Fuqarolar muhofazasi tuzilmalarining shaxsiy tarkiblarini
fuqaro muhofazasi xizmatiga jalb qilish
F u q aro lar m uhofazasining tuzilm alari favqulodda vaziyat
lard a qutqarish, turm ush tarzini q ay ta tiklashga xos b o ‘lgan
k o ‘p qirrali ishlarni bajarish uchun tashkil etiladi. 0 ‘zbekiston
R e sp u b lik a sin in g b a rc h a fu q a ro la ri - e rk a k la r 18 d a n 60
yoshgacha, ayollar 18 dan 55 yoshgacha jalb qilinishlari qonun
asosida belgilangan. F u q aro lar m uhofazasi tuzilmalariga harbiy
x iz m a tc h ila r, h arb iy x iz m a tn i o ‘ta s h d a v rid a g ila r, h a rb iy
xizm atga chaqiruv yoshidagilar b u ndan mustasno, shuningdek,
1 -2 -3 -g u ru h n o g iro n la ri, h o m ila d o r , yosh b o lali a y o lla r
fu qaro lar m uhofazasi tuzilm alariga kiritilmaydilar.
F u q a r o la r m u h o fa z a sin in g tu z ilm a la ri y u q ori d a ra ja li
ta y y o rg a rlik d a turishin i t a ’m in lash uchun tinchlik d avrida
doim iy o ‘quv m ash q la ri o ‘tk a z ilish i, o ‘z m u taxassisliklari
b o ‘yicha tayyorgarlik k o ‘rib borishlari zarur.
H a r bir m am lakatning asosiy boyligi uning fuqarolaridir.
U larn in g sog‘-salom atligi, turli tabiiy ofatlard an m uhofaza-
langanligi bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi. Shu
b o is d a n resp u b lik a m iz P re z id e n ti I.A .K a rim o v fu q a ro la r
m u h o fa z a s in i t a ’m in la s h is h la r ig a k a tta e ’tib o r b ila n
qaram oq d a.
«Bizni qurshab turgan olam g ‘oyat m urakkab va muammoli
b o iib keldi, shunday bo4ib qolm oqda ham da shunday b o ‘lib
q o lajak!»1
B inobarin, sayyoram izning tiriklik olami tabiat ne’m atlari
b o ‘lgan havo, suv, tuproq va olovsiz yashay olmaydi. Ammo
ularning m utanosibligi o 'zgarganda turli noxush hodisalar ro ‘y
berishi - insonlar, moddiy boyliklar, qishloq xo'jaligi ekinlariga
k a tta zarar yetishi mumkin.
F uqaro m uhofazasi um um davlat himoyalash vazifasi b o ‘lib,
barcha aholini, ishlab chiqarish korxonalari, jam oa xo‘jaliklari,
m u a s s a s a la r, xalq b oyligini, o ‘sim lik la r, oziq -o v q at m ah-
11.A.Karim ov. « 0 ‘zbekiston XXI asr b o ‘sa g ‘asida: xavfsizlikka tahdid,
b arq aro rlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari». — Т.: 2003.
27
sulotlarini, m uhim i fuq arolarnin g hayotini h a r q an aq a xavf-
xatardan asrash, hayot tizimini eng og‘ir vaziyatda ham ushlash
kabi olijanob vazifalarni bajarishni o 'z oldiga m aqsad qilib
q o ‘yadi. Tabiiy ofatlarda, urushning og‘ir oqibatlarida vujudga
kelgan v a z iy a tla rn i y o ‘q o tish , eng m u h im i, tez sa n ita riy a
yordami, qutqarish ishlarini ommaviy bajarishni tinchlik davrida
aniq rejalashtirib, yuzaga kelgan oqibatni tugatish shart,
Y uqorida keltirilgan ishlarni t o ‘la va to 'k is, o ‘z vaqtida,
kechikm asdan b ajarish uchun fuqarolarni o ‘qitish, o ‘rgatish
m uhim aham iyatga ega. T ibbiyot xodimlari fuqaro muhofazasi
tarkibida k o ‘rilm agan m uhim vazifalarni bajaradi.
I I B O B
TIN C H LIK VA HARBIY HOLATLARDAGI
FA V Q ULO DDA VAZIYATLARNI TAKTIK BA HO LASH
Favqulodda vaziyatlarni baholashda 0 ‘zbekiston sharoitini
nazarda tutib o ‘rganish, ularni oldini olish chora-tadbirlarini
dav lat m iqyosida bajarish, bu sohada chiqarilgan qonunlar,
q o id a la r b ila n a h o lin i ta n is h tiris h , fav q u lo d d a h o d isa la r
oqibatlarini kam aytirishda ishlab chiqarish korxonalari, o ‘quv
yurtlari va barcha zavod-fabrikalarda bajarilishi shart bo'lgan
vazifalar fuqaro muxofazasi xizmatiga yukiatiladi. Favqulodda
vaziyatlar oqibatlarini yo‘qotishda korxonalar, tashkilotlarning
asosiy vazifalarini bir-biri bilan uzviy bog‘liqligini, hamjihatlikda
b a ja r is h z a ru r b o ‘lg an v a z ifa la rn i a n iq la s h , fa v q u lo d d a
v a z iy a tla rd a ah o lini shoshilinch o go h lan tirish ta rtib i bilan
tanishtirish, ogohlikka d a ’vat etish, o ‘rgatish hozirgi kunning
dolzarb mavzusidir.
Aholi favqulodda vaziyatlar haqidagi m a’lum otni eshitishi
bilan h a ra k a tla r ta rtib in i aniqlash i lozim, T a lab a lar ishlab
chiqarish, ilm-fan sohalarida biologik xavfli, ekologik vaziyatlar
bilan tanishishlari, ularni ishlatish jarayonlarida texnik xavfsizlik
tadbirlarining qonun asosida bajarilishi bilan tanishishlari kerak.
S a n ita r yo‘qotishlar, yoppasiga qiruvchi q uro llar q o ‘lla-
n ish d a g i o q ib a tla rn i b a h o la s h fu q a ro la r m u h o fa z a sin in g
shtablaridan talab etiladi. Favqulodda vaziyatlar tarixida misli
k o ‘rilm agan fojialarga, yo'qotishlarga ko ‘pincha hodisalarning
kutilm aganda, q o ‘qqisdan sodir bo'lishi, aholining himoyalash
chora-tadbirlariga tayyor emasligi, ularni o ‘z vaqtida shoshilinch
ogoh eta olmaslik, jo y lard a him oyalanish, m uhofaza etishga
o ‘rgatilm asligi va avariya, katastro falarn in g o ‘z vaqtida oldi
olinmasligi kabilar sabab b o ‘lgan.
Shu m aqsadda Chernobil atom elektr stansiyadagi avariya
yoki A rm anistonda 1988-yilda yer qimirlashi oqibatida k o ‘plab
yo‘qotishlarni misol keltirish m umkin. 1987-yili Chernobil atom
elek tr stansiyasi - A ESdagi h a lo k a t 4 reakto rning buzilishi
29
natijasida sodir b o ‘Iib, 30 km lik radiusdagi aholi yer maydoni,
h ay v o n o t d unyosi rad io ak tiv z a ra rla n ish g a d uchor b o 'ld i,
keyinchalik k o ‘plab q o ‘shni davlatlarda - Belorussiya, Polsha,
C h e x o s lo v a k iy a , V en g riy a, G e rm a n iy a k a b i d a v la tla rd a
radioaktiv ifloslanish kuzatildi. Bu turdagi avariyalar bir qancha
kimyoviy zavodlarda sodir b o ig a n . M asalan: 2004-yil dekabr
oyida bir q a to r Osiyo m am lakatlari, ju m lad a n , H ind okeani
qirg'ogM bo'ylab yer qimirlashi - sunami, 1985-yii 18-sentabrda
M exiko shahridagi 8,1 ballik yer qim irlashda 5526 kishi halok
b o ‘ld i, 40 m ing kishi ja r o h a tla n d i. 1995-yil 18-yanvarda
Y aponiyaning Kobe, Kioko, Osanna, N ara, Okayam a, Xonsko
shaharlarida 7,5 ballik yer qimirlashi sunam i - suv toshqinini
keltirib chiqardi, oqibatda 3160 ta odam halok b o id i, 800 kishi
n o m a ’lum y o ‘qoldi. H indiston h arbiy zavodining portlashi,
A rm an isto n d a g i kuchli yer q im irlash i, T o jik isto n d ag i to g ‘
k o ‘chishi kabilarni misol keltirish m um kin. Bularning barchasi
tinchlik davrid a ham favqulodda hodisalarg a aholini doim o
tayyor b o ‘lishi, ishlab chiqarish tizimlarmi uzluksiz ishlashini,
m am lakatni har qanday xavf-xatardan him oyaga tayyorligini
t a ’m in etishga d a ’vat etadi.
F u q a r o la r m u h o fa z asi tiz im ig a y u k la tilg a n v a z ifa la r
f a v q u lo d d a v a z iy a tla rd a u n in g o q ib a tla r in i y o ‘q o tis h
m a sa la la rin i tin chlik d av rid a tay y o rlig in i o ld in d an ta 'm in
etishdan iborat,
Favqulodda holatlar turlari
F avqulodda holatlarning turlariga quyidagilar kiradi:
1. T ab iiy o fa tla r bilan b o g ‘liq b o 'lg a n holatlarg a: yer
qim irlashlari, xavfli suv toshqinlari, kuchli shamol, bo'ron, qor
k o ‘c h ish i, x avfli y o m g ‘ir, sel b o s is h la ri, yer, to g ‘, lo y q a
b o tq o q la rn in g siljishlari, kuchli y o m g ‘irla r, sunam i, xavfli
epidemik holatlar va boshqa kutilm agan xavflar kiradi.
2. Tashqi m uhitga o ‘ta xavfli zararli chiqindilarning chiqishi
bilan b o g ‘liq b o 'lg a n xavfli h o la tla r: A E S n ing avariy asi,
yadroviy fizik m arkazlardagi avariya h o latlari bilan bog'liq
b o ‘lgan tashqi m uhitga radioaktiv chiqindilarning tarqalishi,
30
kuchli ta ’sir etuvchi zaharli m oddalarning tarqalishi (KTEZM );
bakterioiogik xavfli chiqindiiar korxonalarining shikastianishida
tashqi m uhitga o ‘ta xavfli biologik m anbalarning tarqalishi.
3. K u tilm a g a n y o n g 'in la r, p o r tla s h la r o q ib a tid a so d ir
b o ‘luvchi ofatlar, im oratlarning vayronagarchiligi, texnologik
inshootlarning portlashi, aholi turarjoyidagi kuchli yong‘inlar,
gaz-n eft m ag istra lla rin in g p o rtla sh la ri, tra n s p o rt kom m u-
nikatsiyasidagi avariyalar va hokazolar.
4. 0 ‘z a ro k e lish m o v c h ilik la r o q ib a tid a sodir b o ‘Iuvchi
fa v q u lo d d a v a z iy a tla r: h a rb iy a g re ssiy a la r, e k stre m istik
kuchlarning m am lakat boshqaruv tizimiga, harbiy obyektlarga
yoki aholiga tajovuzi, q o ‘poruvchilarning chiqishlari.
U shbu holatlar faqat shu tu rlar bilan cheklanmay, ularning
turlari nihoyatda xilma-xil bo'lishi va ayni paytda favqulodda
h o d isa la r k eltirib ch iq a rish i m u m k in , y a ’ni yer qim irlashi
o q ib a tid a ku chli y o n g 'in la r , gaz, n eft tizim in in g uzilishi
natijasida tashqi m uhitga gaz-neft va hokazolarning chiqishi,
shu b ilan b o g ‘liq k o 'p la b xavfli h o la tla rg a sab ab b o 'lish i
m um kin.
F avqulodda sodir bo'lishi ehtim oliy holatlarning oqibatini
oqilona baholash, tabiiy yoki su n ’iy, to ‘qnashuvlar vaziyatlarini
o'rganish, har bir xavfli o ‘choqlar xususiyatini bilish orqali aniq
chora-tadbirlar ishlab chiqilishi mumkin. Bu vazifalar fuqarolar
m uhofazasi tizimiga yuklatilgan asosiy vazifalardir.
| 