|
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral, 2021 yilBog'liq 33 Kurpayanidi Ilyosov fransuz tili mustaqil ta\'lim“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral, 2021 yil
314
1/2021
(№
00051)
http://iqtisodiyot.tsue.uz
foiziga egadir. Facebook global ijtimoiy media bozorining uchdan ikki qismini tashkil qiladi va
dunyo iqtisodiyotining 90 foizidan ortig‘ida eng yaxshi ijtimoiy media platformasi
hisoblanadi. Amazon dunyodagi onlayn chakana savdo faoliyatining qariyb 40 foiz ulushiga
ega va uning Amazon Web Services global bulut infratuzilmasi xizmatlari bozoridagi ulushi
ham shuncha ulushni tashkil etadi. Xitoyda WeChat (Tencentga tegishli) bir milliarddan ortiq
faol foydalanuvchilarga ega va Alipay (Alibaba) bilan birgalikda uning to‘lov yechimi deyarli
butun Xitoy bozorini mobil to‘lovlar uchun egallab oldi. Shu bilan birga, Alibaba Xitoy
elektron tijorat bozorining qariyb 60 foiziga ega.
Ushbu raqamli gigantlarning dominantlikka tezda ko‘tarilishini tushuntirishga bir
nechta omillar yordam beradi:
-
tarmoq effekti bilan bog‘liq (ya’ni, platformada qancha ko‘p foydalanuvchilar bo‘lsa,
bu hamma uchun qadrli bo‘ladi);
-
platformalarni ma’lumotlarni to‘plash, boshqarish va tahlil qilish qobiliyati tarmoq
effekti singari, ko‘proq foydalanuvchilar ko‘proq ma’lumotni anglatadi va ko‘proq
ma’lumotlar potensial raqiblarni ortda qoldirib, birinchi darajadagi afzalliklar va katta
kapitallashtirish qobiliyatini anglatadi;
-
platforma tortishishni boshlagan va turli xil integratsiyalangan xizmatlarni taklif qila
boshlaganidan so‘ng, muqobil xizmat ko‘rsatuvchi provayderga o‘tishda foydalanuvchilar
uchun xarajatlar o‘sishni boshlaydi.
Global raqamli platformalar potensial raqobatchilarni jalb qilish va qo‘shimcha
mahsulotlar yoki xizmatlarni kengaytirish orqali raqobatdosh pozitsiyalarini mustahkamlash
uchun choralar ko‘rdi. Raqamli platformalar tomonidan Microsoftning LinkedInni egallashi
va Facebookning WhatsAppni sotib olishidir. Alphabet (Google) va Microsoft tegishli
ravishda Motorola va Nokia kompaniyalarini sotib olib, telekommunikatsiya uskunalariga
sarmoya kiritdilar. Yirik platformalar, shuningdek, chakana savdo, reklama va marketing
sanoatida hamda noturar ko‘chmas mulk sohalarida boshqa yirik xaridlarni amalga oshirdi.
Raqamli iqtisodiyot ishlashi uchun siyosat ko‘plab mamlakatlarning birgalikdagi
harakatlariga bog‘liq. Bu mavjud siyosat, qonunlar va me’yoriy hujjatlarni moslashtirish,
ko‘plab sohalarda yangilarini qabul qilishni talab qiladigan katta vazifadir. Ko‘plab
mamlakatlar uchun raqamli iqtisodiyot va uning uzoq muddatli oqibatlari mavxum bo‘lib
qolmoqda.
Ayrim muammolar milliy siyosat va strategiyalar orqali hal qilinishi mumkin bo‘lsada,
raqamli iqtisodiyotning global tabiati ko‘proq darajadagi muloqot, konsensus va xalqaro
miqyosda siyosat olib borishni talab qiladi.
Ma’lumotlar maxfiyligi va ma’lumotlar xavfsizligi alohida e’tibor talab qiladi. Shaxsiy
ma’lumotlar o‘g‘irlanishiga qarshi kurashish, shaxsiy ma’lumotlarning qanday to‘planishi,
ishlatilishi, uzatilishi yoki olib tashlanishi bo‘yicha qoidalar o‘rnatilishi va raqamli
iqtisodiyotga asoslangan biznes modellari butun jamiyatga daromad keltirishi uchun qonun
va qoidalar zarur. 2018-yil may oyida kuchga kirgan Yevropa Ittifoqining “Ma’lumotni
himoyalashning umumiy qoidalari” (General Data Protection Regulation) bugungi kunda
global ahamiyatga ega ma’lumotlarni himoya qilishning keng qamrovli yondashuvidir.
Raqamlashtirish turli mamlakatlarga har xil ta’sir qiladi va individual hukumatlar turli
xil qonuniy davlat siyosatining maqsadlarini bajarish uchun raqamli iqtisodiyotni tartibga
solish uchun siyosiy maydonni talab qiladi. Raqamli ma’lumotlarga ishlov berish va tartibga
solish murakkab, chunki ular inson huquqlari, savdo, iqtisodiy qiymatni yaratish va egallash,
huquqni muhofaza qilish va milliy xavfsizlikka tegishli. Ushbu turli o‘lchovlarni hisobga
oladigan siyosatni shakllantirish qiyin, ammo shunga qaramay zarurdir. Bundan tashqari,
|
| |
