1-ilova
Baholash mezoni.
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
№
Mezonlar
Baho
1
Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo‘llay oladigan, ushbu fanni
boshqa fanlar bilan bog‘lay oladigan, mustaqil ish hamda vazifalarni
to‘liq bajargan va yangilik qilishga intiladigan, har jihatdan boshqa
o‘quvchilarga o‘rnak bo‘ladigan o‘quvchilarga
5
2
O‘quv ko‘rgazmali qurollardan foydalana oladigan, olgan bilimlarini
xalq xo‘jaligida to‘g‘ri qo‘llay oladigan, mustaqil fikirlay oladigan
olgan bilimlarini tushuntirib beraoladigan o‘quvchilarga
4
3
Darslarda 95%gacha qatnashgan, ma’ruza matnini yozgan, o‘quv
qurollari to‘liq bo‘lgan , adabiyotlardan foydalanishni bilgan
o‘quvchilarga
3
4
Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko‘nikmalarni 55%dan
kam o‘zlashtirgan o‘quvchilarga
2
2-ilova
Og‘izaki-savol javob savollari.
4. Kuzovning vazifasi nima?
5. Kuzovlar qanday turlarga bo‘linadi?
6. Yuk avtomobil kuzovi qanday qismlarga ajratiladi?
3-ilova
4-ilova
"Kuzov, kabina" mavzusi bayoni.
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
Reja:
1. Kuzov va kabinaning vazifasi;
2. Kuzov va kabinaning tuzilishi;
3. Kuziv va kabinaning turlari.
Avtomobilda shunday qism ham bo‘lishi zarurki, u yukni, yo‘lovchilarni
(engil avtomobil va avtobuslarda) joylashtirish hamda ularni tashqi atrof –muhit
ta’siridan saqlab turishi kerak.
Bu vazifani kuzov bajaradi. Kuzovning vazifasi bo‘yicha yuk uchun
(yog‘och yoki temir platforma), yo‘lovchilar uchun, yuk va yo‘lovchi uchun va
maxsus turlari bo‘ladi.
Yuk uchun kuzovlar o‘z novbatida umumiy vazifani bajaruvchi (platforma),
maxsus (o‘zi ag‘daruvchi, furgon, sisterna) turlariga ajraladi.
Yo‘lovchilar uchun mo‘ljallangan kuzovlar umumiy vazifani bajaruvchi
(engil avtomobil va avtobuslar kuzoviga), hamda maxsuslariga (labaratoriya,
ta’mirlashga mo‘ljallangan, yong‘indan xavfli) bo‘linadi.
Yuk-yo‘lovchiga mo‘ljallangan kuzovlar asosan yuk avtomobillarida
qo‘llaniladi.
Yuk avtomobillarining kuzovlari asosan yuk uchun yog‘ochdan yoki
metaldan kuzov va haydovchiuchun kabinalardan iboratdir.
Konstruksiyaga qarab kuzovlar sinchli (karkasli), yarim sinchli, sinchsiz
birbutun turlariga bo‘linadi.
Sinchli kuzovning qobig‘iga ichidan va tashqarisidan qoplamalar
mahkamlanadi (avtobus kuzovi). Yarim sinchli kuzov ayrim tik tayanch, yoysimon
kuchaytirgichlardan iboratdir (kichik sinfli avtobuslar); sinchsiz kuzovlar bir butun
bo‘lib, yetarli bikir bo‘lishi uchun ayrim qismlarining ko‘ndalang kesimi jim-
jimador bo‘ladi (engil avtomobil kuzovlari).
Tushgan yuklamani qabul qilish usuli bo‘yicha yuklamani to‘la, yarmini,
yuklamani umuman qabul qilmaydigan turlariga bo‘linadi. Yuklamani to‘la qabul
etuvchi kuzovli avtomobillarda rama bo‘lmaydi. Yuklamaning yarmini qabul
etuvchida esa kuzovga bikir mahkamlangan rama ham bo‘lib, bir qism yuklama
kuzovga tushadi. Yuklamani qabul etmaydigan turida kuzov va rama elastik qism
bilan biriktiriladi va kuzov faqat ustidagi yukni ko‘tarish vazifasini bajaradi.
Avtomobil kuzovlarining konstruksiyasi faqat xavfsizligiga ta’sir qiladi.
Faol xavfsizlikni ta’minlashda haydovchi o‘rindig‘idan tevarak – atrofning yaxshi
ko‘rinishi oyna tozalagichning katta yuzani tozalay olish, old, yon va orqa
oynalarning terlamasligi, haydovchi o‘rindig‘ining qulay bo‘lishi kabi kuzovga xos
xususiyatlar katta ahamiyatga ega.
Faol emas xavfsizlikni ta’minlashda kuzovning xavfsizlik qayishlari,
sinmaydigan oynalar, salonning juda mustahkamligi, yonmaydigan yumshoq
qoplamalar kabi elementlari qatnashadi.
Tiko avtomobilining kuzovi yuklamani to‘la qabul qiluvchi, ikki katta
bo‘lakdan iborat, beshto eshikli bo‘lib, po‘latdan shtampalab yasalib payvandlab
yig‘ilgan. Kuzovning old qismiga ikkita bo‘ylama koljeronli va ko‘ndalang
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
joylashgan ikkita to‘siqdan iborat payvandlab yasalgan qurilma biriktirilgan bo‘lib,
unga dvigatel va transmissiya agregatlari mahkamlangan.
Neksiya avtomobilining kuzovi yuklamani to‘la qabul qiluvchi turiga
mansub bo‘lib, to‘rt eshikli, po‘latdan shtampalab yasalgan qismlarni nuqtali
payvandlash usuluda yig‘ilgan. Old qismida ikkitadan lonjeron va to‘sindan iborat
qurilma bo‘lib, unga dvigatel, transmissiya agregatlari biriktirilgan.
Damas avtomobili kuzovi shtampalab tayyorlangan qismlarni payvandlab
yig‘ilgan bo‘lib, u zinapoyasimon ramaga mahkamlangan. Avtomobilning
transmissiya agregatlari ramaga mahkamlangan bo‘lib, kuzov yo‘lovchilarni
joylashtirish uchun xizmat qiladi.
Yengil avtomobil kuzovlari vazifasiga kura taksi, shaxsiy va poyga
avtomobillariga o‘rnatiladigan ixtisoslashtirilgan kuzovlarga bulinadi.
Yengil avtomobillar katta tezlikda harakatlanganda dvigatelning deyarli
kuvvati xavo karshiligini yengishga sarflanadi. Shu bois zamonaviy yengil
avtomobillarning kuzovlarini formasi (shakli) nafakat estetika talablari no‘qtai
nazaridan balki aerodinamika talablaridan kelib chiqilgan xolda loyixalanadi.
Xozirgi vaktda (xajmi, eshiklar soni, yuqori qismining shakli va b.
jixatlariga kura) keng tarkalgan quyidagi turdagi yengil avtomobil kuzovlari
mavjud:
SEDAN-uch xajmli, usti yopiq 2 yoki 4 yonbosh eshikli passajir kuzovi
(NEKSIYa, GAZ-24 «Volga)
KUPE- ikki yoki uch xajmli, usti yopiq 2 ta yonbosh eshikli, orqa
urindiklarining ulchamlari sikik passajir kuzovi. (ZAZ-968 «ZAPOROJETS» ).
XARDTOP – SEDAN – yonbosh oynalari tushirilganda yonbosh urta
ustunchasi yuk yengil avtomobilning sedan kuzovi.
XARDTOP-KUPE - yonbosh oynalari tushirilganda yonbosh urta ustunchasi
yuk, yengil avtomobilning kupe kuzovi.
FASTBEK – ikki xajmli, 2 ta yoki 4 ta eshikli va tomi orqaga ravon, bir
tekis tushirilgan passajir kuzovi. (AZLK-2141 «Moskvich»)
KOMBI – ikki xajmli, orqa eshikli va passajir yoki yuk (orqa urindiklar
taxlangansa) tashish uchun mo‘ljallangan passajir kuzovi.
(IJ-21251)
LIMO‘ZIN – uch xajmli, birinchi kator urindiklari oynalari ochiladigan tusik
bilan ajratilgan, usti yopiq, to‘rt yonbosh eshikli, yuqori komfortabellikka ega
saloni kengaytirilgan, uch kator urindigi bor, ba’zida urta kator urindiklari
kaytariladigan passajir kuzovi (ZIL-114, ZIL-117, ZIL-4104)
UNIVERSAL – ikki xajmli, orqa eshikli, passajir salonidan maxsus tusik
bilan ajratilmagan yukxonasi bor, orqa urindiklar taxlanadigan passajir kuzovi
(GAZ-24-02 «Volga», VAZ-2102 «Jiguli»)
FAETON – usti yumshok taxlanadigan tentli, yonbosh oynalari olinuvchi
passajir kuzovi. (UAZ-469, LuAZ-969)
FAETON – UNIVERSAL- usti yumshok taxlanadigan yoki olinadigan tentli
va yonbosh oynasi eshik ustamasi bilan olinadigan yuk passajir kuzovi.
KABRIOLET-yumshok taxlanuvchi tentli, yenbosh oynasi tushiriladigan
pakssajir kuzovi.
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
KABRIOLET-XARDTOP - ustki bikr tomi olinib quyiladigan passajir
kuzovi.
RODSTER – ikki urinli, usti ochiq, taxlanadigan yumshok tentli, orqa
yukxona tomini usti ochiq xolatida ikkita nokulay bulgan urindik paydo buladigan
passajir kuzovi.
BROGAM – oldingi urindiklar ustki tomini ma’lum qismi ochilib yopiluvchi
kombinatsiyalashgan passajir kuzovi.
LANDO – orqa kator urindiklar tomini ma’lum qismi ochilib yopiluvchi
kombinatsiyalashgan passajir kuzovi.
TARGA – ustki tomini urta qismi olinib quyiladigan kombinatsiyalashgan
passajir kuzovi.
PIKAP – yengil avtomobil shassisidagi yuk uchun ochiq platformasi va
xaydovchi uchun kabinasi bor va ular bir-biridan statsionar tusik bilan ajratilgan
yuk-passajir kuzovi. (IJ – 27151)
Avtobus kuzovlari bir yoki ikki kavatli, usti yopiq va ba’zan ochiq ham
bulishi mumkin.
Zamonaviy avtobuslar nuqul metalldan yasalgan vagon kurinishidagi usti
yopiq karkasli kuzovga ega. Bu turdagi kuzovlar dvigatelni ma’qul joyga
joylashtirish (kuzov ichiga, ya’ni old qismiga, orqa qismiga yoki polining tagiga),
yo‘lovchilarga mo‘ljallangan kuzov xonasidagi joydan maqsadga muvofiq
foydalanish imkonini beradi. Avtobus kuzovlarining umumiy vazni va narxi
avtobusning yarim vaznini va yarmiga yakin tannarxini tashkil etadi. Vagon
turidagi kuzovlarda rama bulmaydi, shuning uchun barcha yuklanishlarni kuzov
o‘ziqabulqiladi. Shu narsani ta’kidlab utish kerakki, avtobusning butun agregatlari
kuzovning tubiga biriktiriladi. U kundalang va buylama karkasli balkalardan
hamda ular bilan bir butun qilib tutashgan kobirgasimon ustunchalar kuzov
kafasini tashkil qiladi va kobirga ustun uchun material sifatida pulat va
dyuralyuminiydan yasalgan xar xil shakldagi o‘zakdan foydalaniladi. Karkasli
kuzov kafasini kobiklash uchun list pulat yoki alyuminiy kullaniladi.
Shaxarda yurishga mo‘ljallangan avtobus kuzovlarida ikki kator va ketma-
ket quyilgan urindiklar bo‘lib, markaziy utish yo‘li kengrok, kirish va chiqish saxni
kattarok, eshiklari keng, yo‘lovchilarning kirishi va chiqishi uchun zinalari pastrok
qilib ishlangan. Shaxar chegarasiga katnaydigan avtobus kuzovlari shaxar ichida
katnaydigan avtobus kuzovlaridan urinlar soni kupligi, kirish va chiqishga
mo‘ljallangan orqa va old saxnlarining ixchamligi bilan farklanadi. Shaxarlararo va
turist avtobuslari utiradigan urindiklari uta kulaylashtirilganligi, shamollatish,
isitish va radio kurilmalarining mavjudligi bilan, shuningdek, yo‘lovchilar uchun
ayrim yuk xonasi borligi bilan fark qiladi. Chet ellarda, ayniqsa Yevropa
davlatlarida bunday avtobuslarning nogiron odamlarga mo‘ljallanganlari ham
ishlab chiqariladi.
Yuk avtomobillarining kuzovi asosan ikki qismdan iborat bo‘lib , unga xaydovi va
bitta yoki ikki yo‘lovchi uchun kabina va yuk tashishga mo‘ljallangan kuzov
kiradi. Umumiy ishlarni bajaruvchi hamma ishbop yuk avtomobillarida yuk ortish
yoki tuldirish uchun kuzov platforma shaklida ishlangan buladi. Dvigatelning
joylashuviga karab yuk avtomobillari yopinchiqli (kapotli) va yopinchiqsiz
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
kabinalarga bulinadi. Agarda dvigatel kabina oldida joylashsa , unda dvigatel
ustiga uni berkitib turuvchi yopinchiq o‘rnatiladi (GAZ-53 A, ZIL-130). Dvigatel
kabina tagida yoki ichida joylashsa yopinchiqka xojat kolmaydi. Bunda kabina
(MAZ-5335, KamAZ-5320) bevosita dvigatel tepasiga o‘rnatiladi va u avtomobil
saxnidan (platformasidan) ancha oldinga surila oladi, bu xol yuk saxnini
uzaytirishga hamda xaydovchi uchun yo‘lni yaxshi kurishga imkon beradi.
Dvigatelga kul yetishi kulay bulishi uchun bunday kabinalar oldiga kutarib
ochiladigan qilib ishlanadi va ularga yengil ochilishi uchun lo‘qidon bilan
maxkamlab quyilgan sharnirli tirak cheklagich hamda prujinali tayanchlar quyiladi.
Yopinchiqsiz kabina avtomobilning uzunlik ulchamidan saxn sifatida okilona
foydalanishga imkon beradi. Dvigatelning kabina tagida joylanishi kabina sigimini
ham birmuncha kattalashtiradi. Natijada, uzok masofaga katnaydigan yuk
avtomobillarida xaydovchi uxlab dam olishi uchun yotadigan joy ajratish imkoni
buladi (MAZ-53352). Yetish joyi urindiklar orqasida joylashgan bo‘lib, buning
uchun kabina 0,6 0,8 m ga uzaytirilgan. Kuplab ishlab chiqariladigan kabinalar
kupincha kalinligi 1 mm bulgan varakali (list) pulatdan shtamplash usuli bilan
bulak-bulak qilib tayyorlanib, payvandlash yo‘li bilan birlashtiriladi. Buyurtma
natijasida bir talaylab (seriyalab) ishlab chiqarilgan kabinalar esa pulat yoki
dyuralyuminiydan kobirgali kilinib, sirtini yupka tuno‘qa bilan koplanadi. Kabina
ichida urindiklardan tashkari, boshkarish uchun kulaylik yaratuvchi jami asbob,
jixoz va uskunalar uchun joy mavjud.
Yopinchiq, kanotlar, zinalar va radiator koplamasi avtomobil kuzovining old
qism tayanchigi (opereniye) hisoblanadi. Umumvazifali kuzovlar xar xil yuklarni
tashish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, yogochli yoki metall saxn kurinishida buladi.
Odatda, yuklarni ortish va tushirishni yengillatish maqsadida saxni orqa va yon
tomonlarini ochib va kutarib kuyadigan tashlama devorlar (bortlar) bilan
jixozlangan. Tashlama devorlari planka bilan maxkamlanib, bemalol kayiladi.
Tashlama devorlar yopiq xolatdaligida berkitish moslamasi bilan maxkamlab
quyiladi. Saxnining poli ikkita buylama va bir nechta kundalang chorkirra yogoch
(brus) lardan yig‘ilgan. Buylama chorkirra yogochlar avtomobil ramasiga uzangili
tortkichlar (stremyankalar) yordamida biriktirilgan.
| 