153
oltingugurt kislotasi yordamida kuydiriladi va natijada
shisha plastinkada qora
dog’ hosil qiladi. Qora dog’ni qanday komponentga tegishli ekanligi aniqlanadi.
Bu usul organic moddalar tarkibidagi aralashmalarni, komponentalarni
ajratib olish uchun eng sodda va tezkor usul hisoblanadi. Bu usuldan ko’proq
o’simliklar tarkibidagi
pigmentlarni aniqlashda, tolalardagi rang beruvchi
pigmentlarni tarkibini analiz qilishda va shu bilan birga oziq-ovqat
maxsulotlaridagi insektisid va pestidsidlarni aniqlash
va miqdorini topishda
qo’llaniladi.
Yupqa qatlamli xramatografik usul qog’ozli xramatografik usulga nisbatan
aniq ajratish xususiyatiga ega bo’lgan tezkor, primitiv va sodda usul hisoblanadi.
11.6-rasm. Yupqa qatlamli xramatografik usul yordamida
moddalarni tarkibini aniqlash.
Gazli xramatografik usul. Gazli xramatografik
usul uchuvchan organic
moddalarni tarkibini analiz qilish uchun qo’llaniladi. Gazli xramatograflar
quyidagicha tuzilishga ega bo’ladi: analiz qilinayotgan preparatni yuborish
moslamasi (1), harakatlanmaydigan fazalar kolonkasidan (2), detektordan (3) va
olingan natijalarni qayd qiluvchi moslamadan tashkil topgan (11.6-rasm).
Gazli xramatograflar quyidagicha ishlash prinsipiga ega:
namunalarni
aralashmasi (gazsimon shaklda) in’eksion teshik orqali yuboriladi (11.6-rasmga
qarang). Yuboriladigan gazning miqdori juda kam bolib, taxminan mikrolitrlarning
154
ma’lum bir ulushini tashkil qiladi. Gaz tashuvchi yordamida namuna, ya’ni
analiz
qilinayotgan modda kolonkadan yaxshi, oson o’tishi uchun yuqori bosim hosil
qilinadi. Gaz tashuvchi ya’ni harakatlanuvchi
faza namuna bilan aralashib
ketmasligi uchun odatda gaz tashuvchi sifatida inert gaz – geliy yoki reaksiyaga
kirishmaydigan azot kabi gazlar olinadi. Metalldan yoki shisha trubkadan iborat
bo’lgan kolonka suyuqlikning yupqa qatlamidan yoki qattoq taglikga surtilgan
polimer (statsionar faza) dan iborat bo’ladi. Modda tarkibidagi komponentlar har
xil qaynash temperaturasiga ega bo’ladi, shuning uchun
ular temperature oshishi
natijasida kolonka devorlari bilan har xil ko’rinishda o’zaro ta’sirlashadi. Bu har
bir komponentni har xil vaqtda kolonkadan o’tishiga olib keladi. Komponentlarni
o’tish vaqtlarini o’zaro solishtirish asosida modda tarkibidagi komponentlarni sifat
va miqdoriy ko’satkichlarini aniqlash va ularni analiz qilish mumkin.
11.6-rasm. Gazli xramatograf qurilmasinig tuzilish sxemasi.
