Reja : Tashkilot xavfsizligini ta’minlash Xavfsizlikni ta’minlash

Asosoiy ta’riflar

• 
  Iqtisodiy xavfsizlik bir qator nashrlarda quyidagicha ta’riflanadi:bu shaxs,jamiyat va davlatning iqtisodiy sohasidagi hayotiy manfaatlarini ichki va tashqi tahdidlardan himoya qilishdir.
  

Korxona iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash ishlab chiqarishni tashkil etishning butunlay yangi tizimchasi bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiyot sub’yektlari orasida milliy iqtisodiyot rivojlanishining muhim dastagi bo’lgan korxonaning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash alohida ahamiyatga ega bo’lib hisoblanadi. Korxonaning iqtisodiy xavfsizligi deganda uning ilmiy – texnikaviy, ishlab chiqarish salohiyatini hamda kadrlarini faol va nofaol iqtisodiy tahdidlardan, masalan, davlatning samarasiz ilmiy – sanoat siyosatidan yoki tashqi muhitda yuzaga kelgan tahdidlardan himoyalanganligi tushuniladi.

Korxona iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash uzluksiz jarayon bo’lib, unda vujudga kelishi mumkin bo’lgan zararlarni oldini olish vazifasi qo’yiladi. Buni amalga oshirish uchun korxonaning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash strategiyasi bo’lishi talab etiladi.

2-rasm. Korxona iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash strategiyasi turlari

Korxona iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda beshta elementga ahamiyat berish kerak bo’ladi.

• 
  korxonaning o’z mablag’lari bilan ta’minlanish koeffitsenti, korxona aylanma aktivlarining umumiy aktivlar summasiga nisbati;
  
• 
  joriy likvidlik ko’rsatkichi;
  
• 
  o’z kapitalining rentabelligi;
  
• 
  umumiy to’lovga qodirlik ko’rsatkichi, aktivlar bozor qiymatining xo’jalik subyektining barcha majburiyatlariga nisbati;
  
• 
  kapitallashtirish koeffitsienti, bozor qiymatidagi o’z kapitalining qarz mablag’larini balans qiymatiga nisbati;
  
• 
  menejment koeffitsienti, sotishdan olingan pul tushumining joriy majburiyatlar miqdoriga nisbati.
  

• 
  korxona obektlarini, boshqaruvchi rahbarlarning shaxsiy daxlsizligini hamda pul mablag’larini saqlash uchun qo’riqchi-qorovullik xizmatini tashkil etish;
  
• 
  korxonaning informatsion ijtimoiy jihatdan himoyalanishini ta’minlaydigan analitik xizmatni tashkil etish. Uning vazifalari ichida razvedka va kontrrazvedka bilan shug’ullanishni tashkil etish uchun strategik muhim subyektlar bilan ishlash.
  

• 
  birinchi - iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlarning tarkibi va xarakterini hamda ularning ta’sir yo’nalishini aniqlash;
  
• 
  ikkinchi - iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlarning ta’siri natijasida yuzaga keladigan zararlarni baholash;
  
• 
  uchinchi – iqtisodiy xavfsizlikka ta’sir ko’rsatadigan tahdidlarni muhimligi va vujudga kelish vaqti bo’yicha guruhlarga ajratish;
  
• 
  to’rtinchi – u yoki bu tahdidlarga nisbatan iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash strategiya variantini shakllantirish va tanlash;
  
• 
  beshinchi – iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha aniq belgilangan chora – tadbirlarni aniqlash va amalga oshirish.
  

• 
  korxonaning raqobatbardoshlik ko’rsatkichining pastligi;
  
• 
  korxona uchun investitsiya muhitining yaxshi emasligi;
  
• 
  korxonaning moliyaviy faoliyatini barqaror emasligi;
  
• 
  davlatning o’z ehtiyojlari uchun kerak bo’ladigan mahsulotlarning haqini to’lash borasida qobiliyatsizligi.
  

• 
  ishlab chiqarish dinamikasi;
  
• 
  ishlab chiqarish korxonasining tarmoq va mamlakat yalpi ichki mahsuloti hajmidagi ulushi;
  
• 
  ishlab chiqarish quvvatlarining ishga solish amaldagi darajasi;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonining barqarorligi;
  
• 
  ishlab chiqarishning rentabellik darajasi;
  
• 
  aylanma mablag’larni moliyalashtirish uchun o’z manbalari bilan
  

• 
  muddati o’tgan qarzdorlik (debitorlik, kreditorlik);
  
• 
  ishlab chiqarishning fond (kapital) qaytimi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlarining yangilanish sur’atlari; – innovatsion faollikning darajasi.
  

• 
  asosiy kapitalni eskirgan elementlarining ommaviy tarzda ishdan chiqishi, ularning o’rnini to’lmasligi va buning natijasida ishlab chiqarish salohiyatining yo’qotilishi;
  
• 
  texnika va texnologiyaning orqada qolishi;
  
• 
  ishlab chiqarish xarajatlarining yuqoriligi;
  
• 
  korxona ichida o’g’rilik va boshqa noxush hodisalarning mavjud bo’lishi;
  
• 
  korxona personalining xatolari (“inson omili”);
  
• 
  raqobatchilarning axborot olish uchun korxona personalidan foydalanishi;
  

• 
  tovarlar bozorida o’z o’rnini yo’qotish, ya’ni o’z tovarini kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni ta’minlaydigan foyda bilan sotish imkoniyatining yo’qligi;
  
• 
  mamlakatda moliyaviy holatning salbiy tomonga o’zgarishi;
  
• 
  fond bozorida korxona aksiyalari narxlarining pasayib ketishi, ya’ni korxonaning kapitallashuv darajasining pasayishi;
  
• 
  xaridorlarning to’lov intizomini buzishi;
  
• 
  nohalol raqobatchilar va kontragentlar;
  
• 
  kriminal raqobat;
  
• 
  sanoat shpionaji;
  
• 
  davlatning jinoiy – huquqiy va iqtisodiy siyosatining zaif tomonlari;
  
• 
  kompyuter texnologiyalaridan foydalanish sohasidagi jinoyatlar;
  
• 
  yangi mahsulot ishlab chiqarish va uni ishlab chiqarishga joriy etish⁵³.
  

• 
  korxonaning ekologik xavfsizligini umumstrategik rejalashtirish va prognozlash;
  
• 
  korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini strategik rejalashtirish;
  
• 
  korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini taktik jihatdan rejalashtirish; - korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini operativ boshqarish.