|
Reja: Polimerlar
|
| bet | 1/2 | | Sana | 28.03.2024 | | Hajmi | 20.71 Kb. | | #179747 |
Bog'liq Abdunazarov Shahzodbek Diskretlabaratoriya, Adabiyot. 6-sinf. 1-qism (2017, S.Ahmedov, R.Qo\'chqorov), Adabiyot. 6-sinf. 2-qism (2017, S.Ahmedov, R.Qo\'chqorov), So\'rovlarni optimallashtirish masalasi har doim ma\'lumotlar baza, lGDeBzYb6VciGc4WoLCPd2aVJGDA1iKOLUBCwXYA, OILA PE. O\'QITISH METODIKASI, Xusanov Islomjon Jasur o‘g‘li, Berdiyorova N, multimedia tizimlari, 4-tajriba analog, “keys-stadi” texnologiyasi “Keys-stadi” haqida tushuncha “Keys-s-fayllar.org, 15-top, DRIVES, 7a8d233a-41cb-401b-b05f-1ff3151ac2f1 (1), 7a8d233a-41cb-401b-b05f-1ff3151ac2f1
Mavzu: Polimerlar turlari va tuzilishi
Reja:
Polimerlar (yun. polymeres — koʻp qismlardan tashkil topgan) — molekulalari (makromolekulalar) bir yoki bir necha turli koʻp sonli takrorlanuvchi guruxlar (monomer zvenolari)dan tashkil topgan yuqori molekulyar massali (bir necha mingdan bir necha milliongacha) kimyoviy birikmalar. Makromolekula tarkibidagi atomlar bir-biri bilan asosiy yoki koordinatsion valentlik kuchi vositasida bogʻlangan.
Polimerlar tabiiy — biopolimerlar (rksillar, nuklein kislotalar, tabiiy smoladar) va sintetik (polietilen, polipropilen, fenolformaldegid smolalar) Polimerlarga bulinadi. Polimerlar bir xil struktu-rali zvenolar (mas, polivinilxlorid — CH2CHCl—) yoki oʻzaro navbatlashuvchi turli xossaga ega zvenolar (sopolimer)dan tashkil topgan boʻladi; vi-nilxlorid va vinilatsetat sopolimeri bunga misol boʻla oladi. Bir nechta kichik oddiy molekulalarning birikishidan hosil boʻlgan Polimerlar oligomerlar deb ataladi. Monomerning 2 mo-lekulasi qoʻshilishidan hosil boʻlgan molekula d i m ye r deyiladi. Bunday birikmalar oʻzining xossasiga koʻra, quyi va yuqori molekulali birikmalar oraligʻidagi oʻrinda turadi.
Polimerlar molekulalari polimerlanish va polikondensatlanish usullari bilan hosil qilinadi. 20-asrning 2yarmidan boshlab Polimerlar sintezining yangi usullarini ishlab chiqildi, chunonchi: a) tayyor Polimerlarga biror yangi, qoʻshimcha monomerni kimyoviy "payvandlash". Bu tayyor Polimerlar molekulasining faollashishiga va erkin radikallar hosil boʻlishiga yordam beradi. Bunda Polimerlarning chiziqsimon molekulasiga polimerlanuvchi qoʻshimcha monomer yon tarmoqchasi "payvandlanadi"; b) ikki tayyor Polimerlar zanjirini kuchli mexanik taʼsir ostida uzib, makromolekula boʻlaklarini biriktirib, yangi makromolekulalar, yaʼni "blok polimerlar" xreil qilishi. Bu usullar polimer mahsulotlarining xossalarini (puxtaligi, kimyoviy bardoshliligi, elektr oʻtkazmaslik va h.k.) oʻzgartirishga imkon beradi.
Polimerlarning tarkibi va sintez usullariga koʻra, ulardan qattiq va elastik, puxta va moʻrt, issiq va sovuqqa chi-damli, kimyoviy taʼsirlarga bardoshli va h.k. xossaga ega boʻlgan mahsulotlar olish mumkin. Mahsulot hosil qilish uchun Polimerlarga toʻldirgichlar va boshqa moddalar qoʻshiladi. Polimerlarning muhim xu-susiyati shuki, ulardan shtampovkalash, presslash kabi oddiy usullarda buyumlar tayyorlash mumkin.
Polimerlarch. dastlab murakkab boʻlmagan moddalar, kumir va yogʻochni qayta ishlash mahsulotlari (mas, fenol, formalin va boshqalar)ga asoslangan edi. Keyinchalik Polimerlar olish uchun neftni kayta ishlash mahsulotlari, tabiiy gaz, qattiq yoqilgʻilarni qayta ishlash mahsulotlari, yogoch va turli oʻsimlik xom ashyolari chiqindilari ishlatiladigan boʻldi. Xossasining yaxshiligi va xalq xoʻjaligiga keltiradigan foydasining kattaligi hamda xom ashyo zaxiralarining koʻpligi Polimerlarni keng koʻlamda ishlab chiqarishga imkon berdi.
Polimerlar xossasiga koʻra, quyidagilarga boʻlinadi: kauchuklar — keng temperatura oraligʻida qayishqoklik xossasini yoʻqotmaydigan Polimerlar; plastmassalar — yuqori temperaturada yumshaydigan va keng temperatura oraligʻida juda puxta, qattiq, nisbatan qayishqoq Polimerlar; sintetik tolalar — yuqori temperaturada (180—200°) yumshaydigan va shu temperaturada puxta ip boʻlib choʻziladigan Polimerlar; lok va boʻyoqlar — yeyilishga chidamli, metall, yogʻoch va shishaga yopishadigan, atmosfera va mexanik taʼsirlarga chidamli Polimerlar Polimerlarning xossasi turlicha bulganligidan ular kora va rangli metallar, yogʻoch, tosh, suyak, shisha va boshqa urnida ishlatiladi. Baʼzi bir sintetik Polimerlar ion alma-shuvchi smolalar, qon plazmasi oʻrin-bosari sifatida, tuproqni strukturalashda va boshqalarda qoʻllanadi.
Polimer termini bugungi kunda plastmassa va kompozitlar sanoatida keng tarqalgan bo'lib ishlatiladi va ko'pincha "plastik" yoki "qatron" ma'nosini bildiradi. Aslida, polimer termini juda ko'p ma'noga ega.
Polimer - molekulalarning uzun zanjirlar bilan birlashtirilgan kimyoviy tarkibi. Ushbu materiallar, polimerlar noyob xususiyatga ega va ularning maqsadlariga qarab moslash mumkin.
Polimerlar insonparvar va tabiiy ravishda sodir bo'lmoqda. Masalan, rezina juda foydali bo'lgan va ming yillar davomida odam tomonidan ishlatilgan tabiiy polimerik materialdir. Kauchuk mukammal elastik xususiyatlarga ega va bu ona tabiat tomonidan yaratilgan molekulyar polimer zanjirining natijasidir. Har ikkala texnogen va tabiiy polimerlar elastiklik xususiyatlarini namoyish etishi mumkin, ammo polimerlar keng ko'lamdagi qo'shimcha foydali xususiyatlarni namoyish etishi mumkin. Kerakli foydalanishga bog'liq holda, polimerlar foydali xususiyatlardan foydalanish uchun nozik tarzda sozlanishi mumkin. Bu xususiyatlar: Polimerizatsiya - ko'plab kichik monomer molekulalarini kovalent birikmalar bilan birlashtirilgan zanjirga birlashtirish yo'li bilan sintetik polimer yaratish usuli. Polimerizatsiyaning ikkita asosiy shakli, bosqichma o'sish polimerizatsiyasi va zanjirning o'sish polimerizatsiyasi mavjud.
Ikkita polimerizatsiya turlari o'rtasidagi asosiy farq shundaki, zanjirning o'sish polimerizasiyasida monomer molekulalari bir vaqtning o'zida zanjirga qo'shiladi. Qadam o'sish polimerizatsiyasi holatida monomer molekulalari bir-biri bilan bevosita bog'lanishi mumkin.
Polimerizatsiya jarayoni murakkabligi va noyob termin bilan to'la.
Bu ikkala maqolada batafsil chuqur o'ylamasligimiz kerak.
Polimer zanjirini yaqinlashtiradigan bo'lsak, ular molekula zanjirining ingl. Strukturasi va fizik xususiyatlari polimerning haqiqiy fizik xususiyatlarini taqlid qilishi mumkinligini ko'rgan bo'lar edi.
Misol uchun, agar polimer zanjiri monomerlar orasidagi mahkam bog'langan bog'lardan iborat bo'lsa va uni kesish qiyin bo'lsa. Ehtimol, bu polimer kuchli va qattiq bo'ladi. Yoki, agar molekulyar darajadagi polimer zanjiri chiziqli xususiyatlarga ega bo'lsa, bu polimer ham moslashuvchan xususiyatlarga ega bo'ladi.
O'zaro bog'langan polimerlar
Odatda plastmassa yoki termoplastika deb ataladigan polimerlarning ko'pi o'zaro bog'liq polimerlar emas. Ma'nosi, molekulalar va polimer zanjirlar orasidagi bog'lanishlarni buzish va qayta biriktirish mumkin.
Ko'p ishlatiladigan plastmassalar haqida o'ylayotgan bo'lsangiz, ular issiqlik bilan shakllarga boqilishi mumkin. Bundan tashqari, ular qayta ishlanishi mumkin. Plastmassadan tayyorlangan soda idishlari eritilib, gilamdan yalpiz kurtkalargacha yoki yangi suv idishlariga aylantirish uchun qayta ishlatilishi mumkin. Bu faqat issiqlik qo'shilishi bilan amalga oshiriladi.
Boshqa tomondan, o'zaro bog'langan polimerler molekulalar orasidagi o'zaro bog'liq bo'lgan bog'ning sindirilganidan so'ng qayta bog'lana olmaydi. O'zaro bog'langan polimerler ko'pincha yuqori kuch, qattiqlik, termal xususiyatlar va qattiqlik kabi kerakli xususiyatlarni namoyish etadi.
FRP (elyaf takviyeli polimer) kompozit mahsulotlarda o'zaro bog'langan polimerlar eng ko'p ishlatiladi va ular qatron yoki termoset qatroni deb ataladi. Kompozitlarda ishlatiladigan eng keng tarqalgan polimerlar poliester, vinil-ester va epoksi hisoblanadi.
Biroq, termoset qatroniga bo'lgan eng katta salbiy xususiyat, polimerning isloh qilinishi, qayta tuzilishi yoki qayta ishlanmasligi mumkin emas.
Polimerlarning namunalari
Quyida bugungi kunda ishlatiladigan keng tarqalgan polimerlar ro'yxati, ularning taxalluslari va tez-tez ishlatiladigan turlari mavjud:
Polimerlarning tarkibiy elementlari makromolekulalardir. Makromolekulaning tuzilishi uning konfiguratsiyasi va konformatsiyasi bilan tavsiflanadi. Makromolekulaning konfiguratsiyasi-bu bog'lanish uzunliklari va bog'lanish burchaklarining qiymatlari bilan belgilanadigan makromolekuladagi atomlarning taqsimlanishi. Polimerlar uchun bir nechta konfiguratsiya darajalari ajratiladi: bog'lanish konfiguratsiyasi; ulanish konfiguratsiyasi; zanjir konfiguratsiyasi.
Makromolekulaning konformatsiyasi-bu atomlar va guruhlar o'rtasidagi kimyoviy aloqalarni buzmasdan issiqlik harakati ta'sirida o'zgarishi mumkin bo'lgan molekuladagi atomlarning fazoviy joylashuvi. Makromolekulalarning quyidagi konformatsiyalari ma'lum: statistik to'p, spiral, globula, novda konformatsiyasi, buklangan konformatsiya.
Supramolekulyar tuzilish-bu makromolekulalarni bir-biriga nisbatan o'zaro yotqizish natijasida hosil bo'lgan polimer jismlarning fizik tuzilishi. Nadmo-lekulyar tuzilmalar elementlarining tartiblanish darajasiga ko'ra polimerlarni amorf va kristallarga bo'lish mumkin. Amorf polimerlar bog'lanish tartibida yaqin tartib bilan tavsiflanadi va kristalli polimerlarda uch o'lchovli uzoq tartib mavjud.
Kristall tuzilishining asosiy elementlari monokristallardir. Yagona kristall variantlari: plastinka kristallari yoki lamellar; fibrillyar kristallar; globulyar kristallar.
Plitalar kristallari ko'pincha olmos shaklidagi ingichka plitalardan iborat. Ushbu plitalar lamellar deb ataladi. Shuning uchun lamellar kristallari lamellar deb ham ataladi. Qatlamli, lamellar bir-birining ustiga bloklar hosil qiladi. Bloklarda lamellar o'tish zanjirlari bilan bog'langan. Bloklardan ko'pburchaklar hosil bo'ladi, masalan, piramidalar. Plitalar kristallari suyultirilgan eritmalarning cho'kishi bilan kristallanish jarayonida hosil bo'ladi.
Fibrillyar kristallar. Fibrillalar parallel ravishda qadoqlangan zanjirlardan tashkil topgan bloklardir. Fibrilning uzunligi uning ko'ndalang o'lchamidan oshadi. Fibrillyar kristallar mikrofibrillalardan qurilgan. Fibrillar tuzilishi yo'naltirilgan polimerlarga, masalan, polimer tolalariga xosdir. Fibrillyar kristallar yanada murakkab qatlamli tuzilmalar-lentalarga birlashishi mumkin. Fibrillyar kristallar va lentalarning o'sishi murakkab tarvaqaylab tuzilmalar – dendritlarning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin.
Globulyar kristallarda kristall panjara tugunlari globulyar konformatsiyada makromolekulalar tomonidan hosil bo'ladi.
Kristallanadigan polimerlarning supramolekulyar tashkil etilishining eng keng tarqalgan turi sferolitlardir. Bular nisbatan sferik simmetriyaga ega bo'lgan polikristalli shakllanishlardir markaz. Sferolitlarning o'lchamlari bir necha mikrondan bir necha santimetrgacha. Sferolitik tuzilmalarni shakllantirish uchun zarur shart-bu yuqori yopishqoq muhitda kristallarning o'sishi va kristallanish sodir bo'ladigan tizimning yuqori to'yinganligi.
Kristalli polimerlarning supramolekulyar tuzilishi haqidagi ma'lumotlar moslashuvchan polimerlarga tegishli edi. Qattiq zanjirli polimerlar faqat ikki o'lchovda uzoq masofaga ega bo'lgan suyuq kristallar shaklida tashkil etilishi mumkin.
To'liq kristalli polimerlar juda kam uchraydi. Haqiqiy kristalli polimerlarda umumiy uzoq masofali tartib nuqsonlar deb ataladigan "nosozliklar" tomonidan buziladi. Polimer kristallari uchun yuqori darajadagi nuqson. Kamchilikning sabablari: makromolekulalarning heterojen tuzilishi (makromolekulalarning uchlarida kimyoviy tarkibi monomer birliklaridan farq qiluvchi guruhlar mavjud); polidisperslik (molekulyar massalarning tarqalishi); makromolekulalarning konfiguratsion heterojenligi. Va tarvaqaylab ketgan polimerlar, blok yoki yuz tistik kopolimerlarni umuman kristallashtirish mumkin emas.
Shunday qilib, kristallanadigan polimer tarkibida amorf mintaqalar bo'lishi kerak va haqiqiy kristallanadigan polimerlar amorf kristalli deb ataladi. Amorf va kristalli fazaning limer tarkibidagi tarkib o'rtasidagi bog'liqlik kristallik darajasi bilan baholanadi. Ko'pgina polimerlar uchun kristallik darajasi 10-90% oralig'ida.
Ushbu laboratoriyada bunday ko'rsatkich sifatida tanlangan zichlik. Shuning uchun polimerning kristallanish darajasini hisoblashdan oldin uning zichligini aniqlash kerak.
Polimerlarning zichligi gidrostatik tortish orqali aniqlanadi. Bu notekis shakldagi tverli polimerning kichik qismlarini namuna sifatida ishlatishga imkon beradi, bu esa aniqlash usulini soddalashtiradi. Usulning mohiyati shundan iboratki, polimer analitik tarozida avval havo muhitida, so'ngra zichligi polimerdan kam bo'lgan va polimer erimaydigan suyuqlikda tortiladi. Poliolefinlar, xususan polietilen bo'lsa, bunday suyuqlik aseton bo'lishi mumkin.
|
| |
