152
Mehnat muhofazasi - inson ning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat-
salomatligi va ish qobilyatining saqlanishiga qaratilgan tadbirlar. Qonun
hujjatlarida mehnat jarayonida qoʻllaniladigan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, texnik,
sanitariya-gigiyena, davolash-profilaktika chora tadbirlari belgilab qoʻyiladi.
Mehnat qiluvchi shaxs xavfsizligi, salomatligi, mehnat qilish qobiliyatini
himoyalash, sogʻlom mehnat sharoitlari yaratish, kasb kasalliklari yuz berish
xavfini oldini olish, ishlab chiqarishda jarohatlanishlarga yoʻl qoʻymaslik
kabilar
mehnat muhofazasi oldidagi vazifalar hisoblanadi.
OʻzRda xavfsiz va qulay mehnat sharoitida ishlash yuzasidan fuqarolarning
huquqlari Konstitutsiyada (37-modda) mustahkamlanib qoʻyilgan. Ushbu
konstitutsiyaviy kafolatni amalda roʻyobga chiqarilishiga
qaratilgan aniq chora
tadbirlar OʻzR ning Mehnat kodeksida, "Mehnatni muhofaza qilish toʻgʻrisida"gi
qonun (1993 yil 6 may)da, boshqa bir qator qonunlar va qonun osti normativ
hujjatlarida belgilangan. Oʻzbekistonda Mehnat muhofazasi uchun katta
moliyaviy
mablagʻlar ajratiladi va oʻzlashtiriladi. Sogʻlom va xavfsiz mehnat sharoitida
mehnat qilish huquqi OʻzR fuqarolarining eng asosiy mehnat huquqlaridan boʻlib
hisoblanadi. Mehnat muhofazasiga oid talablar va standartlar Mehnat kodeksi,
"Mehnatni muhofaza qilish toʻgʻrisida"gi qonun talablari asosida ishlab
chiqariladigan korxona va tashkilotlarning ichki mehnat tartibi qoidalari, jamoa
shartnomalari, tarmoq yoki mintaqaviy jamoa kelishuvlari, korxonalarning boshqa
ichki normativ huquqiy hujjatlarida, muayyan soha, kasb, ish joylariga oid boʻlgan
Mehnat muhofazasi standartlarida belgilab qoʻyiladi. Mulkchilik shakli va xoʻjalik
yuritish usulidan qatʼiy nazar
barcha korxona, muassasa, tashkilotlar oʻz xodimlari
uchun sogʻlom va xavfsiz mehnat sharoitini yaratishi, xavfsizlik texnikasi
choralarini koʻrishi, mehnatni muhofaza qilish xizmatlarini tashkil etishi, boshqa
tashkiliy texnik tadbirlarni amalga oshirishi shart.
Mehnat muhofazasi qoidalariga rioya etilishi maxsus davlat organlari va
jamoatchilik tomonidan nazorat qilib boriladi. Qonunlarga, shu jumladan, Mehnat
muhofazasiga oid qonunlarga rioya etilishi ustidan OʻzR Bosh prokurori va unga
boʻysunuvchi prokurorlar umumiy nazorat olib boradi. Mehnat muhofazasi
haqidagi qonun talablarini buzgan korxonalarga moliyaviy-iqtisodiy jazo choralari,
ularning mansabdor shaxslariga nisbatan esa institutizomiy?, maʼmuriy-huquqiy,
jinoiy javobgarliklar qoʻllanishi, ular aybi bilan yetkazilgan moddiy zararlar
qoplantirilishi mumkin.
Texnologik jarayon yuqori haroratda va bosimda berilishini hisobga olib,
asbob-uskunalarni zichligi va chegara germitikligiga etibor berish nazarda tutilgan.
Qizib ketishi mumkin bo’lgan yuzalarni past harorat darajasida
shovqin va
tebranish hosil qiluvchi asbob-uskunalar alohida xonalarda joylashtirishni
shovqinni o’tuvchi materiallar bilan to’sish tebranish beruvchi asbob-uskunalarni
ostiga amortizatorlar qo’yilishi hisobga olinadi.
Shu bilan birga asbob-uskunalarni vaqtida tamirlash, statistik va
dinamik
sinovlardan o’tkazish labaratoriyasi usullar bilan shovqin darajasini 80 detsi
balldan oshib ketmasligi kerak. Texnologik jarayonni havfsizligini taminlash, ish
unumdorligini oshirish, ishchilar sog’ligini saqlash, halokat va baxtsiz hodisalarni
oldini olishda, ish joylarini to’g’ri va yetarli yoritish katta ahamiyatga egadir.
Shu tufayli bu ishlab chiqarish korxonasida quyidagilrani yoritish hisobga
olingan: tabiiy, suniy, aralashma va avariya uchun yoritilganlikdir, tabiiy yoritilgan
153
koeffitsienti SN i ‘ II -4-19 asosida IV-razryad uchun 1,5-2,0%.
To’la toza va ish kiyimi uchun gardiroblar bilan jihozlangan, ularning o’lchami
175 x 65 x 65 sm bo’lib, jihozlanishi ularning soni bir smena uchun 12 taga teng
bo’lishi hisobga olingan.
Ishlab chiqarish xonalarni maksimal mexanizatsiyalashtirish va
avtomatlashtirish elektr tokiga nisbatan befarq bo’lmasligi, havfsizlik chora-
tadbirlari amalga oshiriladi.
Elektro shikastlanishni oldini olish va ogohlantirishda yerga ulanuvchi himoya
simlarini joylashtirish katta ahamiyatga ega. Bunday himoya
turi elektr uskunalari
reaktorni elektr o’tkazadigan po’lat quvurlar simlarini metall sim yoki platina
orqali yerga (ulab) bog’lash bilan amalga oshiriladi.
Bu ishlab chiqarish korxonasi elektr tokiga nisbatan yuqori havfli binolar
tarkibiga kiradi Shunga asosan elektr asbob-uskunalari ustiga qoplangan maxsus
sunhiy yoritgichlar sifatida portlash va yonishga bardoshligi bo’lgan V
3
G-100, V
3
G- 300 yoritgichlar krepektorlarni ishlatish tavsiya etiladi.
Avariya holatini hisobga
olib turib, asosiy ish joylarda insonlarni evakuatsiya
qilish maqsadida sex uchun mo’ljallangan yoritilganlikni 10 % miqdorda sex
uchun akumlyator yordamida ishlaydigan 0,3 ÷ 0,5 G
ts
kuchga ega yoritgichlar
o’rnatilishi hisobga olingan.
Yopiq ishlab chiqarish xonalarida normal metreologik iqlimli sharoit yaratish
uchun va ortiqcha issiqlik, namlik va zaharli moddalardan himoya
qilish
maqsadida ushbu polietilentereptalatni reaksiya jarayoni havo almashinish normasi
6 ÷ 20 teng bo’lgan suniy havo almashtirgichlar tavsiya etiladi.
Sanitariya va gigiena talablariga muvofiq ushbu korxonada ishchi va
xizmatchilar uchun sanitar-maishiy xonalar erkaklar va ayollar uchun alohida
qurilish va unda har bir ishchi uchun 2-bo’linmadan tashkil topgan maxsus
qoplamalari bilan quvurlarni ustki qoplamalar bilan eng kamida yuzadagi haroratni
36 ÷ 38
o
S gacha olib kelish ishlab chiqarishda xizmatchilarni tasodifiy jarohat va
baxtsiz hodisalardan saqlaydi. Shu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida
qizigan yuzalarni issiqlikdan himoyalash maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga
korxonada
ishlaydiganlar uchun
shaxsiy himoya vositalarni, ko’z oynak, qo’lqop, ustbosh, gazniqob, respekatorlar
va boshqa vositalarni tavsiya qiladi.
Ishlab chiqarish korxonalariga asbob-uskunalardan masalan: reaktorlar,
nasoslar, elektromatorlar va adsorber va absorberlar ishlashi Texnologik
jarayonlarni yuqori darajada shovqin va tebranish hosil bo’lishi mumkin. Buning
natijasida ishchi va xizmatchilar bedavo kasb kasalliklariga duchor bo’lishi
mumkin. Shunga asosan ushbu loyihada tanlangan elektr asbob-uskunalari tuzilishi
qonun-qoidalari PUE-76 javob beradigan xillarni tanlash maqsadida har bir bo’lim
sexlarida ishlaydigan ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan taminlash nazarda
tutilgan.
Sanoat korxonalarida yashinning birlamchi va ikkilamchi tasiri natijasida sodir
bo’ladigan yonish, portlash, buzilish kabi hodisalarning oldini olish maqsadida
305- 79 ga asosan muhim chora-tadbirlar ko’riladi
