SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 4 ǀ 2021
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 676
Gaz gidratlari (klatratlar) – muayyan termobarik sharoitlarda
vujudga keluvchi
kristal birikmalar. “Klatratlar” atamasi ularni o’rganish bilan shug’ullangan
professor
Pauel tomonidan XX asrning o’rtalarida kiritilgan. Bu
ibora lotin tilidan tarjima
qilinganda “berk panjara” ma’nosini beradi.
Gaz gidratlari doimiy tarkibga ega bo’lmaganligi bois, nostexiometrik birikmalarga
mansub sanaladi.
Gazni qazib olish va uzatishda bosimning bosqichma-bosqich kamayishi namlikka
to’yingan gazning haroratini pasayishiga olib keladi. Bunday
sharoitlarda tabiiy gaz
molekulasi suv bilan o’zaro ta’sirlashib qattiq kristal zarralarni hosil qiladi.
Quduq va quvuruzatkichlarda suv bug’larining kondensirlanib, to’planishi
muayyan sharoitlarda uglevodorodli gaz komponentlari (metan, etan, propan,
butan)ning har bir molekulasi 6 − 17 ta suv molekulasi bilan bog’lanish qobilyatiga ega
(1-rasm). Suvning uglevodorodli gazlar bilan hosil qilgan fizik-kimyoviy birikmasi –
qattiq kristal modda – kristallogidratlar deb, ataladi.
1-rasm.
Gaz
gidratining tuzilishi
MUHOKAMA
Tashqi
ko’rinishidan
gidratlar
sarg’ish
tusdagi
bo’shoq
qorga yoki muzga
o’xshaydi. Ular qizdirilganda yoki, bosim pasayganda gaz va suvga tez parchalanadigan
beqaror birikmalardir. Texnologik tizimning gidratsiz ishlash tarzini quyidagi sharoitda
amalga oshirish mumkin:
𝑃 ≤ 𝑃
𝑔.𝑜
va 𝑇 ≥ 𝑇
𝑔.𝑜
Bu yerda: 𝑃
𝑔.𝑜
, 𝑇
𝑔.𝑜
– eksperimental usul bilan aniqlanadigan gidrat hosil bo’lish
muvozanat bosimi va harorati.
1-jadval.
Gidrat hosil bo’lish harorati
Gaz
𝐶𝐻
4
𝐶
2
𝐻
6
𝑖 − 𝐶
3
𝐻
8
𝑛 − 𝐶
4
𝐻
10
𝑇
𝑘𝑟
, °𝑆
21,5
14,5
5,5
1,5
Ko’rinib
turibdiki, bosim qancha yuqori bo’lsa, 𝑇
𝑔.𝑜
shuncha baland bo’ladi.
Yuqori bosimli sharoitlarda gidratlar kritik haroratdan
yuqori qiymatlarda vujudga
kelmaydi.
