Asosiy uzatma qanday turlarga bo‘linadi?

Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich 
 
 
 
4-ilova 
 
"Asosiy uzatma, differentsial" mavzusi bayoni 
Reja: 
 
1. Asosiy uizatmalarning vazifasi, turlari va umumiy tuzilishi; 
2. Differensiallarning vazifasi, turlari va umumiy tuzilishi; 
3. Yarim o‘qlarning vazifalari va turlari 
 
Asosiy uzatmaning vazifasi: 
Asosiy uzatma dvigateldan yetakchi gildiraklarga uzatiladigan burovchi 
momentni mikdorini oshirib ba’zi xollarda yunalishini 90
0
burchakka burib berish 
uchun xizmat qiladi.
Zamonaviy avtomobillarda xajmi va ogirligi nisbatan kichiq, kuvvati esa 
katta bulgan tezyurar dvigatellar ishlatilmokda. Birok shunga karamay bu 
dvigatellar vallarida xosil buladigan burovchi moment ( agar bu momentni 
o‘zgartirmasdan tugridan-tugri avtomobilning yetakchi gildiraklariga uzatilsa) 
avtomobilning xattoki tekis yo‘lda ham yura olishiga yetarli emas. Avtomobilning 
harakatlanishi uchun uning yetakchi gildiraklaridagi burovchi momentni oshirish 
qisman uzatmalar kutisi yordamida bajarilishini aytib utdik.Lekin, avtomobil ish 
mobaynida kup vakt nisbatan katta tezlik bilan tugri uzatmada harakatlanadi. 
Demak, tugri uzatmada dvigatel validagi burovchi moment uzgarmagan xolda, 
ya’ni avtomobilning yura olishiga yetarli bulmaganda yetakchi gildiraklarga 
uzatilgan bular edi. Shu sababli yetakchi gildiraklardagi burovchi momentni 
hamma vakt zarur mikdorga oshirish uchun avtomobilning transmissiyasiga asosiy 
uzatma kiritiladi. Asosiy uzatmaning yana bir vazifasi kardan validagi burovchi 
momentni yarim o‘qlarga 90 burchak ostida uzatishdir. Burovchi momentni tugri 
burchak ostida yarim taqsimlash asosiy uzatmani tashkil etuvchi konussimon 
shesternyalar yordamida amalga oshiriladi. Bu shesternyalarning yetakchisi 
kichiq diametri, yetaklanuvchisi esa katta diametrli qilib yasalgani uchun yarim 
o‘qlarning aylanishi (uzatish soni i ga karab) kardan valning aylanishiga 
karaganda kam. Yarim o‘qlarning va u bilan boglik bulgan yetakchi 
gildiraklarning aylanishi kardan val aylanishiga nisbatan kancha kam bulsa, 
ulardagi burovchi moment shuncha kup buladi. Yetakchi gildiraklardagi burovchi 
momentning kupayishi asosiy uzatmaning uzatish soniga boglik bo‘lib, u yuk 
avtomobillarida 6,5…9,0; yengil avtomobillarda esa 3,5…5,5. 
Asosiy uzatmalar shesternyalarning soniga karab yakka yoki kushalok buladi. 
Yakka uzatma bir juft konussimon shesternyadan, kushalok uzatma esa bir juft 
konussimon va bir juft silindrik shesternyalardan iborat. Yakka uzatmalar uz 
navbatida konussimon shesternyali, gipoid shesternyali, silindrik shesternyali yoki 
chervyakli bulishi mumkin. Kushalok uzatmalar esa uz navbatida kuprik urtasida 
yaxlit joylashgan uzatma va ikki qismga ajralgan uzatmaga bulinadi. 

Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich 
Yakka uzatmalar kupincha yengil va urta yuk avtomobillarida kullanilib, 
bunday uzatmada yetakchi kichiq shesternya kardan valga ulanadi, yetaklanuvchi 
katta shesternya esa differensial orqali yarim o‘qlar bilan boglanadi. Xozirgi 
vaktda asosan gipoid shesternyali yakka uzatmalar ishlatilmokda, chunki bunday 
uzatma konussimon shesternyali uzatmalarga karaganda bir kator afzalliklarga 
ega: yetakchi va yetaklanuvchi shesternyalarning o‘qlari uzaro kesishmay, bir-
biriga nisbatan ma’lum masofaga ( f
e
) siljitilgan. 
Differensial asosan ikki vazifani bajaradi: 

Download 11,47 Mb.