25
В
А
В
Р
Р
Р
Р
х
(2.2.1) va (2.2.2) tenglamalardan kо‘rinib
turibdiki, bir xil о‘zgarmas
temperaturada suyuqlik aralashmasi ustidagi komponentlar parsial va bug‘larning
umumiy bosimi yengil uchuvchan komponentning mol ulushi x bilan tо‘g‘ri
chiziqli bog‘liqlikda bо‘ladi.
2.1-rasmda komponentlar parsial bosimi va umumiy bosim izotermalari
tasvirlangan.
OV va SA tо‘g‘ri chiziqlar komponentlar parsial bosimi (rA va rV) ni, AV
esa - suyuqlik ustidagi umumiy bosim о‘zgarishini ifodalaydi. OA va
SV vertikal
kesmalar toza komponentlar tо‘yingan bug‘ i bosimi (rA va rV) ni kо‘rsatadi.
Dalton qonuniga kо‘ra, bug‘dagi komponentning parsial bosimi, undagi shu
komponent mol ulushiga proporsionaldir:
у
Р
у
Р
р
А
1
р
;
В
(2.2.3)
bu yerda R - sistema umumiy bosim; u, (1-u) - bug‘ aralashmasidagi A va V
komponentlar mol ulushi.
Muvozanat sharoiti uchun:
у
Р
х
у
Р
х
Р
А
А
1
1
Р
;
В
(2.2.4)
bundan
х
Р
Р
у
А
yoki
х
Р
Р
у
В
1
1
(2.2.5)
Odatda, haydash va rektifikatsiya jarayonlari izobarik jarayonda о‘tkaziladi.
Shuning uchun, R = const bо‘lgan holatdagi binar aralashmani kо‘rib chiqamiz.
Bunda muvozanat chizig‘ini t - x, y yoki y - x koordinatlarda tasvirlash
mumkin. Agar, temperatura ma’lum bо‘lsa va x, u
kattaliklari hisoblab topilsa,
sistemadagi
muvozanatni
ifodalovchi
diagrammani
qurish
mumkin.
Diagrammadagi pastki chiziq suyuq aralashmaning qaynash temperaturasini,
yuqori chiziq esa - bug‘ aralashmani kondensatsiyalash
temperaturasini
ifodalaydi. x = 0 va x = 1,0 da ordinata о‘qlaridagi kesmalar,
qiyin va yengil
uchuvchan komponentlar qaynash temperaturasini kо‘rsatadi.
26
Suyuqlikning ma’lum tarkibi x1 bо‘yicha bug‘ tarkibini aniqlash uchun
suyuqlik konsentratsiyasiga tegishli abssissa о‘qidagi nuqtadan qaynash chizig‘i
bilan kesishguncha vertikal chiziq о‘tkaziladi. Sо‘ng esa, kesilish nuqtasidan bug‘
kondensatsiyalanish chizig‘i bilan kesishguncha gorizontal chiziq о‘tkaziladi.
Kesilish nuqtasining abssissa о‘qidagi qiymati bug‘ning muvozanat tarkibi ur1 ni
beradi.
5.30b-rasmda kо‘rinib turibdiki, bir xil qaynash temperaturasida bug‘dagi
yengil uchuvchan komponent konsentratsiyasi uning suyuqlik bug‘lari
muvozanat
konsentratsiyasidan katta bо‘ladi. «Suyuqlik - bug‘» sistemaning bu xossasi
Konovalovning birinchi qonuniga bо‘ysunadi, ya’ni
eritma bilan muvozanatda
bо‘lgan bug‘ doim о‘zida shunday komponentni ortiqcha ushlaydi, bunda eritmaga
shu komponentdan qо‘shilganda uning qaynash temperaturasi kamayadi. Masalan,
etil spirtiga suv qо‘shilsa, sistemaning qaynash temperaturasi pasayadi.
Konovalovning 1-qonuniga binoan, eritmaning qaynashi davrida suv bug‘i
fazasining spirt bug‘lari bilan boyishi sodir bо‘ladi.
Rektifikatsiya jarayonini hisoblash uchun u - x diagrammadan foydalanish
qulaydir (5.30v-rasm).
um = f(x) funksiya quyidagi tenglamaga mos keladi
mschya\yoe
