Zamonaviy g’alla kombaynlarining tuzilishi va texnologik ish jarayonini o’rganish.
Reja:
1. Zamonaviy g’alla kombaynlarining tuzilishi
2. Donni yig'ib olish usullari va agrotexnika talablari.
3. G’alla o’rish kombaynlari va ularning asosiy qismlari.
4. "Keys" g’alla yig'ish kombayni.
5. Yigib olingan donga ishlov berish mashinalari.
Respublikamizda keng tarkalgan «Keys» g’alla kombaynlari deyarli barcha don ekinlari hosilini yigishtirib olishga mo’ljallangan. Mazkur kombaynlar dunyodagi uta yuksak texnologiya asosida ishlab chikilganligi sababli, eng puxta, nobudgarchilikka kam yo’l kuyadigan, juda yuqori ish unumiga ega bo’lgan va eng muximi, kombaynchi uchun xavfsiz va kulay ish sharoiti mavjud bo’lgan mashinalardan xisoblanadi. Mashinada elektronikadan uta keng foydalanilganligi sababli, kombayn qismlarining ishini uzluksiz nazorat qilish imkoni mavjud.
Kombaynning tuzilishi. Kombayn urgich (xeder), yanchish apparati, tozalash qismi, motor va boshkaruv organlaridan iborat. Kombayn urgichi 1 ning tuzilishi kuyidagicha: segment-barmokli urish apparati 2, universal motovilo 3, urilgan poyalarni urtaga tuplaydigan shnek 4 lardan iborat.
Odatda, Rossiya kombaynlarining urish apparati urgich brusiga bikr o’rnatilgani sababli, yerning notekisligiga moslasha olmaydi. Bunday apparat past buyli ekin urimida hosilning 8—10% ini yerga tuqilishiga sababchi bo’ladi. Mazkur kombaynga buyurtma qilinsa, unga moslanuvchan (kopirlovchi) urish apparati o’rnatilib, g’alla ni pastrok urishga erishish mumkin.
Segmentlar kadami va katnash yuli aslida 3 dyuym (76,2 mm) qabul qilingan, ammo ayrim ekinlar uchun masalan, sholi uchun buyurtma asosida katnash yuli 1,5 dyuym (38,1 mm) bo’lgan segmentlar o’rnatilishi mumkin.
Aksial-rotorli yanchish apparati asosini ( rasm) uta uzun (deyarli 3,0 m) rotor (baraban) 3 va unga kiydirilgan kuzgalmas kobik 2 tashkil kiladi. Rotor 3 val 6 ga o’rnatilgan shkiv 10 yordamida ikkita tayanch podshipniklar 8 da aylanib turadi, kobik esa kuzgalmasdir.
Rotorning birinchi yarmi g’alla ni yanchishga mo’ljallanganligi sababli, uning sirtiga turli shakldagi savagich 4 (mayda yoki yirik tishli egovsimon uzun, kiska, vintsimon bukilgan yoki to’g’ri bruslar) o’rnatilgan. Savagichlar rotor sirtiga chap yunalishdagi vint chizik bo’ylab joylashtirilgan, shu sababli ular g’alla ni rotorning oxiriga uzluksiz siljitib turadi
Kombaynga boshqa o’lchamdagi yurish g’ildiraklari o’rnatilsa, kiya transportyor tezligini ham unga mos hol da o’zgartirish talab qilinadi.
Yanchilayotgan ekinning turiga qarab, rotorning aylanish tezligi 300—1200 ayl/min oraligida o’zgartirilishi mumkin. Barabanning tezligi me`yoridan ortiq bo’lsa, don chatnashi, ko’payishi, aksincha, kam bo’lsa — chala yanchilishi mumkin. Ammo rotorning minimal tezligi yanchilayotgan maxsulotning markazdan kochma kuchlar ta`sirida kobikdagi kuzgalmas kovurgalarga zarb bilan urilishini ta`minlaydigan miqdoridan kam bulmasligi kerak. Rotor tezligining me`yoridan oshib ketganligini donning bunkerga chatnab tushishidan tashqari, somonning mayda bulaklarga bulinib chiqayotganligidan ham bilish mumkin.
Don ekinlarini mexanizmlar yordamida o’rish texnologiyasini va o’rish vositalarini tanlashda madaniy o’simliklarning turi, bo’yi, ko’chat qalinligi, erga yotib qolganligi, namligi, poyasining mustahkamligi, serhosilligi, don massasi, etilish fazalari, dalaning begona o’t bosganlik darajalari hisobga olinadi.
Qishloq xo’jaligida ob-havo sharoitlariga, donli ekinlarning navi va holatiga qarab hosilni yig'ishning bir fazali (kombaynda bir yo’la o’rib yanchish) va ikki fazali usullari qo’llaniladi. Birinchi holda pishib etilgan don kombayn yordamida bir o’tganda yig'ib terib olinadi. Ikkinchi holda hali pishib etilmagan don hosili o’rib dalaga qator uyumlab ketiladi, bir necha kundan keyin esa yigllib, yanchib, don boshoqlardan ajratib olinadi.
Donni ikki fazali usul bilan o’rish bir fazali o’rishga qaraganda 5-8 kun oldin boshlanadi. Hali pishib etilmagan g'alla o’rib dalada qoldirilsa, qator uyumlarda tez quriydi, don tupidagi ozuqa moddalar va namlik hisobiga yanada tulishadi. Ikki fazali usulda don *bir fazali usulga qaraganda kam to’kiladi. Bunday hol ikki fazali o’rish uchus sarflanadigan qo’shimcha mehnatni oqlaydi.
Mashina o’rimining samaradorligini oshirish uchun ekinlarning 80-90% bir xil balandlikda bo’lishi kerak. Donli o’simliklar balandligi 100-110 sm dan yuqori va 50-60 sm dan past bo’lmasligi lozim. Poyalarni qirqish balandligi ekinning bo’yiga qarab 12-25sm tanlanadi. Yotib qolgan bug'doy past o’riladi. Sernam rayonlarda esa unchalik keng bo’lmagan qalin uyumlar hosil qilinadi, uyum agregatning bo’ylama -o’qiga nisbatan 10-30 gradus burchak ostida yotadi. Bug'doy uyumlarida to’qiladigan don miqdori 0,5/odan, yotib qolgan g'alla dalalarda esa 1,5% dan oshmasligi kerak.
2. Donli ekinlarning hosilini yig'ib olish uchun ishlatiladigan kombaynlarning tuzilishi va ishlash prinsinlari asosan bir xil, lekin o’lchamlari, molotilkaning ish unumi va ayrim qismlarining tuzilishi bilan farq qiladi. " Kolos " kombayni jatka, molotilka, yuritish qismi, gidravlik sistama, kabina va boshqa mexanizmlardan tuzilgan.
G’allani o’rib, qator uyumlash uchun-JRS-4,9, JVN-7, JVN-6, JVN-6-12, JV-15, JNU-4, JBA-3,5A mashinalari .ishlatiladi. Jatka quyidagicha ishlaydi. Motoviloning .plankalari o’simlik tuplarini qirquvchi apparatga etkazib beradi va kesilgandan keyin transportyorga yotkizadi. Transportyor tuplarni darchaga suradi va uzluksiz uyum qilib erga taxlab ketadi. Uyumning kengligi yo’naltiruvchi to’siqni surib rostlanadi. o’rilgan massani yig'ib, yanchib olish uchun kombaynlarga podborshchik o’rnatilacli. Podborshchikning barmoqlari uyumlangan boshoqlarni (yoki qirquvchi apparat bilan qirqilgai boshoqlarni) motovilo yordamida transportyorga uzatadi. Bug'doy massasi qabul kamerasi orqali yanchish apparatiga uzatiladi. Somon, poxol va qipiqlardan tozalangan don keyin bunkerga yiglladi,-somonlar esa g'aramlagichga yig'iladi, Bunkerdagi don shnek yordamida transport vositalariga to’kib beriladi.
3. Donli ekinlar hosilini bir yo’la kombaynda o’rib-yanchish uchun SK-6 "Kolos", SK-5, "Niva", SKD, '"Sibirvak"," SK-10. "Rotor", "DON-1500", "Enisey-1200" kombaynlari bilan birgaiikda "Keys" kombayinlari ham ishlatilmoqda, "Keys" kombayni yuqorida ko’rsatilgan kombaynlarga nisbatan qator afzallikiarga ega:
kabina ponaramasi - keng va nisbatan qulay;
qirqish moslamasi aetomatlashtirilgan, boshqarish sistemzsining bosimini va aylanish sonining sozlanishi avtomatlashtiriigan.
rotorli uzatma, stabil tez aylanuvchi variator bilan jihozlangan. « yanchigich uch qismgz bo 'lingan, uni boshqarish elektrlashtirilgan bo 'lib, kabinadan boshqariladi;
qo 'zgaluvchan galvir donniigyaxshi tozalanishini ta 'minlaydi; « kombayinning shassi yuqori tezlikda yurishni va amartizasiyasini ta 'minlaydi;
bunkernint to 'Iganligini kabinadan oyna orqali nazarot qilish mumkin;
quvvatni iqtisod qiluvchi RG-S, gidrovlik uzviy nasos sistemasi mavjud.
Keys kombaynining ish umumi bir soatiga 3,6 gektar yoki 17, 7 tonnani, yoqilg'i sorfi yikilgan donning har bir tonnasi uchun 1,2 kg rii tashkil qiladi. Bu ko’rsatkichlar boshqa kombaynlarga qaraganda ancha yuqori bo’lib donni qisqa muddatlarda samarali terib yig'ib olish imkonini beradi.
4 Yig'ib olingan donga ishlov berishdan maqsad tarkibidagi begona o’simliklarning urug'lari, somon, boshqa moydalangan don bo’laklari va shunga o’xshaganlardan donni tozalab olishdir, Bu ishni bajarishda mashyananing ish qismlari donni shikastlamasligi lozim, mayda aralashmalar 5% dan ortiq bo’lmasligi kerak. Ozuqabop donni tozalash uchun donning-namligi 16. . . 19% dan yuqori bo’lmasligi kerak. Urug' navining tozaligi 98-99% unuvchanligi 90. .. 95% ni tashkil qilish.i kerak.
Donlarni saralashning bir necha usullari mavjuddir: Donlarni shamol bilan saralash- donli aralashmani havo oqimidan o’tkazish davomida zarrachalarning har-xil troektoriyada harakatlaiishi natijasida har-xil fraksiyalarga ajratiladi. Don tozalash mashi-nalarining kanallari va kameralaridagi havo oqimini hosil qilish uchun markazdan qochirma ventilyatorlar qo’llaniladi. Ventilyatordan uzatiladigan havo miqdori ventilyator kirish darchalarining o’lchamini o’zgartiradigan zaslonkalar bilan sozlanadi.
Urug’larni kalvirlar yordamida saralaganda ularni uch xil o’lchaini: qalinligi, eni, uzunligi bo’yicha ajratiladi. Uruglarni eni bo’yicha ajratish uchun yumaloq ko’zli g'alvirlar, qalinliklari bo’yicha ajratishda esa chuzinchoq ko’zli g'alvirlar qo’llaniladi. Galvirlar bajaradigan ishning turiga qarab boshoq elash va saralash g'alvirlari deb ataladL
Donli aralashmani uzunligi bo’yicha saralashda, ya'ni tozalanayotgan asosiy donlardan uzun yoki qisqa donlarni ajratish uchun trierlar qo’llaniladi. Trierning ish organlafi yacheykali silindrik sirtdan, ish elementi esa yacheykadan iborat. Silindr aylanganda qisqa donlarni yuqoriga ko’taradi. Silindr burilganda don o’z og'irligi bilan yacheykadan silindr ichiga joylashgan novga tushadi. Yacheykaga sig'magan yirik donlar silindr yuzasida o’qi bo’ylab sirpanib, tashqariga chiqadi. Trierda uruglarning aniq sirpanishini rostlash uchun navning ish qirrasi balandligi bo’yicha o’zgartiriladi.
Adabiyotlar:
1.Shoumarova M., Abdillayev T. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi 2002Y.
2.A.I. Komilov, Q.A. Sharipov, N.T. Umirov, I.M.Marupov, R.T. Rustamov Traktor va avtomobillar. Toshkent «Talkin» -2003.(lotin alifbosida)
3.F.B.Yevdokimov Umumiy elektrotexnika T.O’qituvchi.1995.
4.N.I.Vershagin i dr. Organizasiya i texnologaya mexanizirovannыx rabot v rastenivodstve, Ucheb, posb № IRPO; Izd.sentr «Akademiya», 2000
5.E.Oyxo’jayev, X.Qo’shnazarov «Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini mexanizasiyalash» Toshkent «Mehnat», 1988.
|
