|
SO’NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 6-JILD 5-SONBog'liq Mustafayev T. ShSO’NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 6-JILD 5-SON
RESPUBLIKA ILMIY-USLUBIY JURNALI 13.05.2023
66
chiqarish texnologik jarayonining, elektr energiyasini taqsimlash va iste'mol qilishning
o‗ziga xosligi jamiyat tarkibiga kiruvchi elektr stansiyalar, magistral va taqsimlovchi
elektr tarmoqlarini markazlashtirilgan holda boshqarishni saqlash zarurligini taqozo
etadi.
Energiya so‗zi yunonchadan olingan bo'lib, " harakat ", " faollik ", " kuch ", "
quvvat degan ma'noni bildiradi. Energiya fizik tizimni boshqa bir fizik tizimlarga
nisbatan ish bajara olish qobiliyati miqdoridir. Energiya resurslari yoqilg‗i va yoqilg‗i
bo‗lmagan vositalarga bo‗linadi. Yoqilg‗i bilan bog'liq energiya resurslari
tiklanmaydigan, yoqilg‗i bilan bog'liq bo'lmaganlari esa tiklanadigan resurslar
hisoblanadi. Tabiatdagi mexanik, issiqlik, elektr, quyosh, atom, shamol va boshqa
turdagi energiya mavjud.
Gidroenergetika - dunyoda qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng ko‗p
ishlatiladigan turidir. Suv resurslari asosida energiya ishlab chiqarishga asoslangan. Suv
resurslari energiyasidan foydalanish uchun suv oqimi maxsus qurilgan inshoatlar va
jihozlar majmui Gidro elektr stansiya (GES) yordamida elektr energiyasiga aylantiradi.
Elektr energiyasini ishlab chiqarish, taqsimlash va iste'mol qilish texnologik
jaravonining o‗ziga xosligi jamiyat tarkibiga kiruvchi elektrostansiyalar, magistral va
taqsimlovchi elektr tarmoqlari bilan birgalikda markaziy boshqaruvni saqlashni taqozo
etadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalardan, umumiy uzunligi 8,8 ming
kilometrdan ortiq bo'lgan 220 - 500 kV quvvatli magistral elektr tarmoqlari orqali
hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga elektr energiyasini yetkazib berish ishlari
―O‘zelektrtarmoq‖ unitar korxonasi tomonidan amalga oshiriladi. Respublika
iste‘molchilariga elektr energiyasini sotish har bir hududiy tuzilmada aktsionerlik
jamiyati sifatida faoliyat ko‗rsatuvchi o'n to'rtta tarqatish-sotish hududiy elektr
tarmoqlari korxonalari tomonidan amalga oshiriladi. Korxonalar balansida umumiy
uzunligi 226,2 ming kilometrdan ortiq elektr uzatish liniyalari va kuchianishi 110
kVgacha bo'lgan podstansiyalar bor. Respublika iste‘molchilariga elektr eneregiyasirii
yetkazib berish asosan eng sertarmoq kuchlanishga ega 0,4-10 kVli uzunligi 196 ming
kilometrdan ortiq bo'gan elektr tarmoqlari orqali amalga oshiriladi. Issiqlik energiyasi
sohasidagi tadbirlarni amalga oshirish energobloklarning foydali ish koeffitsiyenti 60
foizgacha yetadigan yuqori samarali bug'-gaz va gaz-turbina qurilmalari asosidagi
zamonaviy energiya ishlab chiqarish texnologiyalarini joriy etish imkonini beradi.
Yoqilg‗i-energetika resurslari (YOER) - bu material obyekt bo‗lib, unda inson
tomonidan amaliy foydalanishga yaroqli energiya to‗plangan. Energetika resursi deb -
tabiiy yoki sun‘iy faollashgan har qanday energiya manbaiga aytiladi. Energiya
resurslari - hozirgi vaqtda ishlatilayotgan yoki kelajakda ishlatilishi mumkin bo'lgan
energiya tashuvchilardir. Mamlakat rahbariyati qabul qilgan choralari natijasida,
O'zbekiston 1995-yildayoq neft va umuman energetika mustaqilligiga erishdi. Hozirgi
paytda respublikaning o‗z-o‗zini ta‘minlashini hisobga olib, sanoat sohalari ustuvor
rivojlanishi asosida respublikani zaruriy sifatga ega bo‗lgan energiya resursga bo‗lgan
|
| |
