ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI
109
Masala. Induktivligi
Gn
10
5
,
2
3
F
L
va aktiv qarshiligi
Оm
R
F
1000
bo'lgan
induktiv
g'altak
hamda
sig'imi
Ф
пФ
С
10
120
120
12
bo'lgan kondensator paralel rezonansli
konturni tashkil qiladi va
кОm
R
210
rezistor orqali qiymati
V
66
U
bo'lgan sinusoidal kuchlanish manbaiga ulangan.
Tok rezonansi rejimini ta'minlaydigan manba chastotasini va bu
rejimdagi konturning to'la qarshiligini hamda shoxobchalardagi
toklarni hisoblang.
Echish. Tok rezonansi sharti
)
(
С
L
b
b
ni ta'minlaydigan manba
chastotasini
1
R
R
F
va
0
2
R
larni e'tiborga olib quyidagicha
hisoblaymiz:
Gs
R
C
L
R
C
L
LC
f
p
3
3
12
3
2
12
3
12
3
2
2
2
1
10
284
976
,
0
10
4
,
290
10
120
/
10
5
,
2
1000
10
120
/
10
5
,
2
10
120
10
5
,
2
14
,
3
2
1
/
/
2
1
Rezonans
konturini
tashkil
qiluvchi
shoxobchalarning
o'tkazuvchanliklari:
m
S
C
f
C
b
b
P
P
C
L
4
12
3
10
14
,
2
10
120
10
284
14
,
3
2
2
.
Konturning
to'la
reaktiv
o'tkazuvchanligi
esa
0
10
14
,
2
10
14
,
2
4
4
C
L
b
b
b
ga
teng bo'ladi.
Konturning g aktiv o'tkazuvchanligi
uning
induktiv
g'altagidan
iborat
shoxobchasining
aktiv
o'tkazuvchanligiga teng, ya'ni:
m
S
L
R
R
g
g
F
F
4
2
3
4
2
2
2
1
10
48
,
0
10
5
,
2
10
178
1000
1000
6
.
Konturning
to'la
o'tkazuvchanligi
m
S
g
b
g
у
4
2
2
10
48
,
0
.
Rezonans konturining to'la qarshiligini quyidagicha hisoblaymiz:
Оm
у
Z
K
10
8
,
20
10
48
,
0
1
1
3
4
.
Konturning hisoblangan to'la qarshiligi zanjir uchun dastlab
berilgan qarshilik R dan 10 baravar kichik. Shu sababli konturdagi
kuchlanish quyidagiga teng:
2.25-rasm
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI
110
V
6
21
210
21
66
K
K
K
Z
Z
R
U
U
.
Induktiv g'altakdagi tokning aktiv va reaktiv tashkil etuvchilari
А
10
284
,
0
10
48
,
0
0
,
6
3
4
1
1
Uq
I
a
,
А
10
26
,
1
10
14
,
2
0
,
6
3
4
1
1
Ub
I
P
.
Shu shoxobchadagi umumiy tok
А.
10
29
,
1
10
26
,
1
10
284
,
0
3
2
3
2
3
2
1
2
1
1
P
a
I
I
I
Ikkinchi
shoxobchadagi
tok
0
0
2
2
U
Ug
I
a
,
А
10
26
,
1
3
1
1
2
2
P
P
I
Ub
Ub
I
va
shuning
uchun
ham
А
10
26
,
1
3
2
I
.
Zanjirning umumiy toki
А.
10
284
,
0
0
10
284
,
0
3
2
3
2
2
1
2
2
1
P
P
a
a
I
I
I
I
I
2.10. Elektrotexnik qurilmalarning quvvat koeffitsiyenti va
uning mohiyati. Quvvat koeffitsiyentini oshirish usullari va
hisoblash asoslari
Elektr energiya iste'molchilari amalda asosan aktiv-induktiv
xarakterli bo'ladi va yuklama tokining fazasi manba kuchlanishi
fazasidan orqada qoladi.
Yuklama
quvvat
koeffitsiyentining
kamayishi
yuklamadan
o'tuvchi tokni oshiradi, chunki
cos
/U
P
I
.
Sinusoidal
tok
generatorlari
ma'lum
bir
nom
nom
nom
I
U
S
quvvatga mo'ljallangan bo'ladi, ya'ni
nom
U
nominal kuchlanishda ular
faqat belgilangan nominal
nom
I
tokdan oshmagan yuklamaga ulanishi
mumkin.
Shu sababli yuklamaning quvvat koeffitsiyenti past bo'lganda
generator toki belgilangan nominal qiymatdan oshmasligi uchun
uning aktiv quvvatini kamaytirish kerak bo'ladi. Bunday hollarda
generator tok bo'yicha to'la yuklangan bo’lsa-da aktiv quvvat
bo'yicha to'la yuklanmagan bo'ladi.
Generator va birlamchi motordan iborat elektr manbaining
umumiy foydali ish koeffitsiyenti har bir uskunaning foydali ish
koeffitsiyentiga bog'liq bo'lib, birlamchi motorning ishi asosan
generatorning aktiv quvvatiga bog'liq. Shu sababli generatorni aktiv
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI
111
quvvat bilan to'la yuklanmasligi birlamchi motorni va umuman
energetik qurilmaning foydalanish koeffitsiyenti pasayishiga olib
keladi. Bundan tashqari uzatish liniyasidagi quvvat isrofi katta
bo'ladi:
,
cos
2
2
2
2
U
P
r
I
r
Р
l
l
bu yerda
l
r
-uzatish liniyasining aktiv
qarshiligi.
Ifodadan ko'rinib turibdiki, yuklamaning quvvat koeffitsiyenti
qancha kam bo'lsa, quvvat isrofi shuncha ko'p bo'ladi. Binobarin,
yuklamaning quvvat koeffitsiyenti qancha kam bo'lsa, uzatish
liniyasidagi quvvat isrofi shuncha ko’p bo’ladi. Quvvat koeffitsiyenti
manba quvvati qanday foydalanilayotganligini bildiradi.
Elektr uskunaning quvvat koeffitsiyentini oshirishning uchta
usuli mavjud:
1. Induktiv xarakterli yuklamaga kondensator batareyalarini
parallel ulash.
2. Induktiv xarakterli yuklamaga kondensatorni ketma-ket
ulash.
3. Elektr tarmog'iga sinxron motor ulash.
Quyida birinchi usulga binoan qo'llaniladigan kondensatorlar
batareyasi sig'imini hisoblash uslubini ko'rib chiqamiz. 2.26-
rasmdagi vektor diagrammadan
I
tok bilan
U
kuchlanish orasidagi
kerakli burchak siljishini olish uchun sig'im shoxobchadagi
I
C
tok
yuklamaning kompensatsiya qilishdan avvalgi reaktiv tashkil etuvchi
yuk
r
I
.
tokidan kompensatsiya qilingandan keyingi
r
I
toklarning
ayirmasi teng bo'lishi kerak:
.
.
r
yuk
r
C
I
I
I
Bu ifodadagi toklarni yuklama tokining aktiv tashkil etuvchisi
a
I
orqali quyidagicha ifodalash mumkin:
yuk
a
yuk
r
tg
I
I
.
va
.
tg
I
I
a
r
Natijada quyidagilarni yozish mumkin:
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI
112
.
tg
tg
I
I
yuk
a
C
Bu ifodada kondensator uchun
C
U
I
C
ekanligi va
a
I
tokni quvvat va kuchlanish orqali ifodalab, ifodani
quyidagicha yozishimiz mumkin:
.
)
/
(
tg
tg
U
P
C
U
yuk
Oxirgi ifodadan kondensator batereyasining sig'imini topamiz:
.
2
U
tg
tg
P
C
yuk
Odatda kondensator batareyalari yordamida
)
96
,
0
92
,
0
(
cos
gacha oshiriladi. Quvvat koeffitsiyentini bundan katta bo'lishi
texnik-iqtisodiy ko'rsatgichlarga ko'ra maqsadga muvofiq emas.
Masala: elektr motor kuchlanishi
V
U
nom
220
va chastotasi
Gs
f
50
bo'lgan manbaga ulangan.
Motorning quvvati
kVt
Р
nom
20
va quvvat koeffitsiyenti
0,6
сos
1
. Uskuna quvvat koeffitsiyenti
0,9
сos
2
bilan ishlashi
uchun motorga qanday sig'imli kondensator ulash kerak?
Yechish. Quvvat koeffitsiyenti
0,6
сos
da motorning toki:
,
152
6
,
0
220
/
10
20
cos
/
3
1
1
A
U
P
I
10
53
6
0
arccos
'
0
1
,
va
0,8
sin
1
.
Motor tokining reaktiv tashkil etuvchisi:
,
6
,
121
8
,
0
152
sin
1
1
1
A
I
I
r
50
26
9
0
arccos
'
0
2
,
va
0,436
sin
2
.
Motorni
0,9
сos
2
quvvat koeffitsiyenti bilan ishlashini
ta'minlovchi kondensator toki:
.
101
9
,
0
220
/
10
20
cos
/
3
2
2
A
U
P
I
Shu tokning reaktiv tashkil etuvchisi:
.
44
436
,
0
101
sin
2
2
2
A
I
I
r
Kondensator ulangandan keyingi tokning qiymati:
.
6
,
77
44
6
,
121
2
1
A
I
I
I
r
r
C
Sig'im qarshiligi:
.
83
,
2
6
,
77
220
1
Оm
I
U
C
x
C
C
Kondensator sig'imi:
.
1130
50
14
,
3
2
83
,
2
1
2
1
1
mkФ
f
x
x
C
C
C
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI
113
|
