqarish 
muammolari bilan bogʼliq boʼlgan keys topshiriqlari asosida organish orqali, bolajak 
mutaxasislarning muhandislik sifatlarini shakllantirishga imkon yaratiladi, ishlab chiqarish 
muhitida muammolarni mustaqil yechish, qaror qabul qilish, oʼz fikrini bayon qilish hamda 
asoslash kabi eng muhim kasbiy sifatlari rivojlanadi. 
Talabalar mustaqil ishining samarali bo‘lishi fan o‘qituvchisining mustaqil ishni tashkil 
etish bo‘yicha tavsiya etadigan metodlar, usullar va har bir mavzuni o‘rganish bo‘yicha 
o‘quv-uslubiy ta’minot materiallarining qay darajada ishlab chiqilganiga bog‘liq. O‘qituvchi 
mustaqil ishlarining shakli va hajmini belgilashda talabalarning o‘qish bosqichi, muayyan 
fanning o‘ziga xos xususiyati va o‘zlashtirishdagi qiyinchilik darajasi, talabalarning 
qobiliyati hamda nazariy va amaliy tayyorgarlik darajasi, fanning axborot manbalari bilan 
ta’minlanganlik holati, talabaning axborot manbalari bilan ishlay olish darajasini e’tiborga 
olishi zarur. Shuningdek, fan o‘qituvchisining talaba tomonidan mustaqil ta’limni 
belgilangan reja asosida bajarilishi ustidan nazorat olib borishi, zarur hollarda mustaqil 
ishni bajarish yuzasidan talabaga maslahatlar berishi, yo‘l-yoriqlar ko‘rsatishi mavzu 
mazmunini talabalar tomonidan samarali o‘zlashtirilishini hamda mustaqil ta’lim sifatini 
mahsuldol bo‘lishini ta’minlaydi. 
Xulosa qilib aytganda, oliy ta’lim tizimida mustaqil ta’limni fan mazmuni va 
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda didaktik, o‘quv-uslubiy jihatdan zamonaviy 
yondashuvlar asosida tashkil etish - bo‘lajak mutaxassislarning kasbiy bilimlarini 
rivojlantirishga, ularning malakali mutaxassis sifatida shakllanishiga zamin yaratadi. 

Download 15,84 Mb.