Samarqand davlat universiteti o. R. Yusupov, I. Q. Ximmatov, E. Sh. Eshonqulov

28 
2-§. Ma'lumotlarning abstrak turlari va ma'lumotlar strukturalari 
 
“Yomon dasturchilar kod haqida oʻylashadi. Yaxshi dasturchilar esa 
ma‟lumotlar strukturasi va ularning aloqalari haqida oʻylashadi.”
Linus Torvalds, Linux yaratuvchisi. 
Ma‟lumotlar strukturasi
(ing. data structure) - bu hisoblashda 
turli xil bir tipli va (yoki) mantiqiy bogʻliq ma‘lumotlarni saqlash va 
qayta ishlashga imkon beradigan dastur birligi. Ma‘lumotlarni qoʻshish, 
izlash, oʻzgartirish va yoʻq qilish uchun ma‘lumotlar tarkibi uning 
interfeysini tashkil etadigan funksiyalar toʻplamini taqdim etadi. 
―Ma‘lumotlar strukturasi‖ atamasining bir-biriga yaqin boʻlgan bir 
nechta ma‘nolarini anglatuvchi variantlari mavjud: 
-
Ma‘lumotlarning abstrakt turi; 
-
Ma‘lumotlarning ba‘zi bir abstrakt turlarini realizatsiya qilish; 
-
Ma‘lumotlar tipining nusxasi, masalan, aniq bir 
roʻyxat
; 
-
Funksional dasturlash kontekstida oʻzgarishlarda davom 
etadigan noyob identifikator.
Turli xil versiyalar mavjud boʻlishiga qaramay, u norasmiy ravishda 
ma‟lumotlar strukturasi 
deb nomlanadi. 
Ma‘lumotlar strutkturasi ma‘lumotlar turlari, havolalar va ular 
ustida amallar yordamida tanlangan dasturlash tilida shakllanadi. 
Turli xil ma‘lumotlar strukturalari turli xil ilovalar uchun mos 
keladi; ularning ba‘zilari ma‘lum vazifalar uchun tor ixtisoslashgan. 
Masalan, B-daraxtlar odatda ma‘lumotlar bazalarini yaratishga yaroqli 
boʻlsa, xesh jadvallar hamma joyda har xil lugʻatlarni yaratish uchun 
ishlatiladi, masalan, domen nomlarini kompyuterlarning internet-
manzillariga xaritalash uchun. 
Dasturiy ta‘minotni ishlab chiqishda, amalga oshirishning 
murakkabligi va dasturlarning ishlash sifati ma‘lumotlar strukturalarning 
toʻgʻri tanlanishiga sezilarli darajada bogʻliqdir. Ushbu tushuncha 
dasturiy 
ta‘minot 
arxitekturasining 
boshida 
algoritmlar 
emas, 
ma‘lumotlar strukturalari joylashtirilgan rasmiy ishlab chiqish usullari 
va dasturlash tillarini keltirib chiqardi. Ushbu tillarning aksariyatida 

29 
ma‘lumotlar tuzilmalarini turli xil ilovalarda xavfsiz qayta ishlatishga 
imkon beradigan modullikning bir turi mavjud. Java, C# va C++ kabi 
obyektga yoʻnaltirilgan tillar ushbu yondashuvga misoldir. 
Koʻpgina klassik ma‘lumotlar strukturalari dasturlash tillarining 
standart kutubxonalarida taqdim etiladi yoki toʻgʻridan-toʻgʻri dasturlash 
tillariga kiritilgan. Masalan, xesh jadvali ma‘lumotlar tuzilishi Lua, Perl, 
Python, Ruby, Tcl va boshqa dasturlash tillariga kiritilgan boʻlib, C++ 
standart shablonlar kutubxonasida (STL) keng qoʻllaniladi. 
Koʻpgina ma‘lumotlar tuzilmalari uchun asosiy qurilish bloklari 
massivlar, yozuvlar (C tilida strukturalar va Paskaldagi yozuvlar), 
birlashmalar (C da union) va havolalardir.

Download 4,61 Mb.