18
qarang). Molekulyar-genetik tahlil oʻtkazish uchun baliqlar oʻng koʻkrak suzgich
qanotidan toʻqima kesib olindi va -20°C temperaturada, 96% li spirtda saqlandi.
Baliq namunalari esa morfometrik koʻrsatkichlarini oʻlchash maqsadida 10% li
formaldegid eritmasida fiksatsiya qilindi. Olinlan har bir namuna Janubiy-gʻarbiy
universitet (SWU) ning Hayot fanlari fakulteti Chuchuk suv baliqlarini koʻpaytirish
va rivojlantirish ilmiy laboratoriyasining kollektsiyasida SWU23072019373 va
SWU02082019531
raqamlari ostida saqlanmoqda.
6-rasm
.
Gobio sibiricus
, SWU
23072019373
, 56 mm TL Qoratogʻdaryo
DNK ekstraktsiyasi koʻkrak suzgich qanotidan
erituvchi K-proteinaza
qoʻllagan holda standart fenol-xloroform uslubida amalga oshirildi
(Sambrook J.,
Russell D.W., (2001)).
Mitoxondrial sitoxrom oksidaza I (COI) genining PZR
amplifikatsiyasi uchun Ivanova et al. (2007) tomonidan taklif qilingan VF2_t1 TGT
AAA ACG ACG GCC AGT CAA CCA ACC ACA AAG ACA TTG GCA C va
FR1d_t1 CAG GAA ACA GCT ATG ACA CCT CAG GGT GTC CGA ARA AYC
ARA A. praymerlaridan foydalanildi. PZR mahsulotlari 10 ng DNK namunasi, har
bir praymerdan 1 μl, 12,5 μl Taq Master Mix (Novoprotein, Guangdong, Xitoy) va
ddH
2
O dan iborat, jami 25 μl ni tashkil etdi. PZR dagi termal siklik jarayonlar ketma-
ketligi quyidagicha boʻldi: dastlab 3 min. 94°C; shundan soʻng jami 35 siklda 20 sek.
94°C, 45 sek. 54°C va 1 min. 10 sek. 72°C hamda yakuniy jarayon 7 min. 72°C
davom etdi.
Sekvenslash VF2_t1 va FR1d_t1 praymerlari
yordamida oldinga va qarama-
qarshi yoʻnalishlarda amalga oshirildi. Boshqa
Gobio
turlarining COI ketma-ketligi
NCBI GenBank dan olingan.
G. conocephalus
tashqi guruh sifatida foydalanildi.
Soʻngra genetik masofalar (K2P) hisoblab chiqildi va MEGA 7 yordamida
filogenetik yordamida filogenetik yaqinliklarni oʻrganish uchun 1000
ta yuklash
nusxasi bilan maksimal ehtimollik (ML) daraxti yaratildi (Kumar, S. et al.,(2016)).
Bayes xulosasi (BI) tahlil MrBayes 3.2 yordamida oʻtkazildi (Ronquist, F. et al.,
(2012)).
Molekulyar tahlilda filogenetik daraxt Zarafshon daryosidan
topilgan
G.
nigrescens
(GenBank xos raqamlari: MN810111, MN810112) Eronning Hari
daryosidagi
G. nigrescens
(K2P masofasi 0,54%)
bilan hamda Surxondaryo
havzasidan topilgan
G. sibiricus
(GenBank xos raqami: MN810110)
Ob daryosi
(Rossiya), Irtish daryosi va Balxash koʻli (Qozogʻiston) dagi
G. sibiricus
(K2P
masofasi 0,51%) lar bilan oʻzaro bir kladada joylashganligi ma’lum boʻldi.
19
Oʻzbekiston ichki suv havzalarida tarqalgan
G. sibiricus
va
G.
lepidolaemus
lar (GenBank xos raqamlari: MN810113, MN810114) bir-biriga juda
yaqin joylashgan va 0,72% K2P masofasi bilan ajralib turadi.
G. nigrescens
va
G.
sibiricus
ning COI ketma-ketligi orasidagi genetik farqlar
G. lepidolaemus
ning COI
ketma-ketligi bilan taqqoslanganda mos ravishda 6,34% va 7,01% ni tashkil etdi.
Gobio
urugʻi vakillari ustida olib borilgan tadqiqot natijalari shuni koʻsatdiki
G. sibiricus
va
G. nigrescens
lar Ob, Yenisey. Nura va Hari daryolarida uchrashi
bilan bir qatorda Amudaryo havzasida ham ilk bor qayd etildi. Bizning molekulyar-
filogenetik tadqiqotlarimiz ham
G. nigrescens
G. gobio
ga yaqin emas degan da’voni
yana bir bor tasdiqladi (7-rasmga qarang).
7-rasm
.
G. sibiricus
va
G. nigrescens
larning filogenetik daraxtda
joylashishi.
Uchinchi bobning uchinchi boʻlimida Surxondaryo
havzasi ixtiofaunasining
taksonomiyasi noaniq turlari (
Schizothorax
sp.,
Rhinogobius
sp
.
,
Glyptosternon
oschanini.
) tavsiflangan. Ushbu turlardan
Schizothorax
sp. turi Surxondaryo
havzasining yuqori oqimidagi Qoratogʻ, Toʻpalang, Sangardak va Xoʻjaipok
daryolarida tarqalgan. Sheraliev & Peng (2021)
tomonidan olib borilgan
tadqiqotlarga koʻra ushbu turlarning taksonomiyasi hozircha noaniq boʻlganligi
sababli sp. deb nomlash tavsiya etildi.
Toʻrtinchi bob Surxondaryo havzasi baliqlarini muhofaza qilish masalalari
boʻlib, ushbu bobda Surxondaryo havzasidagi Oʻzbekiston Respublikasi Qizil
kitobiga kiritilgan
baliq turlari tahlili, Surxondaryo havzasidagi baliqlarga ta’sir
20
qiluvchi cheklovchi omillar va havzaning kamyob va endemik turlari
muhofazasining ilmiy asoslari kabi boʻlimlardan iborat.
