|
Yalpi foyda asosida taqsimlash metodi
|
| bet | 4/7 | | Sana | 06.02.2024 | | Hajmi | 34.92 Kb. | | #152292 |
Bog'liq 1- Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlani-fayllar.org 3-Boshqaruv qarorlarini qabul qilishYalpi foyda asosida taqsimlash metodi. Yalpi foyda metodi, ba’zi adabiyotlarda yalpi
marjin yoki doimiy kontributsiya foizli metodi deb ataluvchi usulda qo‘shma tannarx qo‘shma
mahsulotlarga yalpi foydaning bir xil foizi asosida taqsimlanadi. Qo‘shma mahsulotlar guruhiga
talluqli bo‘lgan yalpi foyda sotishdan olingan daromaddan ularning jami ishlab chiqarish
tannarxini ayirish orqali topiladi. Yalpi marjin foizi yalpi marjin summasini mahsulotlarni sotishdan olingan daromadga bo‘lish orqali topiladi.
Ajralish nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati (SSMBQ) asosida
taqsimlash. Bu usulda qo‘shma tannarx har bir mahsulotga ajralish nuqtasida sof sotish mumkin
bo‘lgan qiymat proporsiyasi asosida taqsimlanadi. Sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati bu ajralish
nuqtasidagi sotishilishi mumkin bo‘lgan qiymati minus sotish va distributsiya xarajatlari. Ko‘p
qo‘shma mahsulotlar ajralish nuqtasida bozorga tayyor holatga keladi, qaysiki u ajralish
nuqtasida bozor qiymatidan uni tayyor holatga keltirish jarayonlarini chegirish orqali topiladi.
Ajralish nuqtasida qiymatni baholash metodi. Agar qo‘shma mahsulot ajralish
nuqtasida bozor qiymatiga ega bo‘lmasa buxgalterlar bozor qiymatini baholashlari shart bo‘ladi.
Ajralish nuqtasida baholangan bozor qiymati bu mahsulotning bozor qiymatidan ajralish nuqtasidan keyingi tannarxni ayirish orqali topiladi.
3-savol. Ikkilamchi mahsulotlar hisobi.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, qo‘shma mahsulot va ikkilamchi mahsulot hamda chiqindi
mahsulot o‘rtasidagi farqlar ularning qiymati bilan belgilaniladi. Ikkilamchi mahsulot qo‘shma
yoki asosiy mahsulotga nisbatan kichik qiymatga ega bo‘ladi. Ikkilamchi mahsulotni chiqindi
mahsulotlardan farq qilish talab etiladi. Ikkilamchi mahsulot chiqindi mahsulotga nisbatan
iste’mol qiymati balandroq bo‘ladi va natijada uning qiymati ham yuksakroq bo‘ladi. Boshqa bir
katta farqi ikkilamchi mahsulot asosiy mahsulotdan ajralgandan so‘ng yana qayta ishlanishi
mumkin, qaysiki bu qo‘shimcha material, mehnat va ustama xarajatlarni sarflashni zaruriyat
qilib qo‘yadi. Chiqindi mahsulotlar esa qayta ishlanmaydi.
Ikkilamchi mahsulotning sotishdan olingan daromadlarni ikkita ko‘rsatkichga ajratish
mumkin: 1) Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan yalpi daromad. Bu ko‘rsatkich ikkilamchi
mahsulotni sotishdan tushgan yalpi tushum bilan belgilanadi; 2) Ikkilamchi mahsulotni
sotishdan olingan sof daromad. Bu ko‘rsatkich ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan yalpi
daromaddan ajralish nuqtasidan keyin qayta ishlash bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni
chegirish orqali topiladi.
Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad qo‘shma mahsulotning sotish
tannarxi yoki ajralish nuqtasigacha amalga oshirilgan qo‘shma tannarxning kamayishiga olib
boriladi.
Ikkilamchi mahsulotni hisobga olishning ikkita usuli amal qiladi:
1)
Ikkilamchi mahsulot sotishdan olingan sof daromadni qo‘shma mahsulotning sotish
tannarxining kamayishiga olib borishi usuli;
2)
Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daroadni ajralish nuqtasigacha amalga
oshirilgan qo‘shma tannarxning kamayishiga olib borish usuli.
Ushbu usullarning qo‘llanilishini amaliy misollarda ko‘rib o‘taylik. Masalan, ishlab
chiqarish jarayoni natijasida asosiy mahsulot va ikkilamchi mahsulot olinadi. Yanvar oyi
davomida 1,000 birlik mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi quyidagicha shakllandi:
To‘g‘ridan-to‘g‘ri material 23,000 p.b.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri mehnat 17,000
Ustama ishlab chiqarish 15,000
|
| |
