Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov
Jamoliddin Bekturdiyevich
Reja:
1. Nazorat -o‘lchov asboblarining vazifasi.
2. Nazorat -o‘lchov asboblarining turlari.
3. Ko‘rsatuvchi asboblar.
4. Daraklovchi asboblar.
5. Haroratni nazorat qiluvchi asboblar.
Avtomobillardagi
nazorat-o‘lchov
asboblari,
haydovchiga
namoyish
etiladigan
ma'lumotlarni
tasvirlash
usuliga
ko‘ra
ko‘rsatuvchilarga va daraklovchilarga bo‘linadi.
Ko‘rsatuvchi asboblar shkala va strelkaga ega. O‘lchanayotgan kattalikni
baholash uchun haydovchi bir oz muddatga avtomobil
harakatini kuzatishdan
chalg‘ishi, ya'ni asbob shkalasiga qarashi va undagi ko‘rsatkichni idrok etishi
kerak.
Daraklovchi asboblar
o‘lchanayotgan
parametrning
bitta
(ruxsat
etilgan minimal yoki maksimal) qiymatini his etadi va bu haqda yorug‘lik (ba'zan
tovush) signali orqali darak beradi. Daraklagich
haydovchini avtomobilni
boshqarish jarayonidan kam chalg‘itsa-da, lekin oz ma'lumotga ega.
Avtomobil asboblariga ularning ishlash sharoitini hisobga olgan holda qattiq
lalablar qo‘yiladi: asboblar titrash (vibratsion) va zarbiy yuklanishlarga 10—15 g
gacha chidashi, atrof-muhit harorati -45°C dan +80°C gacha bo‘lganda
ishlay
olishi, ta'minlash kuchlanishi 10-16 V (nominal kuchlanish 12 V) oraliqda va
barometrik bosim 86,4 - 106,4 kPa oraliqda o‘zgarganda
xatolikni oshirib
yubormasligi kerak.
Avtomobil asboblari tuzilishi bo‘yicha elektr va mexanik asboblarga
bo‘linadi. Elektr asboblar avtomobilning elektr tarmog‘idan
tok bilan
ta'minlanadi. Mexanik asboblar esa, o‘lchanayotgan
muhitning quvvatidan
foydalanib, ma'lumotlar beradi (masalan, moylash tizimidagi bosimni o‘lchovchi
manometrlar). Elektr asboblarning afzalligi shundaki,
signallarning nazorat
joyidan kuzatish joyiga uzatilishi sodda bo‘ladi.
Elektr nazorat-o‘lchov asbobi (ko‘rsatkichi) signallarni uzatish uchun o‘zaro
simlar vositasida tutashtirilgan datchik va priyomnikdan iborat (63-chizma).
Nazorat qilinadigan joyga asbobning datchigi, kuzatish
joyiga esa priyomnik
o‘rnatiladi. Datchik odatda nazorat qilinadigan parametrni (kirish signalini)
o‘lchovchi sezgir elementdan tashqari, signalni priyomnikning sezgir elementiga
uzatish uchun elektr kattalikka aylantirib beruvchi qandaydir o‘zgartirgichga ham
ega bo‘ladi. Priyomnikka kelgan signal strelkani ko‘chishiga aylantiriladi va
shkalaga qarab nazorat qilinayotgan parametrning qiymati aniqlanadi.
Daraklovchi asboblarda signal chirog‘i priyomnik vazifasini o‘taydi.
