|
Radioelektron qurilmalar video signal modulyatsiyasi
|
| bet | 4/8 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 0,83 Mb. | | #248410 |
K() = K · e j( ). (5)
Bu yerda: K() — kuchaytirish koeffitsiyentining moduli;
() = 2—1 — kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi
faza farqi. Ko‘pincha kuchaytirish koeffitsiyenti «bel» degan birlikda o‘lchanadi. Bir «bel» kuchaytirish deganda chiqish va kirish quvvatlari nisbatining o‘nli logarifmi birga teng bo‘lgan kattalik tushuniladi, ya’ni nisbatning absolut qiymati 10:1 dir.
Quvvat bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti bellarda quyidagicha ifodalanadi:
(6)
«Bel» juda katta miqdor hisoblanadi. Shuning uchun amalda undan o‘n marta kichik miqdor — detsibel ishlatiladi:
(7)
formula asosida tok va kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyentlarining detsibellarda o‘lchangan ifodasiga o‘tish mumkin:
(8)
Rezistiv-sig‘imli kuchaytirish kaskadi.
Radiopriyomnikda yoki televizion qurilmani ovoz kanalining past chastotali signalining kuchaytirgich bloki- da, signal kuchlanishini kuchaytirgich kaskadida yoki biðolar tranzistori umumiy emitter uslubida ulanib, yoki uniðolar tranzistori umumiy istok uslubida ulanadi.
2.2.-rasm. RC-kuchaytirgich:
a—bipolar tranzistorda; b—unipolar tranzistorda.
Kuchlanish kuchaytirgich kaskadidagi rezistorlar, kondensatorlar, tranzistorlarda tuzilgan prinsiðial sxema, odatda, RC-kuchaytirgich deb ham ataladi. Bu sxemalarda tranzistorlarning kollektor yuklamasi sifatida registorlar qo‘llaniladi.
Bu turdagi kuchaytirgichlarda passiv elementlar turli xil vazifalarni bajaradi.
Prinsioial sxemani ko‘radigan bo‘lsak, passiv zanjirlar- dan va kuchaytirgichning o‘zgarmas tok bo‘yicha, qolgan radiodetallar esa o‘zgaruvchan tok bo‘yicha ish rejimini belgilaydi.
Kuchaytirish jarayonida boshqaruvchi elementning chiqishida (kollektorda, stokda) kattaligiga o‘zgaruvchan kuchlanish kattaligi yaqin bo‘lgan o‘zgarmas kuchlanish mavjud bo‘ladi. Bu kuchlanish keyin kuchaytirish kaskadi- ning kirish zanjiriga uzatilsa, uning o‘zgarmas tok bo‘yicha ish rejimi buziladi. Bundan qutilish uchun kuchaytirgich kaskadlarining orasiga kondensator ulanadi. Uni ajratuvchi kondensator (C) deb ataladi. U o‘zgaruvchan tashkil etuv- chi bo‘yicha kuchaytirgichning chiqishini keyingi kaskad- ning kirishi bilan bog‘laydi, o‘zgarmas tashkil etuvchi tokni esa o‘tkazmaydi. Shunga ko‘ra RC-kuchaytirgich sig‘im bog‘lanishli kuchaytirgich deb ham ataladi.
Ularning grafiklari 2.4-rasmda ko‘rsatilgan. Unda fazaviy xarakteristikaning chastota o‘qi Ï sathga to‘g‘ri keladi. Chunki kuchaytiruvchi elementning chiqish va kirish kuchlanishlari orasidagi faza 180° ga tengdir. Ifodadan ko‘rinadiki, kuchaytirish koeffitsiyenti va faza siljishi chastotaga bog‘liq kattalikdir. Bu bog‘lanishni qavs ichidagi ifoda belgilaydi va u qandaydir 0chastotada nolga teng bo‘ladi. Bu sxemadagi energiya to‘plovchi K va K0 elementlarning ta’sirlari o‘zaro teng va qarama-qarshi yo‘na- lishda bo‘lishini ko‘rsatadi.
Kuchaytirgichlardagi teskari aloqalar.
Radioelektron qurilmalarning prinsioial sxemalarida kuchaytirilayotgan signal kuchlanishini birmuncha ko‘pay- tirishda yoki birmuncha kamaytirishda teskari bog‘lanish qo‘llaniladi.
Teskari aloqa deyilganda radioelektron qurilmaning chiqish va kirish zanjirlari orasidagi bog‘lanish tushuniladi. Qurilmaning kuchaytirgichlarida kirish signali va tes-kari bog‘lanish tufayli chiqishdan kirishga kelgan signallar orasidagi faza farqiga qarab, teskari aloqa musbat yoki manfiy bo‘lishi mumkin.
Agarda signallar fazasi mos kelsa, u holda kuchaytir- gichning kuchaytirish koeffitsiyenti 2.5-rasmda ko‘rsatilganidek ortadi.
2.5-rasm
Bu sxemada kuchaytirilayotgan signal kaskadlararo bo‘luvchan kondensator C2 orqali VT1 tranzistorning bazasiga teskari aloqa zanjiri bo‘yicha boradi. Qayta berilayotgan signalning fazasi VT1 tranzistorning bazasiga berilayotgan signal fazasi bilan mos kelishi chiqayotgan signal uning kuchaytirish koeffitsiyentini ko‘paytiradi, shu sababli teskari aloqa deb tushuniladi.
Tanlovchan kuchaytirgichlar.
Radioelektron apparaturalarda tanlovchan kuchaytir- gichlar berilayotgan signallarni ingichka interval orasida chastotasini kuchaytirish uchun mo‘ljallangan.
Tanlovchan kuchaytirgichlarda, odatda, RC-zanjirlar qo‘llaniladi.
Operatsion kuchaytirgichga bajarilgan manfiy teskari bog‘lanish zanjirida polosa filtr qo‘llanilgan tanlovchan kuchaytirgich prinsiðial sxemasining ishlashini ko‘rib chiqamiz (2.7-rasm)..
Bu turdagi kuchaytirgich ma’lum intervaldagi sig- nallardan tashqari, hamma chastota signallarni ku- chaytiradi. Manfiy teskari bog‘langan signal rezistor R4 va polosa R2R3C2C3 filtr orqali berilishdagi signalning
2.7-rasm.
teng bo‘ladi. Tanlovchan kuchaytirgich sxemasi berilayotgan signalni uch barobar kuchaytirishi ma’lum bo‘ladi.
O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari.
Ko‘pincha avtomatik nazorat va boshqarish, radioo‘l- chash sistemalari kabi radioelektron qurilmalarda tok kuchi va kuchlanishning o‘ta sust (Gersning bo‘laklariga teng chastotali) o‘zgarishlarini kuchaytirish talab etadi. Bunday tebranishlarni kuchaytirish uchun qo‘llaniladigan kuchay- tirgichning o‘tkazish sohasi noldan (n = 0) boshlanishi kerak. Shunga ko‘ra o‘tkazish sohasi n = 0 dan biror n qiymatgacha yetadigan past chastotali kuchaytirgich o‘z- garmas tok kuchaytirgich (O‘TK) deb ataladi.
O‘TKning xarakterli belgisi shuki, ularda tashqi yukla- ma zanjiriga (keyingi kaskadga) kuchaytirilgan tebranish-ning ham o‘zgarmas, ham o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi uzatiladi. Shuning uchun bog‘lovchi zanjirning o‘tkazish sohasi quyi chastota tomonidan chegaralanmagan bo‘lishi kerak. Bu yuqorida ko‘rilgan kuchaytirgichlardagi kabi kaskadlar orasida ajratuvchi kondensator yoki transforma- torlardan foydalanish mumkin emas degani. O‘TKning kaskadlari o‘zaro asosiy bog‘lanishda bo‘ladi. Uning eng sodda usuli bir kaskadning chiqishini keyingi kaskadning kirishiga bevosita tutashtirishdir. Lekin bunday ulanish har bir kaskadning o‘zgarmas tok rejimi bo‘yichi ish rejimini o‘zgartirib yuboradi. Shuning uchun ularni moslash chorasi
2.8-rasm
ko‘rilishi shart. Ulardan biri sxemaga tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanish kiritishdir. 2.8-rasmda ikki kaskadli O‘TKning sodda sxemasi ko‘rsatilgan. Unda T1 tranzistorning kollektori T1 tranzistorning bazasi bilan bevosita tutashtirilgan.
Shuning uchun ularning potensiallari o‘zaro teng bo‘ladi. Bazalarda beriladigan kuchlanishi esa, son jihatdan kollektor kuchlanishi bilan keyingi kaskadning emitter kuchlanishi ayirmasiga teng. Masalan, T2 tranzistor uchun Ub2 = Uk1—Ue2, bunda Ue2 = Ie1— Re2 va hokazo. Shuning uchun baza kuchlanishning kerakli qiymatini Re rezistor qarshiligini o‘zgartirib tanlash mumkin. Lekin bazadagi siljitish kuchlanishining qiymati katta emas (voltning bo‘- laklari), ya’ni Uk>>Ub. Shuning uchun tarmoqdagi tok Ie1 = Ie2 bo‘lishi uchun Re ni orttirish, Rk ni kichraytirish kerak. Ikkala holda ham kuchaytirish koeffitsiyenti kichrayadi.
Chunki Re ning ortishi tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘la- nish chuqurligini orttiradi. Demak, umumiy kuchaytirishni orttirish uchun kaskadlar sonini ko‘paytirish maqsadga muvofiq emas.
O‘TKning asosiy kamchiligi ishining nostabilligidir. Manba kuchlanishining o‘zgarishi, sxema elementdir. Manba kuchlanishining o‘zgarishi, sxema elementlarining o‘zgarishi va boshqalar kuchaytirgichning ichki zanjiridagi tok kuchi va kuchlanishni o‘zgartiradi.
Quvvat kuchaytirgichlar.
Radioelektron qurilmalarda ishlatilayotgan kuchaytirgich elementlari qanday bo‘lishidan qat’i nazar quvvat kuchay- tirgichlarning sxemasi bir taktli quvvat kuchaytirgich yoki ikki taktli quvvat kuchaytirgich sxemasida tuziladi.
Quvvat kuchaytirgichlari qurilmalardagi kuchaytirish pog‘onasining so‘nggi bosqichidagi kuchaytirgich hisobla- nadi. Shuning uchun ular oxirgi kaskad yoki chiqish kaskadi deb ataladi. Quvvat kuchaytirgichlarning asosiy vazifasi qurilmaning iste’molchisini eng katta va kerakli miqdordagi quvvatga ega bo‘lgan signal bilan ta’minlashdir. Shu sababli undan chiqqan signal bevosita iste’molchiga beriladi. Kuchaytirgichning chiqish qarshiligi biror usulda iste’molchining qarshiligiga moslanadi. Qarshiliklarni moslashtirish maqsadida, moslovchi kondensator yoki moslovchi transformatorlar qo‘llanilishi mumkin. Umuman olganda, tranzistorli kuchaytirgichlar uch xil kuchaytirish rejimida ishlaydi: A, B va AB.A sinfdagi kuchaytirishda chiqish toki kuchaytirilayotgan signalning butun davri davomida oqib turadi. Chiqish toki signalning faqat yarim davridan oqib tursa B sinfdagi kuchaytirish deyiladi. Chiqish toki yarim davrga nisbatan ko‘proq vaqt oqib turadigan rejim AB sinfdagi kuchaytirish deb ataladi. AB va B rejimda ikki taktli kuchaytirgichlar ishlaydi. Ularning foydali ish koeffitsiyenti 50% dan ortadi. Kuchaytirgichlarning transformatorsiz sxemasi kichik o‘lchamli chastota diapazoni kengroq bo‘ladi. Ularni oldingi bosqich bilan bevosita ulash mumkin. Shu bois ularni o‘zgarmas tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanishga kiritish mumkin.
Transformatorsiz sxemalar ularda qo‘llanilgan tranzis- torlarning o‘tkazuvchanligi, ulanish usuli, ish rejimi (AB va B) hamda oldingi-keyingi kaskadlar bilan bog‘lanish usuliga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Shulardan turli o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan tranzistorli sxemalarning parametrlari boshqalariga nisbatan yaxshiroq bo‘ladi.
Bir diodli o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan tranzistorlar- dan yig‘ilgan kuchaytirgich nosimmetrik bo‘ladi. Chunki ular turli sxemada (odatda, UE va UK) ulanadi. Nochi- ziqli buzilishlarni yo‘qotish uchun manfiy teskari bog‘la- nish kiritishga to‘g‘ri keladi. Bu esa, o‘z navbatida, yangi dinamik buzilishlarni hosil qiladi. Ikki taktli sxemada chiqish qarshiligi kichik bo‘lishi uchun uni UK sxema bo‘yicha yig‘iladi (2.9-rasm).
Dastlabki tok va kuchlanishi bo‘yicha kuchaytirish VT1 tranzistorli sxemada bajariladi. VT3 va VT2 lar o‘zaro simmetrik emitter takrorlagichlari bo‘lib, signalni tok bo‘yi- cha kuchaytiradi. VT3 va VT4 tranzistorlarda siljish kuchlanishi R1 qarshilik orqali beriladi. Kuchlanishni bunday usulda berish sodda bo‘lsa-da, R1 qarshilikni tanlashni taqozo qiladi. Tovush hosil qiluvchi dinamik, VT3 va VT2 tranzistor emitterlari va C2 kondensator tutashgan nuqtalarning oralig‘iga ulangan. Kondensator va dinamikni bunday usulda ulash ko‘priksimon ulash deb atalib, sxema tok manbayiga ulanib vaqtida tokning keskin ortishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Chiqish transformatori bo‘lmagan kuchaytirgichlarni hisoblash quyidagicha boradi.
2.9-rasm
Agar tranzistor tanlanmagan bo‘lsa, ishni yuklama- dagi kuchlanishning maksimal qiymatini aniqlashdan boshlanadi:
|
| |
