|
SO’NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 6-JILD 5-SONBog'liq Mustafayev T. ShSO’NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 6-JILD 5-SON
RESPUBLIKA ILMIY-USLUBIY JURNALI 13.05.2023
67
talabini o‗rta muddat va uzoq muddatli qoniqtirish choralari ko‗rilmoqda va
ehtiyojlarini to‗liq ta‘minlovchi mamlakatlar qatoriga kiradi. Markaziy Osiyo
Birlashgan energetika tizimidagi elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatlarining
salmoqli hissasi respublikaga tegishlidir. Energetika vazirligi energetika sohasida davlat
boshqaruvi organi hisoblanadi. Elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash
va iste‘mol qilishning texnologik jarayonining o‗ziga xosligi o‗zida «Issiqlik elektr
stansiyalari», «O‗zbekiston Milliy elektr tarmoqlari» hamda «Hududiy elektr
tarmoqlari» aksiyadorlik jamiyatlarini mujassamlashtirgan markazlashtirilgan
boshqaruvni saqlashni talab qiladi. 2018-yilda issiqlik elektr stansiyalari tomonidan 56,3
mlrd. kVt elektr energiyasi ishlab chiqarildi, 7,3 mln. Gkal issiqlik energiyasi yetkazib
berildi va elektr stansiyalarning umumiy belgilangan quvvati 14 ming MVtni tashkil
etadi. Issiqlik elektr stansiyalari tasarrufidagi elektr energiyasini hosil qiluvchi
korxonalardan, umumiy uzunligi 9,7 ming kilometrdan ortiq bo‗lgan 220-500 kV
kuchlanishdagi magistral elektr tarmoqlari orqali «Hududiy elektr tarmoqlari»
tasarrufidagi korxonalarga elektr energiyasini yetkazib berish ishlari «O‗zbekiston Milliy
elektr tarmoqlari» tomonidan amalga oshiriladi. Iste‘molchilar tomonidan issiqlik
energiyasi uchun to‗lov tasdiqlangan ta‘riflami indeksatsiya qilish mexanizmini
qo‗llagan holda quyidagi formula bo‗yicha aniqlanadi.
TM =TB–[BH+(1-BH) KHKB]
В
u yerdaTM-indeksatsiya mexanizmini qo‗llash bilan aniqlangan ta‘rif; T-
amaldagi qonunchilikka muvofiq o ‗rnatilgan asosiy tarif; BH - issiqlik energiyasiga
tarifning indeksatsiya qilinmagan ulushi, bulib ularning AQSh dollariga nisbatan
qiymati,
К
B — ta'riflarni dollar ekvivalentiga o'tkazish koeffisiyenti, bu koeffisiyent
ularni o ‗rnatilgan vaqtida aniqlanadi.
Energiya – tabiat hodisalari, madaniyat va insoniyat hayotining umumiy asosidir.
Shu bilan bir qatorda energiya materiya harakati turli ko‗rinishlarining miqdoriy
ko‗rsatkichidir. Turi bo‗yicha energiya kimyoviy, mexanik, elektrik, yadro va h.k. larga
bo‗linadi. Inson tomonidan foydalanish mumkin bo‗lgan energiya energiya resurslari deb
ataluvchi moddiy obyektlarda mavjuddir. Gidroelektr energetikasi hozirgi davrda bir
nechta unchalik katta bo‗lmagan quvvatli GES kaskadlari bilan belgilanadi. Bulardan
O‗rtachirchiq GESlar kaskadi tarkibiga kirib, suv omborlariga ega bo‗lgan 600 ming kVt
quvvatli va Chorvoq 165 ming kVt quvvatli Hojikent GESlari asosan quvvat balansini
rostlovchi stansiyalar sifatida faoliyat ko‗rsatadi. Qolgan GESlarning ish holatlari esa
havzadan oqib o‗tuvchi suv miqdori bilan belgilanadi.
Sirdaryo IES modernizatsiya qilinmoqda, bu esa uning quvvatini 150 MVtga
oshirishni ta
ʼ
minlaydi. Farhod GES ham modernizatsiya jarayonida, bu ishlar
natijasida uning quvvatiga yana 13 MVt qo‗shiladi. Mazkur yo‗nalishdagi ishlar natijasi
o‗laroq, 2025 yilga borib mamlakat energetika tizimining quvvatini 25 600 MVt ga, 2030
yilda esa 29 200 MVt ga yetkazish vazifasi amalga oshirilmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy
sohalarda energiya samaradorligini oshirish masalasi bugun hukumatning diqqat
|
| |
