3 5 —3 6 -§ § . X IX A S R O X IR I - X X A S R B O S H L A R ID A
X IV A X O N L IG I N I N G D A V L A T T U Z U M I
V A I J T IM O IY -IQ T IS O D IY A H V O L I
X iva xonligi ustidan podsho hukum ati o ‘zining pro-
tektorat hududi sifatida qattiq nazorat o ‘rnatdi. Ichki
va tashqi siyosatdagi arzimas o'zgarishlarni ham Xiva
xoni Turkiston general-gubernatori bilan kelishib oli-
shi lozim edi. Xon ustidan nazorat qilish m aqsadida 7 kishidan iborat Ke-
ngash (devon) ta ’sis etilib, ularning to ‘rt nafari podsho hukum ati vakillari edi.
Am udaryoning a w a l X iva xonligi tasarrufida boMgan va Gandimiyon
shartnom asiga k o ‘ra Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o ‘tgan o ‘ng qirg‘ogM
hududida Turkiston general-gubernatorligining Am udaryo boMimi tash
kil qilingan edi. U ning boshligM ayni m ahalda Rossiya imperiyasining
X iva xonligidagi vakili sifatida mam lakatni boshqarishda xonning ham m a
harakatlari ustidan nazoratni am alga oshirar edi. X onlik m ing yillik tarixga
ega va o ‘zbek xalqining m adaniy rivojlanishida m uhim rol o'ynagan turkiy
urug4 qo‘ngMrotlarga m ansub sulola vakillari tom onidan boshqarilayotgan
m onarxiya edi. Q o‘ngMrot urugM siyosiy v a ijtim oiy hayotda ham da harbiy
sohada xonning suyanchigM edi.
Xon cheklanmagan m a’m uriy-sudlov va harbiy hokim iyatga ega edi. U
m am lakatni qo‘ngMrot urugM zodagonlari, saroy a ’yonlari va oliy ruhoniylar
guruhi m adadiga tayanib boshqarardi. Xon
hokim iyati o ‘z xalqi m anfaatlaridan k o ‘ra
k o ‘proq tor doiradagi am aldorlar manfaatidan
kelib chiqib ish olib borar edi.
Xiva xonligida qo‘shin xalq qarshilik
harakatini bostirish va davlat yaxlitligini saq-
lash uchun kurash vositasi edi. B u qo'shin yax
shi uyushmagan, harbiy tartib-intizom b o ‘sh,
nihoyatda sodda qurollangandi. Xonning
m untazam qo ‘shini yasovulboshi boshqara-
digan 1,5 m ing kishidan iborat edi. Harbiy
harakatlar davrida shahar, qishloq va ovullar-
dan xalq lashkari ham da harbiy harakatlarda
turkm an otliq sipohilari jam lanardi.
Xonlik m a’m uriy jihatdan 18 ta beklik va
2 ta noiblikka boMingan edi. Ulardan eng yi-
