Kirish
Poliz ekinlarini ekish uchun tuproqqa minimal energetik harajatlar bilan sifatli ishlov berish
muammolari ko‘pgina ilmiy ishlarda ko‘rib chiqilgan [1]. Polizchilik uchun mashinalar yaratish,
konstruksiyasini asoslash va ularning ish organlari parametrlarini asoslash bo‘yicha V.G.Abezin [2],
V.I.Malyukov, A.D.Em, V.N.Jukov [3] va boshqalar tomonidan tadqiqotlar olib borilgan. Poliz
ekinlarini yetishtirishda tuproqqa ekish oldidan ishlov beradigan va ekadigan mashinalarning
konstruksiyasi va parametrlari V.G.Abezin, N.V.Aldoshin va V.I.Malyukovlar tomonidan
asoslangan. Y.P.Lobacheskiy, F.M.Mamatov va I.T.Ergashevlar palaxsani o‘z egati chegarasida 180
gradusga ag‘darish jarayonlarini o‘rganishgan [4]. Ushbu tadqiqotlarda tuproqqa minimal ishlov
berib, uni bir o‘tishda poliz ekinlarini ekish uchun tayyorlash masalalari ko‘rib chiqilmagan.
Tadqiqotning maqsadi tuproqni poliz ekinlari ekish uchun tayyorlaydigan kombinatsiyalashgan
agregat g‘altakmolasining parametrlarini nazariy asoslashdan iborat.
Masalaning qo‘yilishi va tadqiqot usuli
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti olimlari tomonidan bir o‘tishda tuproqqa ishlov
beradigan va uni ekishga tayyorlaydigan kombinatsiyalashgan agregat (mashina) taklif etilgan [5].
Kombinatsiyalashgan mashina (1-rasm) disksimon pichoqlar 1, yumshatkich (yassikeskich)lar 2,
simmetriya o‘qi bo‘yicha o‘rnatilgan chap va o‘ngga ag‘daradigan vintsimon korpuslar 3 va 4,
vintsimon yo‘naltirgichlar 5, korpuslar tutqichiga o‘rnatilgan chuqur yumshatkichlar 6, soshniklar
bilan jihozlangan o‘g‘it berish apparati, yumshatkich-tekislagich g‘altakmola 7, ariq ochgich va
tayanch g‘ildiraklardan iborat. G‘altakmola 7 ramaga sharnirli biriktirilgan.
Ko‘zda tutilgan texnologiyaga asosan [6, 7] agregat bir o‘tishida kengligi 2,8 m dalaga ishlov
berishi lozim. Bunda agregat ekish hududi tuprog‘iga palaxsalarni o‘z egati chegarasida ag‘darib, bir
vaqtda haydov ostini yumshatishi hamda sug‘orish arig‘ini shakllantirishi lozim. Qolgan qator
oralig‘ining tuprog‘i 8-10 sm chuqurlikda yassikeskichlar bilan yumshatiladi va begona o‘tlari
o‘ldiriladi. Poliz ekinlari ekiladigan qator oralig‘ining kengligi 60,70 yoki 90 sm bo‘lishi mumkin.
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
52
1-rasm. Kombinatsiyalashgan mashinada ishchi organlarini o‘zaro joylashish sxemasi:
1 – disksimon pichoq; 2 – yassikeskich; 3 va 4 –o‘ngga va chapga ag‘daradigan korpuslar;
5 – yo‘naltiradigan plastina; 6 –chuqur yumshatkich; 7 – g‘altakmola.
G‘altakmolaga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- g‘altakmola yengil bo‘lishi lozim;
- g‘altakmolaning qamrash kengligi ekish hududining kengligiga teng bo‘lishi lozim;
- g‘altakmola agregatning ramasiga sharnirli berkitilishi lozim;
- g‘altakmola egat yuzasida, ekish apparati ishlaydigan xududni tekislashi lozim. Notekisliklar
balandligi (5 sm dan oshmasligi lozim;
- g‘altakmola chuqur yumshatkichni belgilangan chuqurlikka to‘liq botishiga qarshilik
ko‘rsatmasligi kerak.
Plankali g‘altakmolaning asosiy parametrlariga quyidagilar kiradi (2- va 3-rasmlar):
g‘altakmola radiusi
r
кт
, plankani o‘rnatish burchagi
ɣ
п
л
, plankalar soni
n
пл
, g‘altakmolaning qamrash
kengligi
B
к
, seksiyalar soni
n
с
, seksiyaning kengligi
b
c
, seksiyalar orasidagi masofa
b
0
.
2-rasm. G‘altakmolaning parametrlari
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
53
3-rasm. G‘altakmola seksiyasining parametrlari
|
