3.2. İmpuls siqnallarının müqayisə qurğuları
Şəkil 3.3-də göstərilmiş qurğu sinxroimpulsun ön cəbhəsi(arxa cəbhəsi) üzrə takt tezlikli impulsların parametrinə malik qısa impulsları hasil etməyə və impulsun ön və arxa cəbhələrini sinxronlaşdırmağa imkan verir. Bu qurğu ZK1 və ZK2 açarlarına, RS triggerinə və “və ya” məntiqi elementinə malikidir. Qurğunun birinci girişinə sinxroimpulslar, ikinci girişinə isə takt impulsları verilir. Sinxroimpulsun ön cəbhəsi üzrə birinci çıxışda takt impulsunun parametrinə malik qısa impulslar, ikinci çıxışında isə sinxroimpulsun davamiyyət müddəti olan ön və arxa cəbhəsi üzrə sinxronlaşdırılmış impulslar hasil edilir.
Şəkil 3.3
Üçüncü çıxışda isə birinci çıxışda formalanmış impulsa uyğun takt impulsu formalanır. Şəkil 3.3-də baxılan sxemin lkin vəziyyətində T-triggeri sıfır vəziyyətində olduğundan birinci və ikinci çıxışda siqnallar sıfır vəziyyətində olur. İkinci girişdən verilən takt tezlikli impulslar ZK1 vasitəsilə impulslar “və ya” elementinə ötürülür. Üçüncü çıxışda isə ikinci girişdəki 1 və 2 impulslarına uyğun 3 və 4 impulsları təsir edir(Şəkil 3.3b). Sinxronlaşdırıcı 5-impulsunun girişə verilməsi ZK1 açarı vasitəsilə takt impulslarının kommutasiyasının dəyişilməsinə gətirib çıxarır. ZK1 açarının ikinci girişindəki 6 impulsu ikinci çıxışda kommutasiya olunur. ZK2 açarının C girişindən onun birinci çıxışına, deməli qurğunun 1-ci çıxışında 7 impulsu təsir edir. Bu impuls triggeri 1 vəziyyətinə keçirir, nəticədə 8-11 ipulsları ZK2 açarının 2-ci çıxışında kommutasiya olunaraq 3-cü çıxışa uyğun olaraq 12-15 impulsları yaranır. Birinci girişdə 5 impulsunun təsiri başa çatdıqdan sonra ilk 16 takt impulsu ZK1 açarının birinci çıxışında kommutasiya olunaraq triggeri sıfır vəziyyətinə keçirir, və “və ya” elementi vasitəsilə üçüncü çıxışa ötürülür(impuls 17).
Sinxroimpulsun ön və ya arxa cəbhəsi üzrə 2 impulsunun formalanması üçün qurğu Şəkil 3.4-də göstərilmişdir.
Şəkil 3.4.
Bu qurğuda impulslar iki kanal üzrə formalanır. Bu qurğu T1 elementində və ZK1 açarında yığılmış impulsların sinxronizasiyası üçün sxemə həmçinin də “və-yox” və “yox” elementlərindən və T2 triggerindən ibarət sxemə malikdir. Qurğunun birinci girişinə sinxroimpulslar, ikinci girişinə takt impulsları verilir. Sinxroimpulsların ön cəbhəsi üzrə birinci çıxışda və ikinci çıxışda zaman üzrə bölünmüş takt impulslarının parametrlərinə malik qısa impulslar formalanır. İlkin vəziyyətdə T1 və T2 triggerləri sıfır vəziyyətində olur. İkinci girişdən takt impulsları ZK açarının C-kommutasiya girişinə verilir və onun ikinci çıxışına kommutasiya olunaraq “və-yox” elementinin girişinə verilir. Lakin “və-yox” elementinin çıxışına keçmir, çünki, onun ikinci girişində T2-nin çıxışındakı sıfır siqnalı təsir edir. Birinci girişə verilmiş 1 impulsu T1 triggerini “1” vəziyyətinə keçirir və bu halda 2 impulsunun ön cəbhəsi formalanır. “1” impulsunun təsirindən sonra gələn 3 takt impulsu ZK açarının birinci çıxışına kommutasiya olunur(impuls 4), 1 çıxışından keçərək T1 triggerinin R girişinə ötürülür. T1 triggeri ilkin vəziyyətə qayıdaraq çıxışda 2 impulsunun arxa cəbhəsini formalayır. 4 impulsu həmçinin T2 triggerinin S girişinə verilir və onu “1” vəziyyətinə keçirir. Bu zaman onun çıxışında 5 impulsunun ön cəbhəsi formalanır. Növbəti 6 takt impulsu ZK açarının girişinə təsir edərək T1 triggerini ilkin vəziyyətə keçirdikdən sonra ZK açarının ikinci çıxışında kommutasiya olunur, bundan sonra “və-yox” və “və” elementləri vasitəsilə ikinci çıxışda 7 impulsunu yaradır. “və-yox” elementinin çıxışında yaranan inverslənmiş 6 impulsu T2 triggerini sıfır vəziyyətinə keçirir və bu zaman onun çıxışında 5 impulsunun arxa cəbhəsi formalanır. Analoji şəkildə 8 impulsunun ön cəbhəsində 1 və 2-ci çıxışda uyğun olaraq 9 və 10 impulsları formalanır.
Şəkil 3.5-də sinxronlaşdırıcı impulsun ön və ya arxa cəbhəsi üzrəistənilən sayda impulslar formalaşdırmağa imkan verən qurğu göstərilmişdir.
Şəkil 3.5.
Bu qurğu şəkil 3.4-də verilmiş sxem əsasında qurulur və qırıq xətlə əhatə olunmuş əlavə sxemə malikdir. Əlavə sxem “və-yox”, “yox” elementlərindən və T3 triggerindən ibarətdir və belə sxem qurğuda çoxqat tətbiq oluna bilər. Bu zaman hər bir sonrakı sxem digərinə aşağıdakı şəkildə qoşulur. Triggerin S girişi qurğunun əvvəlki çıxışı ilə birləşdirilir. Bu zaman “və” elementinin birinci girişi əvvəlki triggerə qoşulur, ikinci girişi isə əvvəlki “və” elementinin çıxışına qoşulur. Qeyd edək ki, belə qurğu variantı inteqral texnologiya əsasında qurulma üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Nəticə
Qida mənbəyi kompyuter sisteminin ən etibarsız qurğularından biridir. Fərdi kompyuterlərin mühüm komponentlərindən olan bu qovşaqsız heç bir kompyuter sistemi işləyə bilməz. Qida blokunun əsas vəzifəsi dəyişən cərəyan şəbəkəsindən daxil olan elektrik enerjisini kompyuterin qovşaqlarının qidalandırılması üçün lazımi enerjiyə çevrilməsindən ibarətdir. Qida bloku 220V 50Hs(120V 60Hs) dəyişən şəbəkə gərginliyini 3,3V; 5V və 12V sabit gərginliklərə çevirir. Rəqəm sxemlərinin qidalandırılması üçün(sistem platası, adapterlərin plataları və diskli toplayıcılar) əsasən +3,3V və ya +5V gərginlik, mühərriklər üçün isə(disk qurğuları və müxtəlif ventilyatorlar) +12V gərginlik istifadə edilir. Kompyuterin etibarlı işləməsi yalnlız bu dövrələrdəki gərginliyin qiymətinin tələb olunan hədlər daxilində mümkündür. AT/XT standartlı qida mənbələri İBM PC kompyuterlərinin tətbiqi üçün istifadə olunan ilk hazırlanan qida mənbələridir.
Fərdi kompyuterlərin və onlarda istifadə olunan elektroqida mənbələrinin təkmilləşdirilməsi aramla və paralel baş vermişdir. Hesablayıcı vasitələrdə yeni funksional imkanların yaradılması bilavasitə qida mənbələrinin modellərində öz əksini tapmışdır. Fərdi kompyuterlər, AT/XT standartlı qida blokları üçün ilk modifikasiyalarda əlavə qidalandırma kanalı qurulmurdu. Bundan başqa, ounların struktur və sxemotexniki quruluşlarında qida mənbələrinin daha sonrakı modelləri ilə müqayisədə müəyyən nəzərə çarpacaq xüsusiyyətlər aşkar edilmişdir. Lakin belə qida mənbələri əvvəlki və müxtəlif oblastlarda istifadə olunan fərdi kompyuterlərdə olduqca çox tətbiq olunur. Belə tip qida mənbələri qidalandırıcı şəbəkəyə qoşulmuş transformatorsuz impuls gərginlik çeviricisi sxemi üzrə qurulur. Onlar dəyişən şəbəkə gərginliyinin müxtəlif verilmiş nominallara və buraxıla bilən qiymətlərə malik sabit gərginliyə çevrilməsini yerinə yetirir.
Qida mənbəyinin II tərəf dövrələri və qidalandırıcı şəbəkə arasında halvanik əlaqə gərginlik çeviricisinin impuls transformatoru vasitəsilə təmin olunur. AT/XT fərdi kompyuterinin sistem blokunun dövrələrinin elektroqidalandırılması nominal səviyyələri +12,+5,-5,-12V olan stabilləşdirilmiş sabit gərginliklərlə həyata keçirilir. Belə kompyuterlərin sistem platalarının sonuncu modifikasiyalarında qidalandırma üçün 2-3,6V gərginliklər tələb edən elementlər vardır. Belə gərginliklər impuls tipli şəbəkə gərginlik çeviriciləri ilə deyil, bilavasitə sistem platalarında qurulan inteqral stabilizatorlarla hasil olunur.
ATX form-faktor modulları üçün qida mənbələrindən AT/XT kompyuterlərinin qida bloklarının fərqli cəhəti şəbəkə açarı ilə birləşdirici əlavə kabelin olmasıdır. AT/XT modullarının qida mənbələrindən ilkin şəbəkənin qoşulması analoji birləşdirici naqillır vasitəsilə aparılır, lakin sonradan kabellər şəbəkə açarına birləşdirilir. Qida gərginliyi şəbəkə açarı vasitəsilə çeviricinin elektron sxeminin giriş dövrələrinə və qida blokunun korpusunda yerləşdirilmiş rozetkaya birləşdirilir. Şəbəkə yuvası tranzist şəbəkə gərginliyi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əksər hallarda buraya kompyuterin monitoru qoşulur. İmpuls qida mənbəyinin qoşulması şəbəkə kontaktlarının qapanması zamanı baş verir. Şəbəkə açarının komtaktlarının dövrədən ayrılması ilə ilkin şəbəkə gərginliyi qida blokunun və tranzit rozetkanın qida blokunun giriş sıxaclarının ayrılması baş verir. İmpuls çeviricinin güc kaskadının EİM tənzimlənməsi qida mənbəyinin II tərəf çıxış gərginliklərinin səviyyələrinin ən optimal idarəetmə üsuludur. İstifadə olunan EİM-nun sxemi geniş yayuılmış TL494 mikrosxem üzərində qurulmuşdur. AT/XT standartlı qida mənbəyi xarici həyəcanlanma üsullu gərginlik çeviriciləri sinfinə aiddir. İmpuls güc gücləndiricisinin işini idarə edən siqnalların generasiyası EİM çevirici qovşaq tərəfindən yerinə yetirilir. Qida gərginliyi verildikdən sonra EİM çevirici mikrosxeminin daxili kaskadları işə qoşulur. Çıxış impulslar ardıcıllığının təkrarlanma tezliyinin verici qovşağı kimi mişarvari gərginlik generatoru götürülür. Onun işçi tezliyi xarici elementlərlə təyin olunur. TL494 tipli EİM çevirici üçün tipik işəqoşulma sxemində korreksiyaedici RC dövrənin olması zəruridir. Tezlik korreksiyası EİM çeviricinin analoq hissəsinin +5V çıxış gərginliyinin kəskin keçid səviyyələrində işləməsi zamanı dayanıqlılığın saxlanılmasına xidmət edir. Çıxış səviyyəsinin kəskin dəyişməsi FK-in rəqəm elementlərinin çoxlu sayda sinxron çevrilmələri ilə əlaqədardır. Belə hallarda gərginlik sıçrayışı və ya azalması baş verə bilər ki, bu da avtotənzimləmə sistemi ilə kompensasiya edilir. Keçid momentlərində periodiik xarakterli rəqslərin yaranmaması üçün verilmiş korreksiya elementləri qurulur. Elə sxemlər də vardır ki, burada idarəedici siqnallar EİM çeviricidə əlavə gücləndirmə olmadan əlaqələndirici transformatora ötürülür. İdarəetmə sxemindən impuls siqnalların çeviricinin güc elementlərinə ötürülməsi üçün əlaqələndirici transformatorun tətbiqi universal həll hesab edilir. Belə yanaşma qida mənbəyinin II tərəf dövrəsinə qoşulmuş idarəetmə qovşağının halvanik əlaqələndirilməsini təmin edir və idarəetmə siqnalının cərəyana görə çevrilməsini yerinə yetirir. Təqdim olunan qida mənbəyi xarici həyəcanlanmalı gərginlik çeviricilərinə çevrilir. İmpuls güc gücləndiricisinin işində idarəetmə siqnallarının generasiyası EİM çevirici qovşaqla aparılır. İdarəetmə siqnalları kiçik səviyyəyə və gücə malikdir. Bu siqnalların cərəyana və gərginliyə görə gücləndirilməsi güc kaskadı ilə aparılır. İmpuls güc gücləndiricisi yarımkörpü sxemi əsasında hazırlanır. Güc kaskadının yük dövrəsini körpünün diaqonalına qoşulmuş impuls transformatoru təşkil edir. Güc transformatorunun ondan axan cərəyanın sabit təşkiledicisinin doyma halında mühafizə üçün onun dövrəsinə ardıcıl keramik kondensator qoşulur. Fərdi kompyuter üçün qida blokunun güc kaskadları yarımkörpü sxem üzrə qurulmuş çeviricilər əsasında qurulur. Yarımkörpü çeviricinin klassik sxeminə onun müxtəlif funksiyaları bir qrup elementlər üzərində müxtəlif funksiyaların yerinə yetirilməsini uzlaşdırmaq üçün istehsalçılar tərəfindən müxtəlif əlavələr daxil edilir. Bizim üçün verilmiş halda EİM idarəetmə mikrosxeminin ilkin işəburaxılmasını təmin etmək birinci dərəcəli mühüm qiymətə malikdir. Düzləndirilmiş, süzgəcdən keçirilmiş və stabilləşdirilmiş gərginlik yük dövrəsinə qida mənbəyinin II tərəf dövrələrinin çıxışından verilir. AT/XT sinifli fərdi kompyuterlərdə İQM-lərinin II tərəf dövrələri dörd nominala malik sabit gərginliklər və POWERGOOD xüsusi xidmət siqnalı hasil edilir. Əgər qida mənbəyinin işləməsi prosesində onun normal iş rejimindən müəyyən meyl olunmalar və ya onun tam onun iş rejiminin tam pozulması qeyd olunarsa, çeviricinin işləmə xüsusiyyətlərinin yoxlanılması sxemin qovşaqlarının ardıcıl qoşulması ilə mərhələlərlə aparılır. Yoxlamanın ardıcıllıqla aparılması həm nasazlığın lokalizasiyası üçün, həm də maksimal təhlükəsizliyin təmin edilməsi zəruridir. EİM ardıcıllıqların hasil olunma kaskadlarının işləməsinin yoxlanılması üzrə xüsusi işlərin yüngülləşdirilməsi üçün əvvəlcədən aşağıdakı əsas məqamlar aydınlaşdırılmalıdır.
-Verilmiş məmulatda EİM çeviriciyə qidalandırmanın hansı verilmə üsulu tətbiq edilir.
-Hansı mühafizə sxemi istifadə edilir. Bizim hal üçün TL494 mikrosxeminin dövrələrinin hansı mühafizə kaskadlarına qoşulmasını təyin etmək zəruridir. Sxemin tipinin düzgün identifikasiyası xarici qida mənbələrinin və olçmə cihazlarının düzgün qoşulmasına imkan verir.
EİM çeviricinin kaskadlarının və aralıq gücləndiricinin işləməsinin yoxlanması zamanı normal rejimdən meyletmələr müşahidə olunmursa, qidalandırıcı gərginlik güc gücləndiricisinə qoşula bilər. Yoxlamanın sonunda çeviricidən bütün qida mənbələrinin ayrılması zəruridir, həmçinin də diaqnostikanın aparılmasına hazırlıq prosesində pozulmuş bütün birləşmələrin bərpası zəruridir. İmpuls qida mənbəyinin parametrlərinə nəzarətin sonuncu mərhələsinin sabit gərginlikli əlavə sabit gərginlik mənbələrinin ayrı ayrı qovşaqlarının yalnız əvvəlcədən yoxlanıldıqdan sonara aparılır. Sonuncu mərhələdə çeviricinin bütün kaskadları nominal səviyyəli dəyişən gərginlik mənbəyinə qoşulmadan sonra yoxlanılır. Ona görə də bütün nasazlıqlar aralıq yoxlama prosesində aradan qaldırılmalıdır. Bütün funksional qovşaqların işləmə xüsusiyyətlərin yoxlanılması və ossiloqrafın tətbiqi ilə ölçmələrin aparılması və testdən keçirilən məmulatın ilkin şəbəkəyə əlaqələndirici transformator vasitəsilə qoşulması zamanı aparılır.
|
