termometr  deb ataladi; 2. Kontaktsiz о‘lchashga mо‘ljallangan o‘lchash vositalari esa  pirometrlar

131 
Temperaturani о‘lchash asboblari ishlash prinsipiga ko‘ra quyidagi 
guruhlarga bо‘linadi: 
1.
Kengayish termometrlari – temperatura о‘zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq 
jismlar hajmining yoki chiziqli о‘lchamlarining о‘zgarishiga asoslangan.
2.
Manometrik termometrlar – moddalar hajmi о‘zgarmas bо‘lganda 
temperatura о‘zgarishi bilan bosimning о‘zgarishiga asoslangan. 
3.
Termoelektr termometrlar – temperatura ta’sirida о‘zgargan termoelektr 
yurituvchi kuchning о‘zgarishiga asoslangan.
4.
Qarshilik termometrlari – о‘tkazgich va yarim о‘tkazgichlarning 
temperatura о‘zgarishi hisobiga elektrik qarshiliklarni о‘zgarishiga 
asoslangan. 
5.
Nurlanish termometrlari:
- 
optik pirometr
– issiq jismning ravshanligini о‘lchash asbobi;
- 
rangli pirometr
– jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi energiyaning 
taqsimlanishini о‘lchashga asoslangan asbob;
- 
radiatsion pirometrlar
– issiq jism nurlanishining quvvatini о‘zgarishiga 
asoslangan asbob. 
Zamonaviy termometriya o‘lchashning turli usul va vositalariga ega. Har bir 
usul o‘ziga xos bo‘lib, universallik xususiyatiga ega emas. Berilgan sharoitda 
optimal o‘lchash usuli o‘lchashga qo‘yilgan aniqlik sharti va o‘lchashning 
davomiyligi sharti, temperaturani qayd qilish va avtomatik boshqa- rish zarurati 
yordamida belgilanadi. 
Nazorat qilinadigan muhitlar tashqi sharoitni o‘zgartirganda fizik 
xossalarining agressivligi va turg‘unligi darajasi bilan suyuq, sochiluvchan, 
gazsimon yoki qattiq bo‘lishi mumkin. 
5- jadvalda sanoatda eng ko‘p tarqalgan temperaturani o‘lchash 
vositalarining qo‘llanilish sohalari haqida ma’lumotlar berilgan. 

132 
5 – jadval 
Sanoatda eng ko‘p tarqalgan temperaturani o‘lchash vositalarining qo‘llanilish 
sohalari 
O‘lchash vositasi 
turi 
O‘lchash vositalarining ishlash 
prinsipiga ko‘ra turi 
Davomli foydalanish 
chegarasi 
Kengayish 
termometrlari 
Suyuqlik termometrlari 
Diometrik, bimetall termometrlar 
-200 
-150 
750 
700 
Manometrik 
termometrlar 
Gazli 
Suyuqlikli 
Bug‘-suyuqlikli (kondensatsion) 
-150 
-150 
-50 
1000 
600 
300 
Termoelektrik 
termometrlar 
Termoelektrik termometrlar 
-200 
2500 
Qarshilik 
termometrlari 
Metallqarshilik termometrlari 
Yarimo‘tkazgichli 
qarshilik 
termometrlari 
-260 
-272 
-1100 
600 
Pirometrlar 
Kvazimonoxramatik pirometrlar 
Spekral nisbatli pirometrlar 
To‘liq nurlanish piromatrlari 
700 
300 
50 
6000 
2800 
3500 

Download 8,92 Mb.