187
Erkin tarbiya texnologiyasi
Erkin tarbiya texnologiyasida asosiy urg’u bolaning o’z
hayotiy faoliyati davomida mustaqil fikr yuritishi
va
tanlash erkinligiga qaratiladi. Tanlash xuquqiga ega
bo’lgan
o’quvchi
sub’ekt
vazifasini
bajarishga
tashqaridan bo’lgan ta’sir ostida emas, balki o’zining
ichki kechinmalaridan kelib chiqqan holda intilib a’lo
darajada bajaradi. An’anaviy ta’lim tizimidagi har qanday
pedagogik texnalogiyaning asosida tushuntirish yotadi,
lekin shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyasi asosida
esa tushunish va o’zaro bir birini tushunish yotadi. Bu
tushunchaga
V.S.Bibler
shunday
izoh
bergan;
tushuntirishda
bitta
ong,bitta
sub’ekt
ishtirok
etib
monologni hosil qiladi. Tushunishda ikkita ong, ikkita
sub’ekt ishtirok etib o’zaro (bir birini) tushunish, dialogni
hosil
qiladi.
Tushuntirish
doim
“yuqoridan
past”ga
bo’lgan qarash, ya’ni “so’zini o’tkazish”ni anglatadi.
Tushunish esa bu muloqot, hamkorlik, o’zaro (bir- birini)
tushunish demakdir.
188
K E Y S L A R
Pedagogik mini keyslar
5
namunalari
1-vaziyat. Feruza ismli qiz bola 6 yoshda. U 3 yoshidan xoreografik to’garakka,
5 yoshidan esa vokal va teatr studiyasiga qatnaydi. Tez-tez sahnada chiqish qiladi, turli
tanlovlarda qatnashadi. Navbatdagi chiqish oldidan o’yin vaqtida Feruza o’zining
tengqurlariga: “Men
sizlardan yaxshiroq bilaman, men sahnaga ko’p marotaba
chiqqanman, sizlar esa, chiqmagansizlar. SHuning uchun, men tulki rolini o’ynayman”
deb, rahbarlik qilishga harakat qilmoqda. Tengqur qizlar unga bo’ysunishdan bosh
tortishga harakat qilmoqdalar va tarbiyachi oldiga yordam so’rab bormoqdalar.
Keysga savol- vazifa:
Sizning harakatlaringiz qanday bo’ladi?
Yechim variantlari:
1-variant. Feruzaga o’zining dugonalariga o’zlarini
namoyon qilishlariga
yordam berish uchun ushbu o’yinda rejissyor rolini taklif etish. Ularning chiqishlari ham
maqtovga loyiqligini ko’rsatish.
2-variant. Feruza bilan badiiy asar qahramonlari xulqlarining salbiy tomonlari
(maqtanish, do’stlarining xafaligi va hokazo)ni tahlil qilishga yo’naltirilgan suhbat
o’tkazish, boshqa qizlar
uning dugonalari ekanligini, ularda ham shu rolni o’ynashga
xohishlari borligini tushuntirish. Tulki rolida navbat bilan o’ynashni taklif etish.
3-variant. Bolalarga tortishmaslikni taklif etish, balki rolni taqsimlashni qur’a
tashlash yo’li bilan amalga oshirish. SHunda to’g’ri bo’lar.
4-variant. Tulki – bosh rolь
uchun tanlov tashkil qilish, mustaqil hakamlarni
(ushbu o’yinda qatnashmaydigan o’g’il bolalardan) tanlash.
5-variant. Ushbu muammoni hal etish uchun bolalarga murojaat qilish.
2-vaziyat. Shohruh 7 yoshda. U yoshligidan e’tiboran yelimlash, rasm chizish,
qurishga qiziqadi.
SHohruh yaxshi rasm chizadi, plastilindan turli narsalar yasaydi,
ajoyib
konstruktsiyalar yaratadi, ijodiy xayol suradi. Tarbiyachining bolani badiiy
5
