• Masalaning qo‘yilishi va uning amaliy tadbiqi
  • Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming




    Download 15,84 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet87/551
    Sana15.05.2024
    Hajmi15,84 Mb.
    #234763
    1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   551
    Bog'liq
    Asosiy oxirgi 17.05.2023 18.20

    Kalit so‘zlar: 
    informativlik,
     
    alomat, tibbiy diagnostika, texnologiya, axborot tizimlari 
    Kirish 
    Hozirgi jamiyatda ko‘plab ma'lumotlar elektron shaklda ma'lumotlar bazalarida 
    saqlanadi. Ushbu ma'lumotlarning umumiy jihati shundaki, ma'lumotlar bazasida strategik 
    qarorlar qabul qilish uchun juda muhim bo‘lgan ko‘plab yashirin qonuniyatlar mavjud. 
    Shunday qilib, ushbu turdagi ma'lumotlarni tahlil qilish va yangi bilimlarni inson o‘qiy 
    oladigan shaklda taqdim etish qobiliyatiga ega kompyuter tizimlariga ehtiyoj bor. 
    Ma'lumotlar bazasidan bilimlarni ajratib olish va an'anaviy mashinaviy o‘rgatish usullari 
    o‘rtasidagi asosiy farq ma'lumotlar bazasidan o‘rgatuvchi tanlanma sifatida 
    foydalanishdadir. Ma'lumotlar bazalari odatda atributlar soni bo‘yicha ham, ma'lumotlar 
    bazasida taqdim etilgan obyektlar soni bo‘yicha ham juda katta bo‘ladi. Bir tomondan, ko‘p 
    sonli alomatlar tegishli sinf tavsiflarini topish ehtimolini oshiradi. Boshqa tomondan, 
    alomatlar sonining ko‘payishi qidiruv fazosi hajmining oshishiga olib keladi. Shubhasiz
    bugungi kunda har qanday real ma'lumotlar bazasi uchun fazo o‘lchami juda katta bo‘ladi, 
    shuning uchun to‘liq qidiruv usullaridan hech birini qo‘llash mumkin emas. 
    Masalaning qo‘yilishi va uning amaliy tadbiqi 
    Tibbiy diagnostika masalalarida bemorlar obyektlar sifatida ishlaydi. Alomatlar 
    tekshiruv natijalarini, kasalliklarning simptomlarini va qo‘llaniladigan davolash usullarini 
    tavsiflaydi. 
    Bilimlarni ajratib ochish uchun ma'lumotlarni qayta ishlashga qo‘yiladigan zamonaviy 
    talablarning o‘ziga xosligi quyidagilardan iborat: ma'lumotlar katta, turli toifali 
    alomatlar(binar, tartiblangan, miqdoriy), natijalar aniq va tushunarli bo‘lishi kerak. 
    Binar alomatlarga misollar sifatida jinsi, bosh og‘rig‘i, zaiflik, ko‘ngil aynishi va 
    boshqalarni keltirishimiz mumkin. Tartiblangan alomatlar - bu holatning og‘irligini (yengil, 
    o‘rtacha, og‘ir, hayot uchun xavfli) ifodalaydi. Miqdoriy belgilar - yosh, yurak urishi, qon 
    bosimi, qondagi gemoglobin miqdori, nafas olish tezligi, dori dozasi va boshqalar. 
    Bemorning alomatlari tavsifi aslida shu bemorning kasallik tarixini shakllantirish natijasi 
    bo‘ladi. Yetarli miqdordagi pretsedentlarni to‘plagan holda, turli muammolarni hal qilish 
    mumkin: kasallikning turini tasniflash (differensial diagnostika), davolashning eng to‘g‘ri 
    usulini aniqlash, kasallikning davomiyligi va natijalarini bashorat qilish, xavfni baholash. 
    asoratlarni aniqlash, sindromlarni topish - ma'lum bir kasallik uchun eng xarakterli 
    simptomlar to‘plami. Ko‘p sonli omillar bilan tavsiflangan obyektlarni o‘rganishda 
    ko‘pincha ushbu omillarning qaysi biri bizni qiziqtiradigan obyektlarning xususiyatlariga 
    ko‘proq ta'sir qilishini aniqlash kerak. Xususan, omillarning informativligini aniqlash 
    o‘rganilayotgan obyektni tahlil qilishning muhim bosqichlaridan biridir [1]. 
    Bronxial astmaning og‘irligini baholashda ambulatoriya yoki klinik bo‘limni tanlash 
    keyingi davolanishga ta'sir qiladi. Davolash jarayonida bemor asosiy terapiyani tanlaydi 
    [2,3]. Ushbu ishning maqsadi Kulbak, Shannon va to‘plangan chastotalar usullaridan 
    foydalangan holda bronxial astmaning kuchayish darajasini baholashda eng informativ 
    alomatlarni aniqlashdir. Kulbak va Shennon usullarida nominal alomatlardan foydalanilgan 
    bo‘lsa, chastota to‘plash usulida miqdoriy alomatlar qo‘llanilgan. Tahlil qilish uchun 
    ma'lumotlar qMS tibbiy axborot tizimining ma'lumotlar bazasidan olingan va matnli faylga 
    to‘plangan, bu yerda obyektlar 30 alomatlar bilan tavsiflangan. Alomatlar 
    normallashmagan holda berilgan, shuning uchun informativ bo‘lgan alomatlarni izlash va 
    tanlash muhim vazifadir. 
    Shennon usuli alomatning turli gradatsiyadagi berilganlarini o‘rtacha vaznli miqdori 
    sifatida baholashni taklif qiladi. 
    ,
    ,
    1
    1
    (x ) 1
    (P *
    * log
    ),
    G
    K
    i
    i
    i k
    K
    i k
    i
    k
    I
    P
    P


     
     


    109 
    bu yerda 
    G
    – alomatning gradatsiyalari soni; 
    K
    – sinflar soni; 
    P
    i
    – 
    ,
    1
    K
    i k
    k
    i
    m
    P
    N



    alomatning 
    i
    –gradatsiyasi ehtimolligi, bu yerda 
    m
    i,k
    – 
    K
    sinfda 
    i

    gradatsiyaning ishtirok etish chastotasi, 
    N
    – umumiy kuzatishlar soni; 
    P
    i,k 
    – 

    – sinfdagi alomat 
    i
    – gradatsiyasining ishtirok etish ehtimoli. 
    ,
    ,
    ,
    1
    i k
    i k
    K
    i k
    k
    m
    P
    m



    Kulbak usuli informativlikni baholash sifatida masofa deb ataladigan ikki sinf o‘rtasidagi 
    farqlar o‘lchovini taklif qiladi. Kulbak mezoni bo‘yicha informativlikni baholash orqali 
    alomatni tahlil qilish usuli tibbiyotda tashxisga ta'sir qiluvchi individual omillarni ko‘rib 
    chiqishda keng qo‘llaniladi. Ushbu usulga ko‘ra, informativlik (yoki Kulbak masofasi) 
    quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
    1
    1
    2
    2
    1
    2
    P
    (x ) 1
    [P
    P ] * log
    ,
    P
    G
    i
    i
    i
    i
    i
    i
    I

     


    bu yerda 
    G
    – alomatning gradatsiyalari soni; 
    P
    i
    1
    – birinchi sinfda 
    i
    – gradatsiyaning ishtirok etish ehtimoli; 
    ,1
    ,1
    ,1
    1
    ,
    i
    i
    K
    i
    k
    m
    P
    m



    bu yerda 
    m
    i,
    1
    – 1 – sinfda 

    – gradatsiyaning ishtirok etish chastotasi; 
    P
    i
    2
    – 2 – sinfdagi alomatning 
    i
    – gradatsiyasining ishtirok etish ehtimoli. 
    ,
    ,
    ,
    1
    i k
    i k
    K
    i k
    k
    m
    P
    m



    bu yerda 
    m
    i,
    2
    – 2 – sinfda 

    – gradatsiyaning ishtirok etish chastotasi. 
    Shennon usuli informativlik bahosini [0,1] intervaldagi normallashtirilgan qiymat 
    sifatida qaytaradi. Shuning uchun Shennon usuli bilan aniqlangan alomatning informativligi 
    haqida mutlaq ko‘rinishda gapirish mumkin: 1 ga yaqin - yuqori; 0 ga yaqinroq past. 
    Hisoblash eksperimentidan so‘ng eng katta informativlikga ega bo‘lgan alomatlar olindi. 
    Bularga quyidagilar kiradi: puls, NOCH (nafas olish chastotasi), EYNT (eng yuqori nafas 
    olish tezligi), PaO2 (arterial qondagi kislorodning qisman bosimi), PaCO2 (ikki oksidli 
    uglerodning arterial kuchlanishi), SaO2 (ayni vaqtdagi qondagi kislorod miqdori, 
    xirillashning mavjudligi/yo‘qligi, ong (bezovtalik yo‘q, qo‘zg‘alish, chalkashlik), suhbat 
    (bezovtalik yo‘q, iboralar, so‘zlar)). 
    Berilganlardan mantiqiy qonuniyatlarni qidirish usullarining natijalari IF‑THEN 
    qoidalari sifatida ifodalanadi [4]. Ushbu qoidalardan foydalanib, biz olingan natijalarni 
    tahlil qilamiz. 
    Agar {puls<110, NOCH<20, EYNT>80, PaCO2<45, SaO2>95, xirillash=ha, ong=bezovtalik 
    yo‘q, gaplashish=bezovtalik yo‘q} bo‘lsa, u holda, bemorning kasallik darajasi=yengil; 
    Agar {puls=[110,120], NOCH<25, EYNT=[50,80], PaO2>60, PaCO2>45, SaO2=[91,95], 
    xirillash=ha, ong=qo‘zg‘alish, gaplashish=iboralar} bo‘lsa, u holda, bemorning kasallik 
    darajasi=o‘rtacha og‘irlikda; 
    Agar {puls>120, NOCH>25, EYNT<50, PaO2<60, PaCO2<60, SaO2<90, xirillash=ha, 
    ong=qo‘zg‘alish, gaplashish=so‘zlar} bo‘lsa, u holda, bemorning kasallik darajasi=og‘ir; 
    Agar {puls>120, NOCH>25, EYNT<33, PaO2<60, PaCO2>45, SaO2<90, xirillash=ha, 
    ong=chalkashlik, gaplashish=so‘zlar} bo‘lsa, u holda, bemorning kasallik darajasi=hayoti 
    havf ostida; 


    110 

    Download 15,84 Mb.
    1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   551




    Download 15,84 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming

    Download 15,84 Mb.
    Pdf ko'rish