Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot


bet	12/149
Sana	10.09.2024
Hajmi
	#270811

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 149

Bog'liq
kiberxavfsizlik-asoslari

Ochiq matn = “POSSIBLE” Shifrmatn = “SIPLOSBE” 9-rasm. Sodda o’rin almashtirish usuliga misol 2.1.6. Kriptografiyaning tarixi

O’rin almashtirish akslantirishi.
Ushbu akslantirishga ko’ra, ochiq matn
simvollarining o’rni biror qoidaga ko’ra o’zaro almashtiriladi. Bunda ochiq matdga
ishtirok etgan simvollar shifrmatnda ham ishtirok etib, faqat ularning o’rni
almashgan holda bo’ladi (9-rasm).
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Ochiq matn = “POSSIBLE”
Shifrmatn = “SIPLOSBE”
9-rasm. Sodda o’rin almashtirish usuliga misol

2.1.6. Kriptografiyaning tarixi
Ma’lumotlarni shifrlashning dastlabki ko’rinishlaridan ming yillar avval
foydanib kelingan. Yaqin o’n yilliklarga qadar foydalanilgan shifrlar
klassik
shifrlar
deb atalgan. Kriptografiyani fan sifatida taraqqiy etishini aksariyat adabiyotlarda bir
necha davrlarga ajratib, turli yondashuvlarga asoslanib o’rganilgan. Masalan, ba’zi
manbalarda hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar foydalanilgan shifrlar –
klassik
shifrlar
davriga tegishli deb olingan. Undan keyingi davr esa
zamonaviy
shifrlar
davri deb yuritiladi. Biroq, hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar bo’lgan davr
juda uzoq bo’lgani bois, ularni ham qismdavrlarga ajratish muhim ahamiyat kasb
etgan. Shuning uchun, kriptologiyani fan sifatida shakllanishini quyidagi davrlarga
ajratish mumkin [21]:

25
1.
Qadimiy davr (qadimiy davr klassik shifrlari).
Ushbu davrda klassik shifrlar
asosan bir alfavitli o’rniga qo’yish va o’rin almashtirish akslantirishlariga
asoslangan. Masalan, Sezar, Polibiya kvadrati usullari.
2.
O’rta davr (o’rta davr klassik shifrlari).
Ushbu davrda shifrlar asosan ko’p
alifboli o’rniga qo’yishga asoslangan bo’lib, ularga Vijiner, Atbash
usullarini misol keltirish mumkin. Ushbu davrdagi shifrlar birinchi davr
shifrlariga qaraganda bardoshligi yuqori bo’lgan.
3.
1 va 2 – jaxon urishlari davri (1 va 2- jaxon urishlari davridagi klassik
shifrlar).
Ushbu davr kriptotizimlari asosan elektromexanikaga asoslangan
bo’lib, radioto’lqin orqali shifrmatnni uzatishni (Morze alifbosi) amalga
oshirgan. Mazkur davrga oid shifrlash usullariga Zimmermann telegrammi,
Enigma shifri, SIGABA mashinalarini misol keltirish mumkin.
4.
Kompyuter davri (zamonaviy shifrlar).
Ushbu davr shifrlari hisoblash
qurilmalariga mo’ljallangan bo’lib, yuqori xavfsizlik darajasiga ega
hisoblanadi. Zamonaviy shifrlarga misol sifatida DES, AES, GOST 28147-
89, IDEA, A5/1, RC4 (barchasi simmetrik) va RSA, El-Gamal (ochiq kalitli)
larni keltirish mumkin.

Download

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 149