|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI “ISHLAB CHIQARISHDA BOSHQARUV “ FAKULTETI IQTISODIYOT KAFEDRASI
INNOVATSIYON IQTISODIYOT FANIDAN TAYYORLAGAN
REFERATI
MAVZU: SANOAT KORXONALARINING INNOVATSION FAOLIYATI SAMARALIGINI OSHIRISH.
TOPSHIRDI: 72E-20I GURUH TALABASI USMONOV SH
REJA:
1. Milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya qilishda sanoat korxonalarining o‘rni
2. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan investisiya siyosati.
3. Sanoat korxonalarini modernizatsiya qilishga kapital qo‘yilmalarni jalb qilish holati tahlili
Kirish
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan davrdan to hozirgacha milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida muhim o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Korxonalarda mehnatni tashkil etish va uning samaradorligini oshirish yo'llari muhim muammolardan biri bo'lib qolmoqda. Xalq farovonligini yuksaltirish Respublikamiz Prezidenti tomonidan belgilab berilgan iqtisodiy islohotlarning bosh maqsadidir. Bu vazifani muvaffaqiyatli hal etish keng ko‘lamli ijtimoiy-iqtisodiy muammolar yechimini topishni taqozo etadi. Ma’lumki, xalq xo‘jaligi ishlab chiqarishida, jamiyatning turli soha va qatlamlarida, ish joylarida korxonalar ishini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish, tashkil etish, moddiy-texnik bazasini mustahkamlash taraqqiyotni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. .
1. Milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya qilishda sanoat korxonalarining roli
O‘zbekiston iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya qilish hisobiga sanoat ulushini oshirish, mahalliy xomashyo resurslaridan oqilona foydalanishni yo‘lga qo‘yish.
Mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan ushbu vazifalarni amalga oshirishda korxonalarga katta ahamiyat berilmoqda, ular iqtisodiyotning asosiy ishlab chiqarish bo‘g‘ini bo‘lib, mahsulot ishlab chiqarish va maxsus xizmatlar ko‘rsatish hisobiga iste’molchilar talabini ham qondirmoqda.
Sanoat korxonasi ijtimoiy ishlab chiqarishning asosiy tarmog'i bo'lib, unda ilmiy iqtisodiyotning asosiy iqtisodiy masalalari hal etiladi.
Mahsulot yaratish va xizmatlar ko'rsatish deganda ma'lum texnologik jarayonlar, mehnat materiallari, odamlarning ijtimoiy mehnat taqsimoti va kooperatsiya asosidagi bilim va ko'nikmalari asosida mustaqil ravishda amalga oshiriladigan tizim tushuniladi.
Korxonada ish o'rinlarini yaratish ish haqi to'laydi, soliq to'lash orqali davlat va ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishda ishtirok etuvchi ob'ekt hisoblanadi.
Ishlab chiqarish jarayonlari va ishchining ishlab chiqarish vositalari o'rtasidagi o'zaro ta'sir korxonada amalga oshiriladi. Sanoat korxonasi
o'z faoliyatini mustaqil boshqaradi , qolgan qismini soliq va boshqa to'lovlarni to'lagandan keyin, ishlab chiqarilgan mahsulotning sof foydasini sarflaydi.
Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning hajmi va assortimenti, xilma-xilligi, xomashyo yetkazib beruvchilar va xaridorlar uchun narxlarni shakllantirish, resurslardan samarali foydalanish, xodimlarni ish bilan ta’minlash, yuqori unumli texnika va texnologiyadan foydalanish masalalari muhokama qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq korxona – jismoniy shaxs maqomiga ega bo‘lgan va mustaqil xo‘jalik faoliyatini amalga oshiruvchi, o‘z mulkidan foydalanib, iste’molchilar (xaridorlar) talablarini qondirish hamda mahsulot ishlab chiqaradigan, sotadigan yoki tarqatuvchi ( ish, xizmat) daromad (foyda) olish uchun.
Korxona ijtimoiy talablarga javob beradigan va sof foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqaradigan, xizmatlar ko‘rsatadigan, mustaqil xo‘jalik yurituvchi xo‘jalik yurituvchi subyektdir.
Har bir mamlakatda sanoat salohiyati, iqtisodiyotning texnik rivojlanishi va modernizatsiyasi ko'rsatkichlari birinchi navbatda yirik korxonalar tomonidan belgilanadi. Shu boisdan ham “kichik” iqtisodiyotni rivojlantirish, ya’ni kichik va xususiy tadbirkorlik, mikrofirmalarga keng yo‘l ochishda kichik korxonalarning o‘rni va rolini unutmaslik kerak. Chunki mazkur korxonalarda mehnat qilayotgan xodimlarning ko‘pligi bilan bir qatorda fan-texnika yutuqlarini hayotga tatbiq etish, sifatli mahsulot ishlab chiqarish, mehnatni rag‘batlantirish, do‘stona, sheriklik munosabatlarini (jumladan, xorijiy korxona va firmalar bilan) rivojlantirish uchun ham keng imkoniyatlar mavjud. . Binobarin, yirik, o‘rta va kichik korxonalarni optimallashtirish jamoat ishlab chiqarishi talablari va milliy iqtisodiyotning rivojlanish istiqbollaridan kelib chiqqan holda fan va xo‘jalik amaliyotining eng muhim vazifasi hisoblanadi. Iqtisodiyotning har bir tarmog'i va tarmog'ida bu vazifani hal qilish yo'llari o'xshash bo'lmasligi yoki bir xil tavsifga ega bo'lishi mumkin. Har bir aniq iqtisodiy vaziyatda mavjud sharoit va rivojlanish afzalliklariga muvofiq harakat qilish kerak.
Xalq xo‘jaligida sanoat moddiy ishlab chiqarishning asosiy va yetakchi tarmog‘idir. Sanoatning vujudga kelishi va rivojlanishi ishchilar sonining ko'payishiga va ularning jamiyatdagi mavqeining oshishiga olib keladi. Mustaqillik davrida jamiyatni tarixiy yangilashda mehnatkashlarning avangard roli haqida gapirar ekanmiz , shuni aytish mumkinki, faqat ishchilar sinfi mehnatkashlar ommasini birlashtirish va mustahkamlashga, mustaqillikni himoya qilish, mustahkamlash va ta’minlashga yordam beradi. . O‘zbekiston voqeligi bu fikrni kundan-kunga tasdiqlamoqda. O‘zbekiston mehnatkashlari respublika yalpi ijtimoiy mahsuloti, milliy daromadining asosiy qismini tashkil etadi, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini yuksak darajaga ko‘tarishda faol ishtirok etadi.
Adolatli sanoat ishchilari va insoniy munosabatlarning yuksak talablari va umuminsoniy tamoyillari va qadriyatlarini belgilab bergan O‘zbekiston Respublikasi mehnatkashlari, shuningdek, barcha rivojlangan mamlakatlar mehnatkashlari timsolida. yangi hayot uchun ilg'or jangovar fazilatlar bir butun sifatida mujassamlangan.
Sanoat rivojlanishining muhim qonuniyatlaridan biri sanoat xodimlarining madaniy-texnik, ma’naviy-ma’rifiy saviyasi, ishlab chiqarish mahorati va tajribasining uzluksiz o‘sib borishidir.
O‘zbekiston mehnatkashlarining bilim va ko‘nikmalarini, ishlab chiqarish ko‘nikma va malakalarini, madaniy-ma’rifiy saviyasini yuqori bosqichga ko‘tarish borasida amalga oshirilayotgan ishlarda soha yuksak o‘rin tutayotganini ko‘rish mumkin.
Sanoat mamlakat mudofaa qobiliyatining moddiy bazasi, yurtimiz tinchligi va barqarorligini saqlashning muhim omili, qo‘shni davlatlarning mustaqilligi, hamkorligi va hamjihatligini ta’minlovchi muhim tarmoqdir . O‘zbekiston mudofaasini kafolatlashda sanoatning o‘rni beqiyos.
Sanoat shunday tarmoqlanganki, tavsifda barcha mamlakatlarning siyosiy, iqtisodiy va tashkiliy intilishlari, ularning iqtisodiy birlashuvi, ya’ni iqtisodiy integratsiyasi ifodalanadi. Natijada barcha mamlakatlarning tabiiy, mehnat va moliyaviy resurslaridan, fan texnologiyasining barcha yutuqlaridan oqilona foydalanish imkoniyatlari mavjud.
Chegaralardagi sanoat, ayniqsa, yengil sanoat butun ijtimoiy ishlab chiqarishni sanoatlashtirish muammolarini hal etishning kalitidir. Binobarin, o‘zbek xalqi Prezidentimiz rahnamoligida jamiyatning moddiy-texnik bazasini tiklash ishlarini umuman sanoatni, xususan, uning eng muhim tarmoqlarini rivojlantirishdan boshladi. Chunki bu tarmoqlar O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy qudrati va xalq farovonligining poydevori hisoblanadi va bundan keyin ham shunday bo‘lib qoladi.
Mehnatni ijtimoiy tashkil etishning eng yuqori turi - kichik biznes va tadbirkorlikni yuqori darajadagi kontsentratsiya bilan uyg'unlashtirishga asoslangan ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil etishning ilg'or usullari - ixtisoslashuv , kooperatsiya va birlashtirish sanoat sohasida ham ustunlik qiladi va yaxshi natijalar beradi.
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning jadallashuvini ta’minlovchi buyuk harakatlantiruvchi kuch – bu raqobat, ya’ni raqobat, raqiblar kurashi sanoat sohasida ham rivojlanadi. Ilg'or texnika va texnologiyalarni qo'llash , yangi turdagi materiallarni yaratish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish mahsulotlarining raqobatbardoshligini yanada yuqori darajaga ko'tarish, boshqa bir qator texnik xususiyatlarni takomillashtirish asosida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan sa'y-harakatlar va boshqa ishlar. va ishlab chiqarishning iqtisodiy ko'rsatkichlari, uning an'analari, birinchi navbatda, sanoat sohasida o'rnatildi va mavjud bo'lib kelmoqda.
Mustaqillikning afzalliklari va davlatimiz tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy siyosat sohaning yetakchi mavqeini oshirmoqda. Islohotlarning asosiy yo‘nalishlari va ularning yechimini topish sanoat sohasida ham hayotga tatbiq etilib, yuksak samaralar bermoqda.
Sanoat moddiy ishlab chiqarishning eng yirik yetakchi tarmogʻi boʻlib, unda mehnat qurollari (asboblari), mehnat tovarlari va isteʼmol tovarlarining asosiy qismi yaratilgan. Unda barcha turdagi mashina va mexanizmlar, bino va inshootlarning konstruktiv elementlari ishlab chiqariladi, yer ostidan qazib olinadi, mineral, oʻsimlik va hayvonot xomashyosi qayta ishlanadi, xalq isteʼmoli mollari ishlab chiqariladi. Sanoat xalq xoʻjaligining barcha tarmoqlarini ishlab chiqarish vositalari va mehnat qurollari bilan taʼminlaydi. Rivojlanayotgan sanoatning rivojlanish darajasiga xalq xo‘jaligi, fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, sport, turizm va boshqa sohalar bog‘liq.
Ishlab chiqaruvchi kuchlar va munosabatlarning rivojlanishida sanoatning tarixiy roli beqiyosdir. Binobarin, uning rivojlanishi va samaradorligi qanchalik yuqori bo‘lsa, davlatning mavqei shunchalik mustahkam bo‘lib, aholi turmush darajasi ham shunchalik yaxshi bo‘ladi.
Sanoat jamiyatning yetakchi kuchi bo‘lgan ishchilar sinfini birlashtiradi. Sanoat rivojlanishi tufayli unda band bo‘lgan xodimlar soni ko‘payib, ularning bilim va malakasi oshib, kadrlar salohiyati yuqori darajaga ko‘tarilmoqda. Sanoat tarmog'ida mehnatni ijtimoiy tashkil etishning eng yuqori turi, yuqori darajadagi kontsentratsiya va ijtimoiy ishlab chiqarishni shu asosda tashkil etishning ilg'or usullari - ixtisoslashtirish, kooperatsiyalash va kombinatsiyalash, ommaviy ishlab chiqarish va uzluksiz oqim tizimi yordamida tashkil etish ustunlik qiladi.
Faqat yirik mashinasozlik fan va texnikaning barcha yutuqlarini to‘plash va o‘zida mujassamlashtirish, mehnatni texnika bilan qurollantirish va uning unumdorligini yuqori darajaga ko‘tarish mumkin.
Sanoat, ayniqsa, uning eng muhim tarmog'i bo'lgan og'ir sanoat mamlakatda takror ishlab chiqarishni kengaytirishning asosidir. U o‘zi va boshqa tarmoqlar uchun moddiy texnika vositalarini qayta ishlab chiqarish bilan bir vaqtda jamiyat a’zolari o‘rtasidagi ijtimoiy ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirmoqda. Bugungi kunda sanoat va uning tarmoqlari qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini qayta qurish asosi hisoblanadi. Sanoat uni yangi texnika bilan ta’minlab, dehqon xo‘jaligini iqtisodiy va madaniy jihatdan yanada yuqori darajaga ko‘tarishga, shahar va qishloq o‘rtasidagi muhim tafovutni bartaraf etishga, dehqon mehnatini sanoat mehnatiga aylantirishga yordam beradi.
2. O'zbekistonda amalga oshirilayotgan investisiya siyosati
Iqtisodiyotning xorijiy sarmoyalarini mamlakatimizga jalb etish xorijlik hamkorlar bilan hamkorlikda nafaqat yangi, istiqbolli loyihalarni amalga oshirish, balki yangi zamonaviy texnika, asbob va uskunalar, texnologiya va nou-xaularni joriy etish, ishlab chiqarayotgan mahsulotlarimizning yuqori sifatidir. shu asosda ishlab chiqarilgan mahsulotlar 'ta'minlashga qaratilgan. Eng muhimi, chet eldan imtiyozli sarmoya olib kelish – bu pirovardida mamlakatimizda raqobatbardosh, kuchli iqtisodiyotni barpo etish, jahon bozorida munosib o‘rinimizni egallash demakdir.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan investisiya siyosatining o‘ziga xos jihati shundaki, mahalliy xomashyoni chuqur qayta ishlashni ta’minlaydigan yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni barpo etishga qaratilgan investitsiya loyihalariga ustuvor ahamiyat qaratilmoqda.
2016-yilda iqtisodiyotimizning yetakchi tarmoqlarida zamonaviy yuqori texnologiyali uskunalar bilan jihozlangan umumiy qiymati 7 milliard 400 million dollar bo‘lgan 158 ta yirik obyekt foydalanishga topshirildi.
Tahlillar shuni ko'rsatadiki, Davlat byudjeti mablag'lari jami investitsiyalarining 24,3 foizi davlat ulushiga, 0,7 foizi esa nodavlat korxonalar hissasiga to'g'ri keladi. Xorijiy investitsiyalar va kreditlar hisobidan 13,5 foizi davlat korxonalariga, 21,5 foizi nodavlat korxonalariga berildi.
Investitsiyalar (kapital qo'yilmalar)dan foydalanishning asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat:
- yangi qurilish ;
- korxonani kengaytirish va tiklash;
- ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik qayta qurollantirish;
- harakat qobiliyatini yaxshilash.
Yangi qurilishga yangi hududlarda maxsus ishlab chiqilgan loyihalar asosida qurilgan korxonalar, binolar, inshootlar va qurilmalar kiradi.
Amaldagi korxonani kengaytirish deganda yangi loyiha asosida qo‘shimcha ishlab chiqarish majmualarining navbatdagi qismlarini qurish yoki asosiy, qo‘shimcha, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarishning mavjud sexlarini kengaytirish yoki qurish tushuniladi. U asosan faoliyat yuritayotgan korxona hududida yoki unga tutash dalalarda amalga oshiriladi.
Qayta tiklash - bu aqliy va jismoniy eskirgan qurilmalar va jihozlarni ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, texnologik aloqalar va yordamchi vositalardagi nomutanosibliklarni bartaraf etish orqali faoliyat yuritayotgan korxonani to'liq yoki qisman o'zgartirish Qayta tiklash vaqtida eski ustaxonalar o‘rniga yangi ustaxonalar qurishga ruxsat beriladi.
Texnik qayta jihozlash - bu zamonaviy talablarga muvofiq yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, eskirgan qurilmalar va jihozlarni yangilash va almashtirish, ishlab chiqarish tarkibi va tashkil etishni takomillashtirish orqali korxonaning texnik darajasini oshirish chorasi. hodisalar majmuasidir. U ishlab chiqarish intensivligini oshirish, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirishga qaratilgan.
Moliyaviy resurslar va yer taqchilligi sharoitida esa mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish maqsadida yangi qurilish nisbatan cheklangan sharoitda, asosan, juda zarur hollarda amalga oshiriladi. Shu sababli , mavjud ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta tiklash va texnik jihatdan qayta qurollantirish, shu jumladan, yangi turdagi ekinlarni etishtirish bugungi kunda eng keng tarqalgan investitsiya yo'nalishlari sifatida
ko'rsatilishi mumkin. 3. Sanoat korxonalarini modernizatsiya qilishga kapital qo'yilmalarni jalb qilish holati tahlili
Sobiq davlat ma'muriy-buyruqbozlik tizimi sharoitida investitsiyalarning asosiy manbai davlat (byudjet) mablag'lari edi. O‘sha sharoitda jamg‘arma fondlari – asosiy sarmoya manbalari korxonalar foydasi (daromadlari) hisobidan amalga oshirilgan bo‘lsa ham, korxonalar mablag‘larni qayerdan olish, qayerga joylashtirish borasida “bo‘sh” qolmadi. Korxonalarning amortizatsiya fondi qo'shimcha manba bo'lib xizmat qildi.
Bu tushunchalar (jamg'a fondi, amortizatsiya fondi, foyda) hozir ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan va investitsiyalarning asosiy manbai hisoblanadi. Masalan, davlat korxonalari uchun investitsiyalarning asosiy manbai: foyda, amortizatsiya fondi va byudjet mablag'lari, qo'shma korxonalar uchun - foyda, amortizatsiya fondi va kredit resurslari.
Bugungi kunda sanoat va sanoat tarmoqlarini rivojlantirish dolzarb muammoga aylanib bormoqda. Rejalashtirish va boshqarish tizimida investitsiya manbalarini aniqlashning ichki va tashqi turlari ham qo'llaniladi. Ma'lumki, investitsiyalarning ichki manbalariga quyidagilar kiradi:
• aylanma mablag'larga amortizatsiya ajratmalari natijasida shakllangan korxonaning o'z moliyaviy mablag'lari;
• foydaning investitsiya ehtiyojlariga ajratilgan qismi;
• tabiiy ofatlar va boshqa hodisalar yuz berganda sug‘urta kompaniyalari va muassasalari tomonidan to‘lanadigan mablag‘lar;
• jamiyat aksiyalarini chiqarish va sotish natijasida olingan mablag‘lar;
• yuqori turuvchi organlar va boshqa organlar tomonidan ajratilgan qaytarilmaydigan mablag‘lar;
• xayriya va boshqa shu kabi fondlar.
Investitsiyalarning tashqi manbalari sifatida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
• markaziy va mahalliy byudjetlardan, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlovchi turli fondlardan ajratiladigan qaytarilmaydigan mablag‘lar;
• korxonalarning ustav fondida moliyaviy yoki boshqa moddiy va nomoddiy ishtirok etish shaklida amalga oshirilgan xorijiy investitsiyalar, shuningdek, xalqaro moliya institutlari va jismoniy shaxslarning bevosita investitsiyalari; • davlat tomonidan berilgan kreditlar
va turli fondlar tomonidan to'lash sharti bilan , shu jumladan imtiyozli kreditlar. Korxonalarning mustaqil xo'jalik faoliyati sharoitida ichki fondlar tarkibida amortizatsiya ajratmalari asosiy o'rinni egallaydi. Uning kompaniyaning investitsiya resurslaridagi ulushi 50% va undan ortiq. Lizing investitsiya maqsadlariga yo'naltirilgan mablag'lar tanqisligi sharoitida investitsiya faoliyatini faollashtirishning muhim vositasi bo'lib xizmat qiladi. Investitsiyalar (kapital qo'yilmalar)dan foydalanishning asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat: • yangi qurilish; • korxonani kengaytirish va tiklash; • ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik qayta qurollantirish; • operatsion imkoniyatlarni yaxshilash. Tahlil jarayonida quyidagilarga e'tibor qaratishimiz kerak. Yangi hududlarda maxsus ishlab chiqilgan loyihalar asosida qurilgan korxonalar, binolar, inshootlar va qurilmalar yangi qurilishga kiradi. Amaldagi korxonani kengaytirish deganda yangi loyiha asosida qo‘shimcha ishlab chiqarish majmualarining keyingi qismlarini qurish yoki asosiy, qo‘shimcha, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarishning mavjud uchastkalarini kengaytirish yoki qurish tushuniladi. U asosan faoliyat yuritayotgan korxona hududida yoki unga tutash dalalarda amalga oshiriladi. Qayta tiklash - bu ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish orqali aqliy va jismoniy eskirgan qurilmalar va uskunalar, texnologik aloqalar va yordamchi xizmatlardagi nomutanosibliklarni bartaraf etish orqali to'liq yoki qisman almashtirish. Qayta tiklashda eski tsexlar o'rniga yangi tsexlarni qurishga ruxsat beriladi.
Zamonaviy talablar asosida yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, eskirgan qurilmalar va jihozlarni yangilash va almashtirish, ishlab chiqarish tuzilmasi va tashkil etilishini takomillashtirish, korxonaning texnik darajasini oshirish orqali alohida ishlab chiqarish turlarini texnik qayta qurollantirish. chora-tadbirlar majmui. U ishlab chiqarish intensivligini oshirish, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirishga qaratilgan.
Kapital qo’yilmalarning yuqoridagi turlari qo’yilmalarning texnologik tuzilishini tavsiflaydi. Ayni paytda mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishga yo‘naltirilgan kapital qo‘yilmalar hajmi sezilarli darajada oshdi, o‘tgan yilga nisbatan ularning o‘sish sur’atlari 9,5 foiz, yalpi ichki mahsulotdagi ulushi esa 18,5 foizni tashkil etishi kutilmoqda.
|
