Oʻzgarmas tok mashinasi — mexanik energiyani oʻzgarmas tok elektr energiyasiga (generator) yoki oʻzgarmas tok elektr energiyasini mexanik energiyaga (dvigatel) aylantirib beradigan elektr mashina. Ham generator, ham dvigatel sifatida ishlashi mumkin. Generatorning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga, dvigatelning ishi tokli oʻtkazgichning magnit maydoni bilan oʻzaro taʼsirlashishiga asoslangan; unda elektromagnit aylantiruvchi moment vujudga keladi. Oʻzgarmas tok mashinasim.ning aktiv qismlariga magnitli oʻzak, stator va rotor (yakor) chulgʻamlari hamda kollektor kiradi (yana q. Generator, Elektr dvigatel).
Magnit maydonini uygotish
Magnit maydon ta'sirida ramka magnit kuch chiziqlariga perpendikularjoylashishga harakat qiladi. BundaAvaВcho'tkalar kollektor qoplamalariga tegmayqoladi va ramkadan tok o'tmaydi. Lekin ramka o'z inersiyasi bilan aylanishni davomettirib, magnit kuch chiziqlariga parallel joylashib oladi . Bunda cho'tkalar kollektorplastinalariga tegib qoladi. Magnit maydon ta'sirida ramka yana perpendikular holatgakelib qolishga harakat qiladi. Shu tariqa jarayon davom etib, ramka uzluksiz aylanadi.Magnit maydon ta'sirida aylanma harakatga keltirilgan tokli ramkaning harakatirotor o'qi orqali boshqa mexanizmlarga maxsus tarzda uzatiladi.Amalda bitta ramkali rotordan iborat bo'lgan dvigatellar qo'llanilmaydi. Chunkiularda ramkaning aylanishi bir tekis bo'lmaydi va ramkaning rotor o'qini aylantirishgakuclii yetmaydi. Ramka magnit kuch chiziqlariga perpendikular vaziyatdan parallelvaziyatga kelguncha, sekin va kuchsiz aylanma harakatda bo'ladi.Amalda qo'llaniladigan elektr dvigatellarda rotor ramkasi ikkita bo'ladi. Bundaramkalar bir-biriga perpendikular qilib bitta o'qqa mahkamlanadi. Kollektorning qo-plamalari ikkita emas, balki to'rtta bo'ladi.Ikkita ramkali rotorda magnit kuch chiziqlariga parallel joylashgan birinchiramkadan tok o'tganda, magnit maydon ta'sirida u perpendikular vaziyatda bo'lishgaharakat qiladi. Birinchi ramka perpendikular vaziyatda bo'lganda, parallel vaziyatdagiikkinchi ramkadan tok o'tadi va u perpendikular vaziyatgaElektr dvigatellarning issiqlik dvigatellariga nisbatan afzal tomonlari ko'p. Birin-cliidan, elektr dvigatellari issiqlik dvigatellariga qaraganda ixcham va foydalanishuchun qulaydir, ularni istalgan qulay joyga o'rnatish mumkin. Ikkincliidan, ishla-ganda gaz, tutun va bug' chiqarmaydi. Uchinchidan, ular uchun yoqilg'i va suvningkeragi yo'q. To'rtinchidan, elektr dvigatellarning foydali ish koeffitsienti 80% dan or-tiqdir, issiqlik dvigatellarniki esa 20% dan ortmaydi
O‘zgarma tok generatorining o‘z-o‘zidan uyg‘otilishi.
|
