|
Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021 issn: 2181-1601 UzbekistanBog'liq tabiiy-gazlarni-uzatish-va-qayta-ishlashda-gidratlanishga-qarshi-kurashSCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 4 ǀ 2021
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 677
Gidrat hosil qilishda nafaqat uglevodorodli komponentlar balki, gazdagi
nouglevodorodli birikmalar ham ishtirok etadi. Gaz tarkibida vodorod sul’fidi va is gazi
miqdorining oshishi gidrat hosil bo’lish muvozanat haroratining oshishiga va
muvozanat bosimining pasayishiga olib keladi (masalan, toza metan uchun 50 𝑎𝑡𝑚.
bosimda gidrat hosil bo’lish harorati 60 °𝑆 ni tashkil etsa, 𝐻
2
𝑆 miqdorining oshganda
uning qiymati 10 °𝑆 ni tashkil etadi.
Azot saqlovchi tabiiy gazlar yanada quyi haroratlarda gidratlanadi hamda bu holda
gidratlarning turg’unligi ortadi.
Suyuq uglevodorodli gazlarning gidratlanishi uchun yanada yuqori bosim va quyi
harorat talab etiladi. Tabiiy gazlardan farqli ravishda suyuq uglevodorodli gazlarda
tizimdagi bosim oshishi bilan gidratlanish ko’payadi.
Bundan tashqari, tabiiy gazlardagi singari issiqlik ajralib, tizimdagi harorat
ko’tariladi. Hajm doimiy qolgani bois, harorat oshishi bilan tizimda bosim o’sadi.
Suyuq uglevodorodlar gidratlari hajm qisqarishi oqibatida bosim pasayishi bilan
kuzatiladi. Chunki, suyuq uglevodorodlar ishtirokida gidratlarning hosil bo’lishi
anchayin qiyin kichadi. Jarayon boshlanishi uchun tizimni muvozanat sharoiti muayyan
vaqt oralig’ida mos sharoitlarda turishi lozim. Biroq, manfiy haroratlarda kichik muz
kristallari hosil bo’lgach gidratlar tez hozil bo’la boshlaydi. Qizig’i, suyuq
uglevododrodli gazlar gidratlari suvdan yengil.
Siqilgan gazlar kritik harorati havo haroratidan past bo`lgan uglevodorodlar
hisoblanadi. Siqilgan gazning asosiy tarkibiy qismi bo`lgan metanni suyuq holatga
o`tkazish uchun − 82°𝑆 harorat talab etiladi. Atmosfera bosimida esa metan − 161°𝑆
haroratda ham suyuq holatga o`tadi. − 82 °𝑆 haroratdan yuqori bo`lganda har qanday
yuqori bosimda ham metan suyuq holatga o`tmaydi.
Yo’ldosh gazlar xalq xo’jaligida maishiy ehtiyojlar uchun va avtotransportlarda
yoqilg’i uchun qo’llaniladi. Shuningdek, piroliz jarayonlari uchun xom ashyo sifatida,
texnologik jarayonlarda sovituvchi, erituvchi va boshqa bir qancha maqsadlarda tovar
mahsulot yoki, xomashyo sifatida foydalaniladi.
Neft xom ashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod
gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir–biridan farqlanadi.
Termik kreking gazlari tarkibida metan va boshqa miqdorda to’yinmagan
uglevodorodlarga boy bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida butanlar va butilenlar miqdori
ko’pligi bilan tavsiflanadi.
Gidrat hosil qiluvchi komponentlar asosan tabiiy gaz tarkibidagi yengil
uglevodorodlar – metan, etan, propan, izobutan, shuningdek, azot, uglerod ikki oksidi
va vodorod sulfid hisoblanadi. Tabiiy gaz gidratlari quyidagi formulaga egadir:
metan geksagidrati– 𝐶𝐻
4
⋅ 6𝐻
2
𝑂;
etanning oktagidrati– 𝐶
2
𝐻
6
⋅ 8𝐻
2
𝑂;
propan geptadekagidrati– 𝐶
3
𝐻
8
⋅ 17𝐻
2
𝑂;
|
| |
