|
Sotsiologik surov varaqasi anketa surov
|
| bet | 8/12 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 53,85 Kb. | | #238790 |
Bog'liq SOTSIOLOGIK SUROV VARAQASI ANKETA SUROV.Yopiq tipdagi savollar
Yopiq tipdagi savollar deganda anketa so‘rovnomasiga kiritilayotgan savollarni kutilayotgan taxminiy javob variantlari bilan birgalikda keltiriladigan savollar tushuniladi18.
Yopiq savollar ikki guruhga bo‘linadi: klassik va shkalali savollar. Klassik savollarda respondentlarning javoblari ko‘proq o‘ziga xos shablon yoki standartlar asosida olinadi va turli respondentlar javoblari bir shablon yoki standart asosida miqdoriy tahlil qilinadi. Shkalali savollar esa ko‘proq psixologik xarakter kasb etib, respondentlardagi fikrlar ularning stereotiplari, qarashlari, kayfiyati va boshqa emotsionalpsixologik ko‘rsatkichlariga qarab darajalar va/yoki shkalalar asosida tizimlashtiriladi19.
Endi klassik va shkalali yopiq savollarning turlari hamda ularni shakllantirish texnikasi bilan tanishtiramiz.
Klassik yopiq savol shakllari
Dixotomik savol. Respondentning aniq vaziyat yoki voqeahodisa yuzasidan xabardorlik, ishtirok etganlik yoki taalluqlilik holatini aniqlash maqsadida shakllantiriladi. Odatda bunday savolga beriladigan javobda respondent fikrga yoki qo‘shiladi, yoki inkor etadi, yoki befarqligini ma’lum qiladi.
Qo‘llash texnikasiga misollar:
1-variant: O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi qonuni bilan tanishmisiz?
□ ha; □ yo‘q.
2-variant:Aytingchi, boshqa davlatga ishlash uchun yana borasizmi?
□ ha; □ yo‘q; □ bilmayman.
3-variant: O‘zbekiston televideniesi ko‘rsatuvlarini ko‘rib turasizmi?
□ ha; □ yo‘q.
Yarim yopiq savol. Savolga javob variantlari ishlab chiqilgandan so‘ng, agar respondent tomonidan bildirish mumkin bo‘lgan barcha variantlarning ko‘zda tutilganligiga ishonch bo‘lmasa yoki respondent tomonidan yanada to‘liqroq ma’lumot olish mumkinligiga ehtimol qilinsa tuziladi.
II.2. Sotsiologik tadqiqotda anketa savollarini tuzishdagi kamchiliklar
Anketa usulining nazariy jihatlarini etarlicha batafsil o'rganib chiqqandan so'ng, biz uning afzalliklari va kamchiliklarini ko'rib chiqishga kirishamiz. Ushbu masala bo'yicha bir nechta nuqtai nazarlarni o'rganish va xulosalar chiqarish kerak.
So’rovnomaning keng tarqalgan usullaridan biri anketalashdir.
Marketing tadqiqotlarida so’rov ko’p jihatdan anketa(so’roq varaqasi) vositasida ko’p tashkil etiladi. Anketa – bu so’rovda qatnashish uchun ajratib olingan kishilar, ya’ni respondentlarning javobi olinishi zarur bo’lgan savollar to’plami. Ushbu usul universal va moslashuvchanligi sababli birlamchi axborot yig’ishning eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi. Keng miqyosdagi tadqiqotlar o’tkazilganda unda qo’llaniladigan anketalar astoydil ishlanadi va testdan o’tkaziladi. Nomukammal tuzilgan anketalar mavjud holatni buzib ko’rsatadi yoki olingan ma’lumotlarni qayta ishlash imkonini pasaytiradi.
Anketalash - bir mavzuga qaratilgan savollar majmuiga javob variantlarini tanlash orqali amalga oshiriladi. Anketa o’z ichiga tayinli tizimga solingan, mantiqan bog’langan savollar ko’lamini olib, asosan 2 shaklda axborot to’plashga xizmat qiladi. Birinchi shakl og’zaki so’rab, belgilab, umumlashtirib borishga asoslanadi. Ikkinchi yozma shakl esa, taqdim etilgan anketa savollariga bevosita respondentning o’zi, guruhlarga ajratilgan muqobil javoblarni belgilaydi20.
Ko’pgina yirik firmalar va marketing tadqiqotlari bo’yicha ixtisoslashgan tashkilotlar anketa vositasida quyidagi yo’nalishdagi muammolar bo’yicha tadqiqotlarni tashkil etadilar:
xaridorlarning yangi tovarlarga nisbatan munosabati, qanoatlanish darajasiga oid izlanishlar;
xaridorlarni muayyan tovar assortimenti turi bo’yicha ta’minlanishi, ulardan foydalanish muddatlarini aniqlashga yo’naltirilgan izlanishlar;
xaridorlarning muayyan tovarlarga bo’lgan ishtiyoqi, iste’mol qilish xususiyati, daromadlari va boshqa belgilarga ko’ra segmentlarga ajratish bo’yicha izlanishlar;
xaridorlarning shakllanayotgan talablarini o’rganish, tovarlar sifatini yaxshilash, xizmat ko’rsatish darajasini oshirish xususidagi izlanishlar;
tovarlarni xarid qilish shakli, uslubi, manzili, sotuvdan keyingi xizmat muammolarini hal etishga yo’naltirilgan izlanishlar va h.q21.
Anketa – vositasida o’tkaziladigan tadqiqotlarga muayyan firma mahsulotlarini sotuvchi tashkilot xodimlari, maxsus tanlab olingan ekspertlar, muayyan manzil aholisi jalb etiladi. Tadqiqotlar o’tkazish davriga ko’ra doimiy va doimiy bo’lmagan turlarga bo’linadi. Bu xususiyat marketing izlanishi bilan shug’ullanayotgan firmaning imkoniyatlari, tovar, narx, xizmat ko’rsatish siyosati va boshqa xususiyatlarga bog’liq.
Marketing tadqiqotlarini anketa vositasida o’tkazish bir-biriga bog’langan bosqichlarni o’z ichiga oladi va yaxlit bir jarayon sifatida tashkil etiladi. Dastlab so’rov o’tkazish uchun anketalarni qo’llash zarurati, undan olinishi mumkin bo’lgan natijalar qiyoslanadi. CHunki, ayrim hollarda anketa so’rovi o’tkazmasdan ham, ayrim savollarga javoblarni topish mumkin bo’ladi. Ba’zan bunday ma’lumotlardan tegishli firma bexabar bo’lishi yoki ma’lumotlar oqimini muntazam kuzatmasligi, qayta ishlamasligi mumkin. SHuning uchun, so’rov natijalari muvaffaqiyatli yakunlanishi so’rov maqsadining qanchalik aniq, tushunarli qilib belgilanishiga bog’liq22.
Klementiev D.S. o'zining "Menejment sotsiologiyasi" monografiyasida so'rovning bir nechta turlarining afzalliklari haqida alohida gapiradi:
“Yuzma-yuz so‘rovning ikkita shubhasiz afzalligi bor: birinchidan, anketalar to‘liq qaytarilishini kafolatlaydi, ikkinchidan, ularning to‘g‘ri to‘ldirilganligini nazorat qilish imkonini beradi.
Pochta so'rovi. Uning afzalliklari so'rovnomalarni tarqatishning qulayligi, katta namunani olish imkoniyati va jug'rofiy jihatdan uzoqda joylashgan odamlarni respondent sifatida jalb qilish imkoniyatidir23.
Tarqatish so'rovi quyidagi afzalliklarga ega: tadqiqotchining respondent bilan shaxsiy aloqasi uning tadqiqotga bo'lgan qiziqishini oshiradi, respondentga so'rovnomani to'ldirish qoidalari bo'yicha maslahat berish mumkin, respondentning talablarga muvofiqligini baholash mumkin. mo‘ljallangan namuna.”
Tavokin E.P. Biroq, u umuman so'roq qilishning bir qancha afzalliklarini ta'kidlaydi: bular uning tashkiliy soddaligi, samaradorligi va samaradorligi.
Shuningdek, so'rovnomaning ijobiy tomonlari quyidagilardan iborat:
1. Mustaqil va vaziyatning to'liq tasvirini ko'rsatadi;
2. Katta moddiy xarajatlarni talab qilmaydi;
3. Yig'ilgan ma'lumotlarni tizimlashtirish va tahlil qilish oson;
4. Ko'p sonli odamlarni bajarishni talab qilmaydi;
5. Katta hajmdagi ma'lumotlar to'planishi mumkin;
6. Bajarish oson.
O‘rganilayotgan adabiyotlardan ko‘rinib turibdiki, so‘rovning soddaligi, tejamkorligi, so‘rovni katta maydonda o‘tkazish imkoniyati va katta hajmdagi ma’lumotlarni to‘plash imkoniyati kabi afzalliklari haqida turli mualliflar bir xil fikrda24.
Bu bilan rozi bo'lmaslik mumkin emas. Anketalar yordamida qisqa vaqt ichida nisbatan arzon va kam sonli anketalar yordamida (yoki pochta yoki matbuot so'rovida umuman ularsiz) aholining katta qismini tekshirish mumkin. Biroq, oldingi bo'limlarda allaqachon bilib olganimizdek, so'roq qilishning afzalliklari faqat tegishli qoidalarga aniq rioya qilinganda va ushbu usulning xususiyatlari hisobga olinganda amalga oshirilishi mumkin.
Shunday qilib, anketa so'rovining afzalliklaridan biri uni katta maydonda (xususan, agar u pochta orqali so'rov bo'lsa) o'tkazish imkoniyatidir. Bu olimlarga keng ko'lamli tadqiqotlar olib borishga yordam beradi, buni M.V.ning ilmiy maqolasi misolida ko'rish mumkin. Belozerova "Zamonaviy etnik vaziyatni o'rganishda sotsiologik so'rovlar natijalaridan foydalanish muammosi to'g'risida".
Ta'riflangan tadqiqotning maqsadi hozirgi etnik-ijtimoiy ziddiyatli vaziyatni baholash, uni hal qilish yo'llarini izlashdir. Konflikt aholining bir qismi va mahalliy hokimiyat organlari o'rtasida sodir bo'ladi. Tadqiqot 2004 yilda juda katta hududda o'tkazildi - anketalar deyarli butun Sibir bo'ylab yuborildi. Anketalardan birining mavzusi - "Teleutlar yashaydigan vatanni saqlashga ko'maklashish". So'rov natijalari quyidagi muammolarni aniqladi: aholining ko'pchiligi ko'mir konlari rahbariyati teleutlar yashaydigan va ishlayotgan erlarni saqlash va himoya qilishdan manfaatdor emas, balki ularning ijtimoiy muammolarini hal qilishdan emas, balki amin edi. aksincha, bu yerlardan odamlarni haydab chiqarishda. Respondentlar yerdan foydalanish muammolarini hal qilish noma'lum muddatga qoldirilishini shu bilan izohladilar. Erdan foydalanish muammolarini hal qilishda ular mahalliy hokimiyatlarga qaraganda mintaqaviy va federal hokimiyatlarga ko'proq ishonch bildirdilar.
Bundan xulosa qilish mumkinki, katta hududda so‘rov o‘tkazish, asosan, aholining muammolarini, har qanday nizolarning kelib chiqish sabablarini (bu holda ma’lum bir etnik-ijtimoiy guruh va hokimiyat o‘rtasidagi ziddiyatni) aniqlashga yordam beradi.
Tadqiqotni o’tkazish natijasida firma qanday muhim va zaruriy axborotlarga ega bo’lishi, qanday qo’shimcha ma’lumotlarni olish zaruriyligi mablag’larning oqilona sarflanishi, tadqiqot o’tkazish muddatlari ikkinchi bosqichga belgilab olinadi. Ushbu bosqich tadqiqot vazifalarini aniqlash bosqichi sanaladi.
Anketa savollari va javoblari tizimini ishlab chiqish eng muhim bosqich bo’lib, bunda tegishli ish guruhi turli gipotezalar (taxminlar) va muqobil uslublar asosida dastlabki anketa savollari shaklini ishlab chiqadilar. Avvalgi o’tkazilgan tadqiqotlarda to’plangan tajriba, mutaxassislarning fikr va mulohazalari asosida anketa savollari va javoblari muayyan maqsad sari yo’naltirilganligiga e’tibor beriladi. Ushbu bosqichning mohiyati – anketa orqali so’rash asosida turli gipotezalarni tekshirish hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, savollar va javoblar ko’lamini rasional tartibda va ketma-ketlikda joylashtirishga alohida e’tibor beriladi.
Masalan, qishloq joylarda istiqomat qiluvchi aholining xarid qilish turkumi keltirilishi mumkin:
1) qishloq aholisi faqat uzoq muddatli iste’mol tovarlarini shaharlardan sotib olish ko’nikmasiga ega;
2) qishloq aholisi shahardan xarid qilishlarining asosiy sababi, ularning o’z mahsulotlarini shaharlarda sotishlari va bu ishni yo’l-yo’lakay, vaqtni tejash maqsadida amalga oshirishlari;
3) qishloq joylarda do’konlarning kamligi;
4) qishloq joylarda tovarlar sifati pastligi va assortiment ko’lamining kamligi;
5) qishloq aholisi faqat sovg’alarnigina shahar do’konlaridan sotib olish ko’nikmasiga ega va hk25.
Anketa javoblarining imkoni boricha boy va ko’p qirrali ma’lumotlar olishga qaratilganligiga alohida e’tibor beriladi. Bir muncha o’xshash savollar, javoblar chiqarib tashlanadi. Tayyor, muayyan tizimga keltirilgan anketalar dastlab sinab ko’riladi, undan olinadigan natijalarning sifatliligiga baho beriladi. Bu bosqichga mutaxassislar bilan bir qatorda marketing xodimlari, rahbariyat vakillari jalb etiladi.
Keyingi bosqich – anketa savollari va javoblari dastlabki sinash va tekshirish hisoblanadi. Tegishli tartibga keltirilgan anketa dastlabki sinovdan o’tishi undagi savollarni mantiqan takomillashtirish, mazmunan oydinlashtirish uchun xizmat qiladi. Bu sinovda chegaralangan va tanlab olingan respondentlar bilan ishlanadi. Ushbu sinash – «uchirma sinov» (ruscha «pilotnoe ispыtanie») deb ham yuritiladi. To’ldirilgan anketalar qayta ishlanadi, tahlil qilinadi va umumlashtiriladi. Boshqacha qilib aytganda, anketa barcha keyingi bosqichlardan o’tkaziladi va sinab ko’riladi.
|
| |
